Στα νέα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» της Γ΄ Γυμνασίου περιλαμβάνεται και το ποίημα του Σκαρίμπα «Ουλαλούμ». Δεν συζητώ αν παιδιά αυτής της ηλικίας είναι δεκτικά της ατμόσφαιρας του Πόε, έστω και φιλτραρισμένης ευβοϊκά από τον Σκαρίμπα. Πρέπει, όμως, να σχολιαστεί το εισαγωγικό σημείωμα του σχολικού βιβλίου. Το αντιγράφω: «Το ποίημα του Γιάννη Σκαρίμπα πρωτοδημοσιεύθηκε το 1936 και ανήκει στην ομώνυμη (και πρώτη) ποιητική συλλογή του συγγραφέα. Ο τίτλος του ποιήματος φαίνεται να παραπέμπει συγχρόνως στο αραβικό επιφώνημα ulalum, στο ομώνυμο ποίημα του Edgar Alan Poe1 («Ulalume», 1847), αλλά και στη γνωστή λέξη «αλαλούμ», που αποδίδει μια κατάσταση γενικής σύγχυσης». Το σφάλμα είναι συγγνωστό, αλλά ανάγκη να διορθωθεί: η «Ουλαλούμ» δημοσιεύθηκε το 1950 στη συλλογή «Εαυτούληδες»2. Εντούτοις, δεν είναι βέβαιο ότι αυτή είναι η πρώτη δημοσίευση του ποιήματος. Αν δεν αποκτήσουμε πλήρη εργογραφία του Σκαρίμπα, φρόνιμο είναι να μη μιλάμε για πρώτες δημοσιεύσεις των ποιημάτων και διηγημάτων του3.
Οσον αφορά τον τίτλο, η γραφική συγγένεια του αραβικού ulalum με την Ulalume είναι πραγματικά εντυπωσιακή, ενδέχεται πάντως να πρόκειται για απλή σύμπτωση. Αν δεν δοθεί η ερμηνεία της αραβικής λέξης, η ετυμολογική συνάφεια μένει μετέωρη και άρα ανώφελη για την ερμηνεία του ποιήματος. Είχα εικάσει παλαιότερα ότι το ηχολαλικό Ulalume έρχεται από το λατινικό «ululo», ομόρριζο και συνώνυμο του «ολολύζω» (και του νεοελληνικού «ουλουλάω»). Αλλωστε, ένας ολολυγμός είναι το ποίημα του Αμερικανού, ολολυγμός και του Χαλκιδαίου – μετριασμένος πάντως, παρά τη διάτορη κραυγή του Ασιμου.
Αμφισβητήσιμη, ίσως, εικασία, αλλά απολύτως αναμφισβήτητο ότι το «αλαλούμ» πρέπει αμελητί να τεθεί εκποδών. Η λέξη ήταν άγνωστη το 1950, όταν εκδόθηκαν οι «Εαυτούληδες»4. Και μολονότι η σημασία «κατάσταση γενικής σύγχυσης» παρέχεται από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, πρέπει να την αφήσουμε κατά μέρος, αν δεν θέλουμε να τιμονίσει καταστροφικά την ερμηνεία του ποιήματος. Εκάς, λοιπόν. Η «Ουλαλούμ» αναδημοσιεύεται από την «Ποιητική Ανθολογία» του Λίνου Πολίτη. Δεν έχω την έκδοση Δωδώνης, στην οποία παραπέμπει ο συντάκτης του σχολικού βιβλίου, αλλά στην έκδοση Γαλαξία ο τρίτος στίχος της β΄ στροφής έχει τη μορφή «και θα μυρίζει φώτα και βροχή».
Το σκαριμπικό ποίημα ασφαλώς δεν είναι βρυκολακικό, κινδυνεύει εντούτοις να αποσυντεθεί με τη μορφή που παίρνει ο στίχος στα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»: «και θα μυρίζει ή λ ι ο και βροχή»5!
Να αποσυντεθεί όχι εξαιτίας της χασμωδίας και της δείνωσης του ιωτακισμού, αλλά γιατί το φως του ήλιου είναι ολέθριο, όταν ερμηνεύουμε ένα ποίημα σεληνιακό, όπως η «Ουλαλούμ» του Σκαρίμπα – αλλά και του Πόε, που απαραίτητα πρέπει να συναγωνισθεί.
1. Το ορθό βέβαια είναι Allan.
2. Για μια πρώτη, πεζή, μορφή της «Ουλαλούμ» θα γίνει αλλού λόγος.
3. Μια σκαριμπική εργογραφία, βασισμένη σε εξαντλητική αναδίφηση των περιοδικών και εφημερίδων της εποχής του ποιητή, ιδιαίτερα των επαρχιακών, μας επιφυλάσσει εκπλήξεις.
4. Η λέξη γεννήθηκε, νομίζω, κατά τη δεκαετία του ’70.
5. Η παράδοξη αντικατάσταση του «φώτα» από τον «ήλιο» προφανώς οφείλεται στον αντιγραφέα, που παρασύρθηκε από το κοινό «ήλιος και βροχή…» και όχι σε σφάλμα της «Ποιητικής Ανθολογίας», στην έκδοση Δωδώνης. Σημειώνω πως στον γ΄ στίχο της β΄ στροφής, το ορθό είναι «κάμαρά μου» και όχι «μας». Ακόμη ότι ο Σκαρίμπας αργότερα αντί Κυρά έγραψε Κερά, μάλλον άστοχα.