Μιλτιάδης Μαλακάσης, Πεζά, τόμ. Α΄ Κριτικά – Δοκίμια, τόμ. Β΄ Αφηγήματα – Αναμνήσεις – Συνεντεύξεις, Εισαγωγή – Φιλολογική Επιμέλεια: Γιάννης Παπακώστας, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2006, σελ. 457+410.
Κάθε φορά που ανίδρωτοι εμπρηστές καρβουνιάζουν κάποιο κοντινό ή μακρινότερο δάσος και τα πυροσβεστικά αεροπλάνα πετούν χαμηλά με νεκρώσιμο βουητό, υποψιθυρίζω, τρίζοντας τα δόντια με μάταιη οργή, τους στίχους του Μαλακάση:
«Το δάσος που λαχτάριζες / ώσπου να το περάσεις / τώρα να το ξεχάσεις, / διαβάτη αποσπερνέ».
Αλλά, κακά τα ψέματα, αρκετά συχνά μου έρχονται στα χείλη και οι πρώτοι στίχοι από τη «Μικρή ασυμφωνία εις Α μείζον» του Καρυωτάκη: «Α! κύριε, κύριε Μαλακάση, / ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει…».
Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα ήμασταν στη δίκη με το μέρος εκείνου που δεν φορούσε μονόκλ και σάρκαζε τα λορνιόν, ωστόσο, έστω και με κάποια καθυστέρηση, πρέπει να ακουστεί και το παράπονο του ακούσιου αντίδικου: «Πάντα θέλησα να εύρω γύρω μου το ωραίο. Και όταν το βρήκα, το φώναξα. Το ίδιο έκαμα για τον Φιλύρα, το ίδιο για τον Καρυωτάκη. Ο δυστυχισμένος αυτός νέος, με σάρκασε κιόλας (…) Και μου έγραφε, ύστερα από λίγο, πως ήθελε να δοκιμάσει, αν η έμπνευσή του υποτάσσεται στη ρίμα. Και το δοκίμασε εις βάρος μου. Ηταν σαν επιθανάτιος η εξομολόγησή του». (Β΄ 267-268).
Πολύτιμη μαρτυρία
Με αιφνιδιάζουν αρκετά πράγματα στους δύο τόμους των «Πεζών», άλλοτε άγνωστα και άλλοτε εντελώς λησμονημένα, όπως ετούτο: «Θυμούμαι πως κάποτε απλούστευε (ο Κίμων Μιχαηλίδης, διευθυντής των «Παναθηναίων») εν αγνοία του συγγραφέως, φυσικά, το λεκτικό του Παπαδιαμάντη, με μια χειροδικία εντελώς αυθαίρετη, ενώ με την ίδια αυθαιρεσία έκαμε το αντίθετο στον μακαρίτη Καρκαβίτσα! Ο πρώτος, θυμάμαι, ειρωνεύτηκε την πράξι αυτή την άτοπο, με σαρκασμό, ενώ ο δεύτερος έγινε έξω φρενών, ορκισθείς πως δε θα ξανάδινε τίποτε στα «Παναθήναια»». (Α΄ 334). Μαρτυρία ανησυχητική για τους φιλολόγους, αλλά πολύτιμη.
Οι τρεις μεγάλες αγάπες του, όπως επισημαίνει και ο Γιάννης Παπακώστας, είναι ο Παπαδιαμάντης, ο Moras και ο Καβάφης. Το πράγμα επιβεβαιώνεται και από το ευρετήριο ονομάτων, επισφαλές πάντως κριτήριο, αφού και ο Παλαμάς δεν υστερεί σε μνείες, χωρίς όμως να περιλαμβάνεται σε εκείνους που κατ’ εξοχήν θέλγουν τον σχεδόν συμπατριώτη του. Και ενώ για τον Παλαμά δεν έγραψε ιδιαίτερο κείμενο, μιλάει με ενθουσιασμό μεγάλο για τα σκοτεινά ποιήματα «Τα ρίγη της γης» του Μανώλη Κανελλή, για τον οποίο προφήτευε λαμπρό μέλλον. Κάπως περίεργη προτίμηση μιας ποίησης εξαιρετικά ωμής και συχνά εξεζητημένης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ανάμεσα σε εκείνους που προτείνει για ακαδημαϊκούς, ενώ εδώ και χρόνια δεν έχει μαζί τους κουβέντα και καμία σχέση, όπως λέει, βρίσκεται και ο Βλαχογιάννης που εξαιτίας του αφηγήματος «Ενα γεύμα την παραμονή των Χριστουγέννων», έγραψε έναν τρομακτικό λίβελο κατά του Μαλακάση.
Παρέθεσα αυτές τις λεπτομέρειες από τα «Πεζά» ως μικρό προδόρπιο. Την όποια κριτική δύναμη και τις όποιες αδυναμίες του ποιητή, που συνέτρωγε με τον Παπαδιαμάντη, τον Μητσάκη και τον Moras, αλλά πρόλαβε και τον Σεφέρη, τον Πρεβελάκη, τον Βενέζη και εκτιμούσε πολύ, λέει, τον Σκαρίμπα, θα τις εκτιμήσει όποιος αποφασίσει να διαβάσει τη δίτομη έκδοση – έναν Μαλακάση που ιχνογραφεί την εποχή του.
Δεύτερη άνοιξη
Το προηγούμενο βιβλίο της σειράς «Επί τα ίχνη…» -διευθυντής της και φιλολογικός επιμελητής και των οκτώ ώς τώρα τόμων ο καθηγητής Γιάννης Παπακώστας- είναι τα «Ποιήματα» του Μαλακάση. Δεν έχω υπόψη μου την προηγούμενη δίτομη έκδοση των Απάντων Μαλακάση, που επιμελήθηκε ο Γ. Βαλέτας, αλλά δεν αμφιβάλλω ότι η νεότερη είναι πληρέστερη και φιλολογικά κατά πολύ αρτιότερη. Οι παλαιότεροι ποιητές και πεζογράφοι ζουν μια δεύτερη ή τρίτη, εκδοτική τουλάχιστον, Ανοιξη.