Η μοντέρνα εποχή γέννησε το τραγικό. Σε αυτήν τη «γέννα», σαν ένα σκοτεινό φως σε μια εποχή μεγάλων ταχυτήτων, στέκεται ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στην Εδρα Καβάφη του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, για να μιλήσει επί της ουσίας για μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα των τελευταίων 200 χρόνων. Ο ρομαντισμός του 1790, ο υπαρξισμός του 1920, ο ριζοσπαστισμός του 1960 πυροδοτήθηκαν από την ιδέα του «τραγικού» και σαν κύκλοι αλλαγής στοιχειοθετούν τη σκέψη που καθορίζει ακόμη πολλές από τις προκαταλήψεις μας, αλλά και τις πεποιθήσεις μας. Το «The Tragic Idea», το νέο βιβλίο του Βασίλη Λαμπρόπουλου, γράφτηκε κατά παραγγελίαν για μια σειρά του βρετανικού οίκου Duckworth.
Οικουμενική έννοια
«Σε αυτήν τη σειρά, που ξεκίνησε πριν από τρία περίπου χρόνια», λέει ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, «τα βιβλία συζητούν αρχαίες ιδέες και έννοιες στο πλαίσιο του παρόντος. Εξετάζουν δηλαδή την τρέχουσα σημασιοδότηση και κυκλοφορία τους». Η ουσία του βιβλίου εστιάζει στο να καταδείξει πόσο μοντέρνα είναι η ιδέα του τραγικού αντίθετα από τη γενική εντύπωση.
«Το δικό μου βιβλίο», εξηγεί ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, «δείχνει πώς οι Γερμανοί Ρομαντικοί, αρχίζοντας με τον Σίλλερ, εξάγουν από την τραγωδία ως θεατρικό είδος μια αφηρημένη και οικουμενική έννοια, το τραγικό. Σταδιακά το αποδίδουν σε διάφορες ανθρώπινες εμπειρίες και αρχές – την ελευθερία, την αγάπη, την αγωνία, την αρρώστια ή και τη ζωή γενικά.
»Αυτή η επινόηση συνιστά μεγάλη καινοτομία διότι, όπως δείχνουν οι πρώτες σελίδες του βιβλίου που μιλούν για την τραγωδία στον πρώιμο και μέσο 18ο αιώνα, από τους αρχαίους Ελληνες ώς τους Γάλλους, Αγγλους και Γερμανούς διαφωτιστές κριτικούς, συγγραφείς, φιλοσόφους κ. λπ., όταν κανείς μιλούσε για το «τραγικό» αναφερόταν σε πράγματα της τραγωδίας -πλοκή, συναισθήματα, κ. λπ. – και ποτέ σε πράγματα εξωθεατρικά, όπως η ανθρώπινη μοίρα».
Ρομαντικό και μοντέρνο
Η οργάνωση του βιβλίου στοιχειοθετεί μέσα από την προβολή στοχαστών και συγγραφέων, από τον Ντέιβιντ Χιουμ ώς τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, μια καλειδοσκοπική και ταυτόχρονα χειρουργική μελέτη της ιστορίας της έννοιας του τραγικού. «Το βιβλίο είναι ίσως δύσκολο διότι ασχολείται με μια κατεξοχήν φιλοσοφική έννοια. Είναι όμως γραμμένο με τέτοιο τρόπο για να χρησιμεύσει και ως εισαγωγή ή εγχειρίδιο. Γι’ αυτό και όλα τα κεφάλαια είναι σύντομα». Η ευρύτατη επιλογή συγγραφέων οδηγεί σε ένα νέο χάρτη γύρω από τις ιδέες του τραγικού που αρχικά εξέβαλε στη δυτική σκέψη ο ρομαντισμός, η ιδέα του ήρωα, της αγάπης, του πάθους, του θανάτου, της φθοράς, της θυσίας.
«Συνεπώς η προσέγγισή μου στις θεωρίες του τραγικού είναι πιο πολύ μικροσκοπική παρά μακροσκοπική. Καλύπτω 150 χρόνια, από τον Σίλλερ ώς τον Χάιντεγκερ. Θα μπορούσα να προχωρήσω σε μεταγενέστερους στοχαστές, αλλά ο εκδοτικός οίκος έχει θέσει όριο σελίδων στη σειρά αυτή και επίσης ώς τη δεκαετία του 1930 τα πλαίσια της συζήτησης είχαν βασικά τεθεί». Υπάρχει όμως γέφυρα για το μέλλον καθώς «η χρησιμότητα του όρου δεν έχει εξαντληθεί».