Η φύση έφτιαξε το ποτάμι. Οι αρχαίοι Ελληνες το ονόμασαν Ασωπό και το αντιμετώπιζαν ως γιο του θεού Ποσειδώνα. Τις τελευταίες δεκαετίες μια στρεβλή λογική ανάπτυξης για λίγους το μετέτρεψε σε αγωγό λυμάτων. Σήμερα, η ζωή και η ρύπανση αναμετριούνται στις όχθες του Ασωπού, όπου βατράχια, πάπιες και σπάνια πουλιά παλεύουν να επιζήσουν παρά τη βαριά τοξική μόλυνση. Καθώς ο Ασωπός και οι παραπόταμοί του πλησιάζουν τη μεγάλη όσο και ασύδοτη βιομηχανική περιοχή στα Οινόφυτα «εμπλουτίζεται» από τα πολύχρωμα και επικίνδυνα ανεπεξέργαστα λύματα των εργοστασίων. Από το ρέμα του Λάρι στον Αγιο Θωμά αρχίζουν τα νερά να αποκτούν απαίσια σκούρα όψη και ιδιαίτερα διαπεραστική δυσάρεστη οσμή. Φτάνοντας στην Εθνική Οδό, ο Ασωπός έχει ήδη βομβαρδιστεί από δεκάδες αγωγούς, που χύνουν κατευθείαν στην κοίτη του τα υγρά απόβλητα των εργοστασίων, τις περισσότερες φορές κρυμμένους πίσω από την πυκνή βλάστηση. Σχηματίζεται βούρκος, ενώ σε κάποια σημεία, η ξηραμένη λόγω καλοκαιριού κοίτη έχει σκεπαστεί από κρούστα λυματολάσπης, η οποία μάλιστα έχει «σκάσει». Εκατοντάδες βιομηχανίες αξιοποιούν μέχρι σήμερα το απαράδεκτο διάταγμα της δικτατορίας (1969), με το οποίο χαρακτηρίστηκε ο Ασωπός «αγωγός παροχέτευσης επεξεργασμένων λυμάτων εργοστασίων». Στη συντριπτική τους πλειονότητα ρίχνουν ανεπεξέργαστα απόβλητα στο ποτάμι χωρίς συνέπειες. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, σχεδιάζεται η δημιουργία Βιομηχανικής Περιοχής στην Τανάγρα, η οποία θα διοχετεύει τα απόβλητά της και πάλι στον Ασωπό. Αλλά ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτή τη φορά θα είναι επεξεργασμένα; Αντέχει ο Ασωπός άλλα απόβλητα, οποιασδήποτε ποιότητας; Πολλοί κάτοικοι φοβούνται ότι εκτός από τα παραμύθια του Αισώπου, υπάρχουν και αυτά του… Ασωπού.
Καρκινογόνες ουσίες στον υδροφόρο ορίζοντα
«Δεν αντέχουμε άλλο. Τόσα χρόνια συσσωρεύεται η μόλυνση. Αλλά λύση δεν βλέπουμε, ενώ υπήρχαν συγκεκριμένες μελέτες. Υπάρχουν μεγάλες πολιτικές ευθύνες», τονίζει στην «Κ» ο κ. Χρήστος Παναγόπουλος, πρόεδρος της δραστήριας Ομοσπονδίας Συλλόγων Ωρωπού. «Πέρυσι δεν αντέχαμε από τη βρώμα που έβγαινε από τη θάλασσα στις εκβολές του Ασωπού, λόγω της ρύπανσης που κατέβαζε το ποτάμι. Φέτος, χειριστής μηχανήματος που έστειλε η νομαρχία για να τραβήξει λάσπη από τη θάλασσα λιποθύμησε, καθώς δεν άντεξε τη δυσοσμία».
Πτηνά και άνθρωποι
«Βομβαρδίζονται χημικά οι παραλίες του Ωρωπού, οι ακτές του Νότιου Ευβοϊκού που κάνει μπάνιο η μισή Αθήνα», τονίζει ο κ. Παναγόπουλος. Επιπλέον, στις εκβολές του Ασωπού και στην παρακείμενη λιμνοθάλασσα του Ωρωπού σχηματίζεται, σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ο δεύτερος σε σημασία υγρότοπος της Αττικής. Εχουν καταγραφεί περίπου 140 είδη πτηνών, πολλά εκ των οποίων μεταναστευτικά, ενώ η περιοχή θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για την αναπαραγωγή ορισμένων απειλούμενων ειδών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, όπως ο καλαμοκανάς και η μικρογαλιάντρα.
Επικίνδυνη όμως είναι και η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής. Τον Νοέμβριο του 2004 σε αντλιοστάσια του δήμου Οινοφύτων δίπλα στον Ασωπό ποταμό βρέθηκε ότι το νερό είχε μεγάλες συγκεντρώσεις ιόντων χρωμίου, μολύβδου, νιτρικών και χλωρίου! Πρόκειται για καρκινογόνες ουσίες, άμεσα βλαπτικές για την υγεία. Οι συγκεντρώσεις σε άλλες περιπτώσεις πλησίαζαν, σε άλλες ξεπερνούσαν τα θεσπισμένα όρια. Σύμφωνα με έκθεση του χημικού Αθανασίου Παντελόγλου «πρόκειται για βαριά τοξική μόλυνση που θέτει σε κίνδυνο την υγεία του κόσμου». Τι σημαίνει άραγε αυτό για μια περιοχή που εξακολουθεί να παράγει ακόμα αγροτικά προϊόντα και να υποδέχεται βιομηχανίες τροφίμων;
Η αιτία του προβλήματος βρίσκεται στο γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των τοπικών εργοστασίων δεν λειτουργεί -λόγω κόστους- τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων που διαθέτει (και που απέκτησε με επιδότηση!) ή σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έφτιαξε ποτέ. Διαμορφώθηκε δηλαδή μια «φτηνή» για τους επενδυτές βιομηχανική ζώνη, με ανυπολόγιστο τίμημα για το περιβάλλον και τους κατοίκους.
Ούτε έλεγχοι ούτε πρόστιμα
Απέναντι σε αυτήν την ασυδοσία η πολιτεία αποδείχθηκε εγκληματικά ανεπαρκής. Οι έλεγχοι αποτελούν σπάνια εξαίρεση. Οσο για τα πρόστιμα που επιβάλλονται «είναι τόσο χαμηλά που οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων προτιμούν να τα πληρώνουν και να συνεχίζουν να παρανομούν», λέει στην «Κ» ο κ. Θανάσης Κατσιγιάννης, επικεφαλής της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής.
Η Ομοσπονδία του Ωρωπού ζητεί να αρθεί η απόφαση του 1969 και να πάψει ο Ασωπός να αποτελεί αγωγό απόρριψης λυμάτων. Πόσω μάλλον που βρισκόμαστε σε μια εποχή που το νερό και τα ποτάμια αναδεικνύονται σε αντικείμενα ιδιαίτερης προστασίας.
Από αυτήν την άποψη συναντά αντιδράσεις το σχέδιο δημιουργίας μιας «οργανωμένης» αυτή τη φορά Βιομηχανικής Περιοχής στην Τανάγρα, παρότι η ευρύτερη περιοχή είναι ήδη κορεσμένη. Το σχέδιο προβλέπει εγκατάσταση 200 – 300 εργοστασίων ακόμα, μεταξύ των οποίων -σύμφωνα με τις καταγγελίες των κατοίκων- βαριές βιομηχανίες, βυρσοδεψεία, χημικές βιομηχανίες, μονάδες παραγωγής τροφίμων, μεταλλοβιομηχανίες.
Βεβαίως προβλέπονται δίκτυα συλλογής και βιολογικός καθαρισμός, αλλά και πάλι ο Ασωπός προορίζεται για υποδοχέας «επεξεργασμένων λυμάτων». Παρά τη θετική γνώμη του Δημοτικού Συμβουλίου Τανάγρας και του Νομαρχιακού Συμβουλίου Βοιωτίας, προξενεί εύλογα ερωτήματα η πρόσθεση ακόμα τόσο μονάδων, ενώ δεν έχει αντιμετωπιστεί το παλιό πρόβλημα. Η καχυποψία των κατοίκων, που βλέπουν εδώ και δεκαετίες να μην επιβάλλει η πολιτεία τους νόμους και να μην προστατεύει το περιβάλλον, δεν μπορεί να ξεπεραστεί παρά μόνο με έργα.
Προειδοποιούσαν 30 χρόνια πριν!
«Ο Ασωπός ποταμός μετετράπη σε ρυπαρόν ρέμμα». «Μελετάται η μετατροπή του Ασωπού εις αγωγό μεταφοράς των δηλητηριωδών αποβλήτων των εργοστασίων». «Κίνδυνος θάνατος τα απόβλητα για την υγεία και τη θάλασσά μας». Οχι, δεν πρόκειται για τίτλους του 2006, αλλά του 1974(!) και του 1979(!) της τοπικής εφημερίδας «Η Φωνή του Ωρωπού». Κύλησε τόσο νερό στον Ασωπό και φαίνεται σαν να μην άλλαξε τίποτα! Ή μάλλον να άλλαξε προς το χειρότερο… «Γνωρίζομε ότι τα απόνερα τα εργοστασίων αποτελούν γάγγραινα που θα μολύνη αργά, αλλά σταθερά τον Ευβοϊκό και θα σαπίση την υγεία των κατοίκων», αναφέρει χαρακτηριστικά δημοσίευμα του φύλλου του Φεβρουαρίου 1974. Και όμως, μέχρι τη δεκαετία του ’60 το νερό της περιοχής ήταν πεντακάθαρο. Μάλιστα η ΕΥΔΑΠ είχε φτιάξει και υδροδοτικό φράγμα στον Αγιο Θωμά, ενώ τα παιδιά των Οινοφύτων κολυμπούσαν στο ποτάμι, όπως αναφέρει ο κ. Παντελόγλου. Ο κ. Παναγόπουλος θυμόταν να ψαρεύουν στο ποτάμι το 1970. Οι αρμόδιοι που έκαναν τον Ασωπό αγωγό λυμάτων το 1969 «ξέχασαν» να ορίσουν ότι τα εργοστάσια που αδειοδοτούνται θα πρέπει να έχουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων. Το 1979, ύστερα από τις πρώτες αντιδράσεις, θεσπίζεται η υποχρέωση αυτή, μαζί με προδιαγραφές για τα λύματα που θα πέφτουν στον Ασωπό, με μια διαφορά: «ξέχασαν» να ορίσουν ένα όργανο, συγκροτημένο με επάρκεια, που θα ελέγχει τις βιομηχανίες.
Η μελέτη του ΕΜΠ
Το 1996, ύστερα από τις διαμαρτυρίες των κατοίκων, το ΥΠΕΧΩΔΕ ανέθεσε στο Πολυτεχνείο την εκπόνηση μελέτης για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η κ. Μαρία Λοϊζίδου, καθηγήτρια Χημείας Περιβάλλοντος στο ΕΜΠ, επικεφαλής της μελετητικής ομάδας, είπε στην «Κ» ότι «παραδώσαμε πλήρη τη μελέτη στο ΥΠΕΧΩΔΕ το 1997. Είχαμε φτιάξει μέχρι και τα τεύχη δημοπράτησης. Στη μελέτη προβλεπόταν η δημιουργία ενός αγωγού που θα οδηγούσε τα λύματα σε μια Κεντρική Μονάδα Επεξεργασίας των Βιομηχανικών Αποβλήτων και των αστικών λυμάτων του Αυλώνα, στην περιοχή Στενό. Κάθε βιομηχανία φυσικά υποχρεούνταν σε προεπεξεργασία των αποβλήτων της. Το έργο τελικά δεν χρηματοδοτήθηκε. Κατά τη γνώμη μου, δεν προωθήθηκε σωστά. Αποτελεί πάντως λύση, αλλά χρειάζεται επικαιροποίηση». Το 2001 δημιουργείται ο Σύνδεσμος Διαχείρισης Αποβλήτων Ασωπού. Αργότερα και ύστερα από τις επίμονες πιέσεις των κατοίκων θα εγκριθεί και ένα κονδύλι ενός εκατομμυρίου ευρώ για την επικαιροποίηση της μελέτης του ΕΜΠ. Δυστυχώς ακόμα δεν έχει αξιοποιηθεί… Απ’ ό,τι φαίνεται τα συμφέροντα που αντιτίθενται στην προστασία του Ασωπού και όλης της περιοχής είναι πολύ ισχυρά. Αλλά μπορούν να υπερτερούν του κοινωνικού συμφέροντος;