Νίκος Μαλαβάκης: «Λεξικό Ελληνοβλαχικό». Εκδόσεις «Πελεκάνος», 2005, σελ. 317.
Για πρώτη φορά, επιτέλους, έχουμε στα χέρια μας, χάρη στον ακάματο φιλόλογο Ν. Μαλαβάκη, ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τη μελέτη της γλώσσας των Ελληνόβλαχων· ένα λεξικό ελληνοβλαχικής, γιατί βλαχοελληνικής έχουμε αρκετά, με το πιο γνωστό αυτό του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη «Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής γλώσσας» (1904), σε καινούργια έκδοση πάλι από τις εκδόσεις «Πελεκάνος».
Το Ελληνοβλαχικό Λεξικό του Μαλαβάκη περιέχει περί τις 5.000 λέξεις – λήμματα.
Τα βλάχικα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή, δεν είναι μια ελληνική έστω διάλεκτος που τη μιλούν οι ορεινοί κάτοικοι της χώρας μας, οι χωριάτες γενικά, αλλά μια ξένη γλώσσα λατινοϊταλική που έχει τις ρίζες της στη ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδας για σχεδόν χίλια χρόνια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι επίσημη γλώσσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο) για περίπου τέσσερις αιώνες και για άλλους μέχρι το 1000 μ.Χ., στον στρατό κυρίως (330-730 μ.Χ.), ήταν η λατινική. Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει ότι οι Ελληνόβλαχοι είναι Λατίνοι ή Ιταλοί ή ακόμη και Ρουμάνοι, επειδή η γλώσσα των τελευταίων ομοιάζει με τη βλαχική, όπως υποστηρίχθηκε για πολιτικούς λόγους κατά καιρούς· γιατί, αν ήταν έτσι, τότε θα έπρεπε να είναι και Γάλλοι ή Ισπανοί ή Ελβετοί ακόμη, αφού η μία από τις τέσσερις γλώσσες των Ελβετών είναι και η ραιτορομούνικη. Ή ακόμη ότι οι Μικρασιάτες Ελληνες είναι Τούρκοι, επειδή μιλούν τουρκικά ή οι Κύπριοι Αγγλοι, επειδή μιλούν αγγλικά κ.λπ.
Είναι νόμος της Ιστορίας ότι ο κατακτητής διαδίδει και τη γλώσσα του μαζί με όλα τα άλλα.
Η βλαχική λοιπόν, περιέχει εκτός φυσικά από τις λατινικές λέξεις και άλλες, όπως σλαβικές, αλβανικές, τουρκικές, η πλειονότητά τους όμως είναι ελληνικές και αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι Ελληνόβλαχοι είναι βασικά δίγλωσσοι, γιατί μιλούν μεταξύ τους βλάχικα, αλλά και ελληνικά κυρίως με τους άλλους Ελληνες, στα δε σχολεία τους διδάσκονται ελληνικά.
Αλλά ας επανέλθουμε στο βιβλίο του Νίκου Μαλαβάκη: Το βιβλίο αρχίζει με μια πολύ σύντομη και πολύ χρήσιμη εισαγωγή 30 σελίδων για το βλάχικο ζήτημα με αναφορές στο όνομα, την καταγωγή, τον πληθυσμό, τις λατινογενείς γλώσσες, την ελληνική εθνική συνείδηση των Ελληνόβλαχων, τη σχέση των Βλάχων με τους Σαρακατσάνους, τους κουτσαπάρηδες, τους Σλάβους, τους Τούρκους, τους Αλβανούς, τους Βούλγαρους, τους Ρουμάνους και την προπαγάνδα τους, τους Ιταλούς, τις ανθελληνικές οργανώσεις του εξωτερικού και τους συλλόγους των Βλάχων σήμερα στην Ελλάδα.
Αλλά ας πάρουμε μια γεύση από τη γλώσσα των Βλάχων:
Το αγόρι λέγεται φιτσόρλου (λατ. στο εξής λ. filious), το κορίτσι: φεάτα-φιάτα (λ. filia), από το ελληνικό φύω (γεννώ), φύση κ.λπ., άνθρωπος: όμου (λ. homo), άνοιξη: πριμαβεάρα (primum ver = πρώτο έαρ), άντρας: μπαρμπάτου (λ. barbatus = γενειοφόρος), άρτος: πούνι (λ. panis), άστρο: στεάο (λ. stella), βελόνα: άκου (λ. acus), βλέπω: βέντου (λ. video), βουνό: μούντε (λ. mons-montis), γάλα: λάπτε (λ. lac-lactis), γαλάζιος: βίνετου (λ. venetus), γλώσσα: λίμπα (λ. lingua), γιος: χίλιου (λ. filious), εκκλησία: μπασιάρικα (ελλ. Βασιλική, λ. basilica), ζέστη: καλντούρα (λ. caldoura), ήλιος: σοάρε (λ. sol), θεία: τέτα (ομηρικό), θέλω: βόι (λ. volo), κεράσι: τσιρεάσα (λ. cerasum), τζίκου (λ. dico), Λύκος: λούπου (λ. lupus), Μπαίνω: ίντρου (λ. intro), Μυαλό: μίντε (λ. mens-ntis), Νύχτα: νοάπτε (λ. nox-noctis), Νέος: νόου (λ. novus), Νερό: άπα (λ. aqua), Ξένος: οάσπε (λ. hospes), Ονομα: νούμα (λ. nomen).
Θα τελειώσω με τις ημέρες της εβδομάδας:
Δευτέρα: Λούνι (Dies Lunae – ημέρα Σελήνης), Τρίτη: Μάρτσου (Dies Martis – ημέρα του Αρη, Τετάρτη: Μέρκουρι (Dies Murcuri – ημέρα του Ερμή), Πέμπτη: Τζόι (Dies Jovis – ημέρα του Δία), Παρασκευή: Βίνερι (Dies Veneris – ημέρα της Αφροδίτης), Σάββατο: Σίμπιτου (Sabbat (εβραϊκό) Λ. Sabbatum, Κυριακή: Ντουμίνικα (Dominica – ημέρα του Κυρίου). Το ίδιο συμβαίνει και με τους μήνες.
Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η βλαχική δεν είναι μια χωριάτικη ελληνική διάλεκτος αλλά μια ξένη γλώσσα λατινο-ιταλικής προέλευσης, φυσικά με πάρα πολλές ελληνικές λέξεις και λιγότερες σλαβικές και τουρκικές, που με τον καιρό χάνεται, αφού ακόμη και οι νέες Βλάχες μανάδες από κόμπλεξ δήθεν κατωτερότητας δεν θέλουν να τη μάθουν στα παιδιά τους. Θα ήταν, όμως, κρίμα να χαθεί μια τέτοια γλώσσα, γιατί είναι στοιχείο της ιστορίας, του πολιτισμού μας και φορέας αξιών και ήθους. Είναι κομμάτι της ψυχής μας, που πρέπει να διατηρηθεί με το να μιλιέται στις οικογένειες των Βλάχων, όπως γινόταν μέχρι τώρα. Πολλοί θέλουν να διδάσκεται ακόμη και στα σχολεία των ελληνόβλαχων περιοχών, όπως μια ξένη γλώσσα έστω με δύο ώρες την εβδομάδα. Γιατί όχι; Το ελληνικό κράτος, άλλωστε, είναι σήμερα ένα ισχυρό ευρωπαϊκό κράτος. Η βλαχική είναι μια ευρωπαϊκή γλώσσα με την οποία οι Ελληνόβλαχοι πολύ εύκολα επικοινωνούν με τις χώρες της Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής, αφού η ισπανική είναι και αυτή μια λατινογενής γλώσσα. Εστω και έτσι να το δει κανείς αξίζει νομίζω τον κόπο να τη μάθει ή να τη γνωρίσει. Τη μιλούν γύρω στις 500 χιλιάδες περίπου συμπατριώτες μας και άλλες τόσες στις βαλκανικές χώρες.