«Το συναίσθημα καθοδηγεί τη λογική και η λογική δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το συναίσθημα. Η ηγεσία σημαίνει πρώτα απ’ όλα σχέση και ο ηγέτης που δεν αντιλαμβάνεται αυτή τη βασική αρχή, είναι αδύνατο να ηγηθεί. Η ανθρωπιά φέρνει την αφοσίωση». Ακούγοντας τον καθηγητή Ρίτσαρντ Βογιατζή να μιλάει για την ανάγκη οι ηγέτες να αναπτύξουν τη συναισθηματική νοημοσύνη προκειμένου να είναι πραγματικοί ηγέτες και να είναι αποτελεσματικοί, είναι αδύνατο να μην παρασυρθείς από το πάθος με το οποίο υπερασπίζεται αυτές τις ρηξικέλευθες απόψεις. Ο ελληνικής καταγωγής ψυχολόγος, είναι καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Case Western Reserve και επισκέπτης καθηγητής στον τομέα της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων στο Πανεπιστήμιο ESADE της Βαρκελώνης. Είναι πτυχιούχος του ΜΙΤ στην Αεροναυτική και την Αστροναυτική, καθώς επίσης και διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Harvard. Μίλησε στην «Κ» για το νόημα της συναισθηματικής νοημοσύνης και τον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι ηγέτες των επιχειρήσεων καλούνται να προσεγγίσουν την ανθρώπινη πλευρά των ανθρώπων που διοικούν.
Ευφυής αντίληψη συναισθημάτων
– Πώς ορίζετε τη συναισθηματική νοημοσύνη, συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά τους σύγχρονους ηγέτες;
– Πρόκειται για την ευφυή αντίληψη των συναισθημάτων. Ο ηγέτης σήμερα καλείται κατ’ αρχάς να αντιληφθεί και στη συνέχεια να διαχειριστεί και να αξιοποιήσει με τον κατάλληλο τρόπο τα δικά του συναισθήματα. Κατόπιν, πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των ανθρώπων με τους οποίους συνεργάζεται, των υφισταμένων του. Πρόκειται για την «κοινωνική νοημοσύνη», την ικανότητα του ατόμου δηλαδή να διαβάζει το πώς αισθάνονται οι άνθρωποι γύρω του. Πρόκειται για ένα σπάνιο χάρισμα, όμως η ηγεσία είναι πάνω απ’ όλα σχέση. Αν αυτό δεν γίνεται αντιληπτό από τον ηγέτη, τότε υπάρχει πρόβλημα στον οργανισμό.
Τι φέρνει την αφοσίωση
– Πιστεύετε ότι η εποχή μας απαιτεί να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και πώς αυτό μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη;
– Οι σύγχρονοι ηγέτες πρέπει να αντιληφθούν ότι η συμπόνια και η ανθρωπιά φέρνουν την αφοσίωση. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το συναίσθημα καθοδηγεί τη λογική. Πρώτα αισθανόμαστε και μετά πράττουμε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τα μηνύματα που εκπέμπουν οι άλλοι. Αν λοιπόν δώσουμε σημασία σε αυτά τα συναισθήματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας, μπορούμε να συντονιστούμε μαζί τους ευκολότερα. Ο συντονισμός αυτός (resonance) φέρνει την καλύτερη συνεργασία. Ειδικά μάλιστα στην εποχή μας, που ο ανταγωνισμός είναι σκληρός στον επιχειρηματικό κόσμο και απαιτείται ψυχραιμία για τη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν σημαντικό αριθμό ατόμων -εφόσον μιλάμε με όρους παγκοσμιοποίησης- η συναισθηματική νοημοσύνη είναι σημαντικότερη από ποτέ. Οσο πιο έντονο είναι το στρες και η πίεση που αισθάνεται ένας ηγέτης, τόσο πιο σημαντικό είναι να αναπτύσσει σχέσεις βασισμένες στη σωστή διαχείριση των συναισθημάτων του.
Οι σχέσεις αυτές έχουν στον πυρήνα τους ένα κυκλικό σύστημα που ξεκινάει από την αυτογνωσία και τη διαχείριση των προσωπικών συναισθημάτων και καταλήγει στην αντίληψη των άλλων και το χτίσιμο σχέσεων μαζί τους στη βάση των συναισθημάτων που ανταλλάσσουμε. Ο συντονισμός του ηγέτη με τους υπολοίπους (leadership resonance) έχει στον πυρήνα του τρεις παραμέτρους: τη συμπόνια, την ελπίδα και το ενδιαφέρον (compassion, hope & minfulness). Το αντίθετο αυτού, δηλαδή η έλλειψη συντονισμού (desonance), αποτελεί την αιτία των περισσότερων προβλημάτων στις εργασιακές σχέσεις. Βασικό εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια είναι ο διάλογος γιατί βοηθάει στο να εκδηλωθεί η ελπίδα και η συμπόνια. Οσο περισσότερο αισθάνεται κάποιος άγχος στο περιβάλλον εργασίας, τόσο περισσότερο πρέπει να ακούει τα συναισθήματά του και να θυμάται τον πρωταρχικό λόγο για τον οποίο ήλθε στη ζωή – να γίνει ευτυχισμένος.
Η στρατηγική του μέλλοντος
– Πώς προετοιμάζεται ένας ηγέτης να παίξει αυτό τον ρόλο;
– Δυστυχώς, τα πανεπιστήμια δεν προετοιμάζουν ένα άτομο για αυτό τον ρόλο. Η συναισθηματική νοημοσύνη όμως θα πρέπει να ενσωματωθεί στο πρόγραμμα των τμημάτων που προετοιμάζουν τους μελλοντικούς ηγέτες των επιχειρήσεων. Ηδη, κάποια business schools το κάνουν και απ’ όσο γνωρίζω γίνεται μια παρόμοια προσπάθεια και στην Ελλάδα. Εξάλλου, η εκπαίδευση αποτελεί το όχημα για να προετοιμαστεί κανείς για το μέλλον. Πώς αντιμετωπίζεται η πρόκληση της παγκοσμιοποίησης; Ενημερώνεσαι διαρκώς για τις εξελίξεις, εμπλουτίζεις τις γνώσεις σου και αποκτάς τις νέες ικανότητες που χρειάζεσαι, κάνεις προβλέψεις και προσαρμόζεσαι στα νέα δεδομένα. Αυτή είναι η στρατηγική του μέλλοντος και όποιος δεν το βλέπει, θα είναι χαμένος.
Μάλιστα, σε πρόσφατες έρευνες, απεδείχθη ότι οι μάνατζερ αλλά και οι ηγέτες των επιχειρήσεων μπορούν να εκπαιδευθούν στις αρχές της συναισθηματικής νοημοσύνης, παρακολουθώντας σχετικά σεμινάρια. Είμαι στην ευχάριστη θέση μάλιστα να πω ότι κάποια συνδικάτα εργαζομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αντιληφθεί αυτή την πραγματικότητα και ζητούν τη συνδρομή μας ώστε τα μέλη τους να παραμείνουν παραγωγικά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αναπτύσσοντας τις ικανότητές τους.
Τρεις εναλλακτικές λύσεις
– Πώς μπορούν να «αμυνθούν» τα στελέχη μιας επιχείρησης απέναντι σε έναν ηγέτη που αγνοεί τις αρχές της συναισθηματικής νοημοσύνης και αναπτύσσει «ασυντόνιστες» σχέσεις μαζί τους;
– Κατ’ αρχάς, πρέπει να σημειώσουμε ότι το εργασιακό περιβάλλον σε αυτή την περίπτωση μπορεί να χαρακτηριστεί ακόμη και «τοξικό». Η έλλειψη ανθρωπιάς οδηγεί σε έλλειψη αφοσίωσης και αυτή με τη σειρά της οδηγεί σε σχέσεις που δεν αποδίδουν. Υπάρχουν τρεις εναλλακτικές λύσεις σε αυτό το πρόβλημα. Πρώτον, τα στελέχη μπορούν να πλησιάσουν τον ηγέτη, προκειμένου να καταλάβουν ποιο είναι το όραμά του για την επιχείρηση, το οποίο προφανώς αποτυγχάνει να τους μεταδώσει.
Η δεύτερη λύση είναι η αποχώρηση και πρόκειται μάλλον για την πιο εφικτή και αποτελεσματική λύση για οποιοδήποτε στέλεχος αισθάνεται ότι αναλώνεται σε ένα περιβάλλον που δεν γίνεται αντιληπτή η αξία του. Τέλος, υπάρχει και η λύση της δημιουργίας χώρων, όπου η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί αβίαστα. Αυτό συμβαίνει συνήθως σε μεγάλους οργανισμούς, όπου ο ηγέτης εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να δημιουργήσει δεσμούς με το σύνολο των εργαζομένων.
Στις περιπτώσεις αυτές, λοιπόν, καλούνται οι μάνατζερ των μεμονωμένων τμημάτων να δημιουργήσουν ένα θετικό κλίμα διαλόγου, όπου οι σχέσεις βασίζονται στην ανθρωπιά, την ελπίδα και το ενδιαφέρον, τις αρχές δηλαδή της συναισθηματικης νοημοσύνης. Εξάλλου, στους μεγάλους οργανισμούς συνήθως οι μάνατζερ είναι εκείνοι που αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη γιατί για τους ηγέτες είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλλιεργήσουν την κουλτούρα της εταιρείας σε διεθνές επίπεδο. Αντιθέτως, για τους μάνατζερ είναι ευκολότερο να αναπτύξουν τέτοιου είδους σχέσεις, γιατί τα στελέχη συσπειρώνονται γύρω τους, δημιουργώντας ομάδες στα πρότυπα της οικογένειας. Ωστόσο, δεν σας κρύβω ότι το τρίτο σενάριο είναι το πλέον δυσχερές στην εφαρμογή του γιατί, αν κανείς δέχεται πιέσεις από την κορυφή της ιεραρχικής πυραμίδας και παράλληλα προσπαθεί να χτίσει κάτι άλλο, είναι πραγματικά δύσκολο να χειριστεί τις διαφορετικές συνισταμένες δυνάμεις με επιτυχία. Στο τέλος, λοιπόν, θα καταρρεύσει το σύστημα.
– Ποια είναι η συμβουλή σας προς τους σύγχρονους ηγέτες;
– Θα πρέπει να θυμούνται ότι το ζήτημα της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας δεν αφορά μόνο το τι πρέπει να κάνει κανείς για να βελτιωθεί. Πρέπει να ανατρέξει στο παρελθόν του και να αναλογιστεί ποιος είναι ο σκοπός της ζωής του, τι θέλει να πετύχει, τι είναι σημαντικό για αυτόν. Ποια είναι η αιτία πίσω από τις πράξεις μας και ποιος ο τελικός σκοπός; Ο σκοπός για τον οποίο ήρθαμε στη ζωή είναι να βιώσουμε την ευτυχία προσωπικά και επαγγελματικά. Ας μην το ξεχνάμε και ας προσαρμόσουμε τις πράξεις μας προς αυτή την κατεύθυνση. Εξάλλου, η ελπίδα και η συμπόνια είναι ό,τι απομένει στις δύσκολες στιγμές.