Εντός της εβδομάδας κατατίθεται από τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Γιώργο Σουφλιά, μαζί με το νομοσχέδιο για το Κτηματολόγιο, η αναγκαία νομοθετική ρύθμιση που θα ανοίξει τον δρόμο για την κατασκευή του νέου γηπέδου του Παναθηναϊκού σε έκταση 200 στρεμμάτων στον Βοτανικό. Ετσι, εκτός απροοόπτου, η τροπολογία θα είναι νόμος του κράτους το αργότερο μέχρι τις 6 Ιουλίου και ο αθηναϊκός σύλλογος θα έχει πλέον βάσιμες ελπίδες να γιορτάσει τα εκατοστά του γενέθλια το φθινόπωρο του 2008 στο νέο του σπίτι. H ρύθμιση αφορά κυρίως την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου και την αλλαγή του συντελεστή δόμησης στην περιοχή, έτσι ώστε να προχωρήσει η κατασκευή τόσο του ποδοσφαιρικού γηπέδου αλλά και εμπορικών χώρων που θα καταστήσουν το σχέδιο οικονομικά βιώσιμο.
Θα είναι το τέλος μιας μακράς και επίπονης διαδρομής διαπραγματεύσεων ανάμεσα στον Παναθηναϊκό, τον Δήμο Αθηναίων και, φυσικά, την πολιτεία, με στόχο τη μεγαλύτερη, ίσως, πολεοδομική παρέμβαση σε κεντρική περιοχή της πρωτεύουσας τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν υπερβάλλουμε. Ναι, μιλάμε για μια συγκεκριμένη έκταση 200, περίπου, στρεμμάτων στον Βοτανικό, αλλά η ακτίνα «επιρροής» του σχεδίου ξεπερνά κατά πολύ τα οριοθετημένα οικοδομικά τετράγωνα που «ακουμπά» η ανάπλαση. Ναι, μιλάμε για την κατασκευή ενός ποδοσφαιρικού γηπέδου, αλλά στις σύγχρονες πόλεις είναι ακριβώς αυτού του είδους τα έργα που έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη μοίρα μεγάλων, υποβαθμισμένων αστικών περιοχών.
Η υπόθεση του Βοτανικού, επομένως, ξεφεύγει, από τα στενά ποδοσφαιρικά όρια. Χωρίς μεγαλοστομίες, η χωροθέτηση του νέου γηπέδου συμπαρασύρει δυνητικά ολόκληρο τον Ελαιώνα. Κι ο Ελαιώνας παραμένει η χρυσή εφεδρεία της Αθήνας· αναξιοποίητη ακόμα, με πολλά προβλήματα ασφαλώς, αλλά πάντα στη διάθεσή μας. Αρκεί να το πάρουμε απόφαση. Είναι καλό να ξέρεις ότι 1,5 χιλιόμετρο δυτικά της Ομόνοιας υπάρχει μια σημαντική έκταση χιλιάδων στρεμμάτων, εγκλωβισμένη, προς το παρόν, στα αδιέξοδα που κληροδότησε η εγκατάσταση δεκάδων μικρών βιοτεχνιών, αποθηκευτικών χώρων και η αδιαφορία της κεντρικής διοίκησης.
Η πράσινη εφεδρεία της Αθήνας
Πολλοί, ίσως, δυσανασχετούν τώρα που ένα γήπεδο, το οποίο μάλιστα δεν έρχεται μόνο του αλλά φέρνει κι ένα τουλάχιστον εμπορικό κέντρο μαζί του, γίνεται ο καταλύτης για να αρχίσουμε να ξαναβλέπουμε την ευκαιρία του Ελαιώνα. Καταραμένος καπιταλισμός! Αλλά αυτή είναι η ιστορία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οταν οι κυβερνήσεις, υποχρεωμένες να καθυποτάξουν δυσθεώρητα δημόσια ελλείμματα και να τηρήσουν με ευλάβεια κριτήρια σύγκλισης, απουσιάζουν μεγαλοφώνως, είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία που παίρνει… πρωτοβουλίες.
Στην περίπτωση του Παναθηναϊκού η φιλοδοξία είναι δεδηλωμένη: γήπεδο 35.000 – 45.000 θεατών με αρχιτεκτονική ταυτότητα, ένα έμβλημα για ολόκληρη την Αθήνα. Στην πρώτη φάση προβλέπεται η κατασκευή του γηπέδου, που εκτός του ποδοσφαιρικού τμήματος θα φιλοξενήσει και τις περισσότερες δραστηριότητες των ερασιτεχνικών τμημάτων της ομάδας (βόλεϊ, πυγμαχία, πάλη κ.ά.), οι οποίες σήμερα στεγάζονται στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Το γήπεδο αυτό καθαυτό δεν θα έχει αμιγώς εμπορικές χρήσεις παρά μόνο συνοδευτικές (χώρους εστίασης, αίθουσα τροπαίων, μπουτίκ κ.ά.). Στην περιοχή προβλέπεται η ανέγερση εμπορικού κέντρου από την πλευρά της οδού Προφήτου Δανιήλ, το οποίο θα απευθύνεται τόσο στους επισκέπτες του γηπέδου αλλά θα μπορεί να φιλοξενεί και εξωαθλητικά γεγονότα (συναυλίες, εκθέσεις κ.ά.), όσο και στους χρήστες του παρακείμενου σταθμού του μετρό (Αγιος Σάββας, σε λειτουργία από την άνοιξη του 2007) καθώς και του νέου σταθμού υπεραστικών λεωφορείων. Στη δεύτερη φάση θα ακολουθήσει η κατασκευή του κλειστού γηπέδου μπάσκετ.
Απαιτείται ευελιξία
Ελπίζεται ότι ανάμεσα στο ΥΠΕΧΩΔΕ και τον Δήμο Αθηναίων, που επεξεργάστηκε το σχέδιο, θα βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στις ανάγκες του Παναθηναϊκού και σε αυτές της πόλης. Είναι προφανές ότι η υλοποίηση ενός έργου αυτής της κλίμακας θα προσκρούει σε ισχύουσες πολεοδομικές διατάξεις. Κι εξίσου προφανές είναι πως ακριβώς σ’ αυτές τις παρεμβάσεις απαιτείται ευελιξία μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη. Υπό αυτή την έννοια η στέγη Καλατράβα, το μόνο έργο που έδωσε αρχιτεκτονική ταυτότητα στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αν και λοιδορήθηκε τόσο πολύ κατά την κατασκευή του, είναι παράνομο αφού το ύψος της (αγγίζει τα 72 μέτρα) υπερβαίνει κατά πολύ το όριο στην περιοχή του Αμαρουσίου. Σήμερα η στέγη Καλατράβα φιγουράρει σε όλα σχεδόν τα τουριστικά σποτ του EOT, ως σύμβολο της σύγχρονης Ελλάδας. Αν η Πολιτεία είχε εξαντλήσει την αυστηρότητά της, σήμερα δεν θα είχαμε στέγη Καλατράβα. Και τη σύγχρονη Ελλάδα θα εκπροσωπούσαν ακόμα τα μπουζούκια και οι επίδοξοι Ζορμπάδες. Αν λοιπόν το γήπεδο του Παναθηναϊκού είναι ο μοχλός που χρειαζόμασταν για να ξαναμπεί μια ολόκληρη γειτονιά στον χάρτη της Αθήνας, θα πρέπει όλοι να είναι έτοιμοι να κάνουν τις απαραίτητες υπερβάσεις. Στον Βοτανικό απαιτείται μια ισχυρή χειρονομία, ένα τοπόσημο που θα δώσει το έναυσμα για την αναγέννηση του Ελαιώνα. Και το νέο γήπεδο του Παναθηναϊκού είναι το μόνο εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας.
Στο περιθώριο επί 23 χρόνια…
Ο Ελαιώνας ανήκει διοικητικά στους Δήμους Αθηναίων, Ρέντη, Αιγάλεω, Ταύρου και Περιστερίου. H ανακίνηση του θέματος του Ελαιώνα ταυτίζεται με τη θητεία του Αντώνη Τρίτση στο υπουργείο ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. Χάρη σε δική του πρωτοβουλία, προσφέρθηκε εν έτει 1983 η δυνατότητα ένταξης στο σχέδιο πόλης με αντίτιμο εισφορά σε γη και χρήμα. Το 1991 ο Στέφανος Μάνος ενέταξε την περιοχή με συγκεκριμένες χρήσεις γης και όρους δόμησης. Ακολούθησε το 1995 ένα βελτιωτικό τροποποιητικό διάταγμα από τον Κώστα Λαλιώτη. Προέβλεπε ότι το 44% του Ελαιώνα θα γινόταν πράσινο, οι βιομηχανίες θα συγκεντρώνονταν σε ειδικές ζώνες, ενώ οι πιο οχλούσες θα απομακρύνονταν.
Το μόνο που έγινε τελικά ήταν η σύσταση ενός Φορέα Διαχείρισης. Το υψηλό κόστος των απαλλοτριώσεων και των αναγκαίων υποδομών αποδυνάμωσε την αρχική δυναμική. Μόνο για τις απαλλοτριώσεις των περίπου 600 μικροϊδιοκτητών υπολογίζεται πως θα πρέπει να δοθούν αποζημιώσεις ύψους 30 εκατ. ευρώ. Επιπλέον, η απροθυμία των ιδιοκτητών να εγκαταλείψουν μία τόσο προνομιακά κυκλοφοριακά περιοχή για να μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους (μικρές βιομηχανικές μονάδες, βιοτεχνίες και κυρίως αποθηκευτικοί χώροι και πάσης φύσεως μάντρες) στην περιφέρεια του Λεκανοπεδίου καθιστά την εφαρμογή των όσων αποφασίζονται ακόμα πιο δύσκολη. Οσο για τις υποδομές, το 2001 ξεκίνησε η διαπλάτυνση της Αγίας Αννης ως «ολυμπιακό έργο» αλλά σταμάτησε λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης… Είναι τραγικό, αν το σκεφτεί κανείς, αλλά τα έργα υποδομής (ορισμένα άκρως επείγοντα, όπως η κατασκευή αποχετευτικού δικτύου) δεν επισπεύθησαν ούτε με την επικείμενη λειτουργία του νέου σταθμού μετρό της γραμμής 3, ούτε με τη δρομολογημένη ανέγερση του νέου κεντρικού σταθμού υπεραστικών λεωφορείων ΚΤΕΛ, αλλά μόνο όταν έγινε γνωστή η πρόθεση του Παναθηναϊκού και του Δήμου Αθηναίων.
Οι παράλληλες ωφέλειες
Η κατασκευή του γηπέδου στον Ελαιώνα θα έχει μια σειρά από παράλληλες ωφέλειες:
– Θα απελευθερωθεί έκταση 17 στρεμμάτων μετά την προγραμματισμένη κατεδάφιση του σημερινού γηπέδου «Αλέξανδρος Νικολαΐδης», ιστορικής έδρας του Παναθηναϊκού, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. H επιφάνεια θα καλυφθεί με αστικό πράσινο, ενώ προβλέπεται και ένας μικρός μουσειακός χώρος αφιερωμένος στην ιστορία του αθηναϊκού συλλόγου. Υπογείως προγραμματίζεται η κατασκευή χώρου στάθμευσης που, εκτός των άλλων, θα εξυπηρετεί και τους χρήστες του σταθμού του μετρό «Αμπελόκηποι».
– Θα ανακατασκευαστεί – διαπλατυνθεί η οδός Αγίας Αννης, από την Ιερό Οδό μέχρι την Πέτρου Ράλλη και η οδός Μαρκόνι από την Ιερά Οδό έως τη λεωφόρο Αθηνών (Καβάλας).
– Θα διευθετηθεί το ρέμα του Προφήτη Δανιήλ και θα κατασκευαστεί άμεσα κλειστός συλλεκτήριος ορθογωνικός αγωγός που θα λύσει το πρόβλημα αποχέτευσης ολόκληρης της περιοχής. Σήμερα είναι ένας ανοιχτός βόθρος με ακατέργαστα λύματα που διοχετεύονται στον Κηφισό.
– Θα διαπλατυνθούν οι οδοί Αγίου Πολυκάρπου και Ορφέως (από Αγ. Αννης μέχρι τη λεωφόρο Προφήτη Δανιήλ), χωματόδρομοι έως σήμερα.
– Θα γίνουν έργα πρασίνου στα 120 στρέμματα του περιβάλλοντος χώρου του γηπέδου.
Αρσεναλ, Πόρτο, Αγιαξ, οι πρόδρομοι του Παναθηναϊκού
Παραδείγματα υποβαθμισμένων αστικών περιοχών που αναπλάθονται ή αναπλάστηκαν με αφορμή τη χωροθέτηση εκεί γηπέδου ποδοσφαιρικής ομάδας υπάρχουν αρκετά στην Ευρώπη.
Ιζλινγκτον, Αρσεναλ. Το Ιζλινγκτον είναι μια συνοικία του βορειοανατολικού Λονδίνου, αρκετά κεντρική, δίπλα στο υποβαθμισμένο Χάκνεϊ και το Κάμντεν με τη φημισμένη κυριακάτικη αγορά του. Αρκετά δημοφιλές ανάμεσα στους Κύπριους της βρετανικής πρωτεύουσας το Ιζλινγκτον, δεν είναι ο Βοτανικός του Λονδίνου αλλά ούτε και το Κολωνάκι. Εδώ αποφάσισε να κατασκευάσει το νέο της γήπεδο η Αρσεναλ, η μεγάλη ποδοσφαιρική ομάδα του Λονδίνου. Μόλις ένα χιλιόμετρο μακριά από το Χάιμπουρι, την ιστορική έδρα των Κανονιέρηδων, αλλά με χωρητικότητα κατά 22.000 θεατές μεγαλύτερη (συνολικά 60.000), το νέο στάδιο αναμένεται να παίξει ρόλο ατμομηχανής στην πολλά υποσχόμενη αναβάθμιση του Ιζλινγκτον. Πιο συγκεκριμένα, αναμένεται να δημιουργηθούν 2.600 νέες θέσεις εργασίας, ενώ προβλέπεται η κατασκευή 2.500 νέων σπιτιών, εκ των οποίων το 40% τουλάχιστον απευθύνεται σε μικρομεσαία εισοδήματα. Αυτή ήταν μια κρίσιμη παράμετρος για να πειστούν οι επικριτές του σχεδίου να αλλάξουν γνώμη. Επιπλέον θα λειτουργήσουν τέσσερα νέα τοπικά κέντρα υγείας. Συμπληρωματικά ανακαινίζονται οι υπάρχοντες σταθμοί τρένων και μετρό.
Ντραγκάο, Πόρτο. Το νέο γήπεδο της Πόρτο, που κατασκευάστηκε για τις ανάγκες του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου του 2004, υπήρξε μείζονα πολεοδομική παρέμβαση στη δεύτερη σε μέγεθος πόλης της Πορτογαλίας. Στα ερείπια του Ντας Αντας, του παλιού γηπέδου της Πόρτο, αναδύθηκε μια μικρή πολιτεία, η «Sport City», όπως ονομάστηκε. Οι Πορτογάλοι θέλησαν να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στην αρχιτεκτονική και στη λετουργικότητα του project, εξασφαλίζοντας έτσι τα πέντε αστέρια της UEFA Εκτός από τις αμιγώς αθλητικές εγκαταστάσεις, θα βρείτε ένα συνεδριακό κέντρο, εμπορικά καταστήματα και εστιατόρια. Με την ευκαιρία του νέου γηπέδου βελτιώθηκε εντυπωσιακά η προσβασιμότητα: κατασκευάστηκε νέος σταθμός μετρό καθώς κι ένας μεγάλος συγκοινωνιακός κόμβος που συνδέει την περιοχή με το υπόλοιπο δίκτυο.
Αmsterdam Arena, Αγιαξ. Το Amsterdam Arena είναι το κατ’ εξοχήν γήπεδο που συμπαρέσυρε μία πλήρως υποβαθμισμένη περιοχή, το Στράντβλιετ, γεμάτη έλη, ψαραποθήκες και οίκους ανοχής. Αρχικά προοριζόταν για ένα ολυμπιακών προδιαγραφών στάδιο, στην αιχμή της διεκδίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων από το Αμστερνταμ. Οταν αποσύρθηκαν οι Ολλανδοί το νέο γήπεδο έγινε αμιγώς ποδοσφαιρικό και η νέα έδρα του Αγιαξ, χωρητικότητας 55.000 θεατών.