Ε πανακυκλοφόρησαν, από το Μεταίχμιο αυτή τη φορά, οι τέσσερις πρώτες (Αχαρνείς – Βάτραχοι – Ειρήνη – Πλούτος) από τις έντεκα κωμωδίες του Αριστοφάνη, που είχαν διασκευάσει σε κόμικς ο Τάσος Αποστολίδης και ο Γιώργος Ακοκαλίδης στις αρχές της δεκαετίας του ’80, στις εκδόσεις ΑΣΕ τότε, στη σειρά «Χαρταετός / Βιβλία για παιδιά». Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 είχα αγοράσει τις Σφήκες, μία από τις λιγότερο συχνά παρουσιαζόμενες Αριστοφανικές κωμωδίες, και είχα μείνει ιδιαίτερα ικανοποιημένη από αυτήν την καινούργια, γεμάτη φρεσκάδα αλλά και εμπνεόμενη από σεβασμό προσέγγιση ενός κλασικού έργου, που μόνο να το ωφελήσει θα μπορούσε (σε εκείνο το βιβλίο υπήρχε ήδη η σχετική σήμανση για την τιμητική διάκριση του 1988, στη Διεθνή Εκθεση Θεατρικών Βιβλίων «Νόβισαντ»). Η δική μου εκτίμηση αποτελούσε, εξάλλου, μέρος μιας γενικότερης, ενθουσιώδους ενίοτε, αποδοχής, καθώς αυτή η, πρωτότυπη τότε, ιδέα για τα εγχώρια δεδομένα, μετά το πρώτο ξάφνιασμα και τον μάλλον αναμενόμενο αρχικό σκεπτικισμό, κέρδισε γρήγορα το αναγνωστικό κοινό, όλων των ηλικιών και όλων των μορφωτικών επιπέδων, χάρη στις υψηλές προδιαγραφές που οι ίδιοι οι δημιουργοί της είχαν θέσει.
Από το 1981
Στο «Σημείωμα των δημιουργών», που εν είδει Επιμέτρου συνοδεύει τώρα την επανέκδοση (μαζί με το «Τι έγραψε ο ελληνικός Τύπος» και τα «Αποσπάσματα από τη διδακτορική διατριβή της Ελένης Καλκάνη με θέμα: «Αρχαία κωμωδία: Οι διασκευές του Αριστοφάνη σε κόμικς»), δίνεται μια ιδέα για το πώς δούλεψαν οι Αποστολίδης – Ακοκαλίδης (τα πολύ ενδιαφέροντα βιογραφικά των οποίων αντανακλώνται στην ποιότητα του έργου τους): «Οταν το 1981 αποφασίσαμε να μεταφέρουμε τις κωμωδίες σε κόμικς είχαμε βάλει τρεις στόχους: Η σειρά θα έπρεπε να ψυχαγωγεί, να πληροφορεί και να προβληματίζει τον αναγνώστη γύρω από τα -πάντα επίκαιρα- θέματα που θίγει ο μεγάλος κωμωδιογράφος. […] Τα κόμικς δεν ανταγωνίζονται το θέατρο, ούτε έρχονται να υποκαταστήσουν τη θεατρική παράσταση. Τα κόμικς θέλουν να φέρουν τον αναγνώστη σε ένα «διαφορετικό» πλησίασμα με το έργο του ποιητή. Πλησίασμα όμως που είναι ικανό να μεταφέρει τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά μηνύματα του Αριστοφάνη. […] Κάθε φορά που γίνονται κάποιες νύξεις σε τωρινές καταστάσεις, γεγονότα ή πρόσωπα [στην συγκεκριμένη επανέκδοση, μάλιστα, τα κείμενα και οι εικόνες πέρασαν από νέα επεξεργασία και προσαρμογή, εκεί όπου παρωδείται η επικαιρότητα], δεν γίνονται μόνο για να βγάλουν γέλιο, αλλά και για να τονίσουν τις συμπτώσεις με το τότε και μέσα από αυτές τη διαχρονικότητα των έργων του ποιητή. Αυτό το σκεπτικό μάς οδήγησε ώστε στα κόμικς (στα περισσότερα έργα) να μεταφέρουμε τις σκηνές σε φυσικούς χώρους. Η επιλογή αυτή πολλαπλασίασε τις δυνατότητες του εικονογράφου, αφού του επέτρεπε να καδράρει τα πλάνα του με μεγαλύτερη ευελιξία, να διαλέγει γωνίες λήψης, να αφήσει αδέσμευτη τη φαντασία του στην επιλογή και διαμόρφωση των σκηνικών χώρων και να χρησιμοποιήσει μια μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Ποικιλία που δεν επιδιώκει πάντα τη ρεαλιστική απεικόνιση, αλλά κάποιες φορές συνοδεύει τη συναισθηματική κατάσταση των ηρώων, υπογραμμίζοντας τη φόρτιση ή την εκτόνωση της σκηνής».
Κατάλληλη η στιγμή
Η καταφανής από τα παραπάνω σοβαρότητα του εγχειρήματος ήταν αυτή που οδήγησε και στη μετάφραση οκτώ τίτλων στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά, αλλά και στην υιοθέτηση της έκδοσης ως αντικειμένου διδακτορικής διατριβής. Η Ελένη Καλκάνη σημειώνει χαρακτηριστικά: «Πρόκειται για ένα έργο πολυεπίπεδο και πολυλειτουργικό. […] Η υπόθεση των έργων βρίσκεται σε διαρκή σύνδεση με το ιστορικοκοινωνικό της συγκείμενο, με γεγονότα και πρόσωπα της εποχής δημιουργίας των αριστοφανικών κωμωδιών. Η ιστορική πλαισίωση, εμφανέστατη ήδη στα εισαγωγικά σημειώματα, συνεχίζεται με σκόρπιες αναφορές είτε στους διαλόγους είτε σε υποσημειώσεις μέσα στα καρέ. Σε ό,τι αφορά τις γλωσσικές και υφολογικές επιλογές, θα λέγαμε ότι είναι οι «αριστοφανικότερες» όλων των διασκευών».
Υψηλό επίπεδο καλλιτεχνικής δημιουργίας, λοιπόν, σε μια επανέκδοση που γίνεται την καταλληλότερη στιγμή, καθώς το «μεταμφιεσμένο εγχειρίδιο αρχαιογνωσίας», που θα έχει προσελκύσει τους αναγνώστες του (μικρότερους και μεγαλύτερους) με τον «ιδιαίτερα έντονο κωμικό χαρακτήρα» του, θα αποτελέσει το καλύτερο «φρεσκάρισμα» ή πρώτο πλησίασμα πριν από τις καλοκαιρινές αριστοφανικές παραστάσεις.
Οσο για τους Μύθους του Αισώπου σε… κόμικς, την ολοκαίνουργια έκδοση των Τάσου Αποστολίδη (και πάλι) και Κώστα Βουτσά (στην εικονογράφηση), καθώς αποδεικνύονται διαχρονικοί, εκτός από το μήνυμά τους, και στις αναγνωστικές συμπάθειες που συγκεντρώνουν από κάθε γενιά, η κομικσική μεταφορά τους δεν έχει μόνο να πάρει, αλλά έχει και να δώσει στην Τέχνη των αφηγούμενων σχεδίων.
* Η κ. Σταυρούλα Γ. Τσούπρου είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.