Αγώνες και θυσίες επί εννέα χρόνια

Αγώνες και θυσίες επί εννέα χρόνια

7' 15" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο επετειακός εορτασμός της πολιτικής εθνεγερσίας των Ελλήνων πρέπει να είναι και μνημόσυνο θρηνητικό για τις ανθρώπινες υπάρξεις που η θυσία τους υπήρξε το βαρύ τίμημα της ελευθερίας. Και είναι πολύ εκτεταμένος ο χάρτης, ο γεωγραφικός, της μεγάλης αυτής θυσίας και μόνο των αμάχων: Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Κυδωνίες, Κύπρος, Χαλκιδική, Νάουσα, Χίος, Κάσος, Ψαρά, Κρήτη, Πελοπόννησος, Μεσολόγγι και τόσες άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου. Και είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των μαχητών, όσοι έχασαν τη ζωή τους, αυτοστρατευμένοι στον εθνικό αγώνα. Ηρωας του Σολωμού αναφέρεται σε αυτούς με άκρα ευλάβεια, όπως σε πρόσωπα ιερά: «Μα τις ψυχές που χάθηκαν τον Τούρκο πολεμώντας…». Εχει υπολογιστεί ότι χάθηκαν στα εννέα χρόνια1 της Επαναστάσεως το ένα τρίτο σχεδόν του ενεργού πληθυσμού και τα δύο τρίτα περίπου του πάγιου κεφαλαίου της χώρας. Πόσες ανθρώπινες τραγωδίες κρύπτονται οπίσω από τους ψυχρούς αυτούς αριθμούς!

Εύλογο όμως είναι το ερώτημα, πώς αποφασίσθηκε η Επανάσταση και πώς τελεσφόρησε και ποιους κινδύνους ενείχε για το έθνος.

Προετοιμασμένοι από καιρό

Η υποδούλωση των Ελλήνων υπό τον Οθωμανό δυνάστη είχε επιφέρει την ηθική συσπείρωσή τους, με τα σύνδρομά της συναισθήματα πόνου, αλληλεγγύης, ελπίδας. Συγκινητικότατες είναι οι εκδηλώσεις της ελληνικής λαϊκής μούσας και οι εκκλήσεις και διακηρύξεις των Ελλήνων στη Δυτική Ευρώπη λογίων προς τον Πάπα και προς αυτοκράτορες και βασιλείς για την απελευθέρωση των Ελλήνων, ήδη από τον 15ο αιώνα και ύστερα. Υπενθυμίζω τους λαϊκούς θρήνους για την Αγία Σοφία και τη λαϊκή πίστη για το μέλλον: «πάλι με χρόνια με καιρούς…». Μνημονεύω προσευχή των χρόνων της Τουρκοκρατίας: «Αγία Τριάς Προσκυνητή και συ Θεάνθρωπε Λόγε, δέξου τους νεομάρτυρας τούτους, ους προσφέρει σου Γένος αιχμάλωτον, και αντίδος ελευθερίαν». Και μνημονεύω επίσης δύο μεγάλα ονόματα λογίων: τον Ιανό Λάσκαρι και τον Μάρκο Μουσούρο.

Επί τρεισήμισι αιώνες και πλέον ο ελληνικός λαός έζησε υπόδουλος, σε κατάσταση ανοχής του απλώς από τον αλλόθρησκο δυνάστη, καταπιεσμένος, ταπεινωμένος και συχνά υπό καθεστώς διωγμού, πιστός όμως στη θρησκεία του και στις παραδόσεις του, και με την ηθική θαλπωρή της Εκκλησίας του.

Δεν αφανίσθηκε ποτέ ο κρυφός πόθος του για την απελευθέρωση από την ξένη εξουσία και για την πολιτική παλιγγενεσία του Γένους. Δεν περίμεναν οι υπόδουλοι Ελληνες τη διάδοση της δυτικο-ευρωπαϊκής ιδεολογίας του φιλελευθερισμού και του επαναστατισμού, για να επιθυμήσουν και να επιχειρήσουν την κατάκτηση της πολιτικής ελευθερίας τους. Ηταν ηθικά προετοιμασμένοι από καιρό για να εξεγερθούν. Μάλιστα και συνέβησαν πριν από το 1821 επαναστατικές εξεγέρσεις του λαού σε ορισμένες περιοχές του ελλαδικού χώρου.

Η Επανάσταση όμως το 1821 είχε πολύ φροντισμένη προετοιμασία και άλλωστε αποφασίσθηκε, αφού είχαν προϋπάρξει ήδη σπουδαίες επιδόσεις του Εθνους, στην οικονομία προπάντων, χορηγικές δυνατοτήτων για τη διεξαγωγή της.

Οι κάποιες όμως αυτές δυνατότητες δεν οδηγούσαν από μόνες προς την Επανάσταση. Για την παράτολμη αυτή επιχείρηση χρειαζόταν και η πρωτοβουλία ικανών και τολμηρών ανδρών.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος, υποκινημένοι από φρόνημα πατριωτικό υψηλού, έδωκαν την εκκίνηση προς την πολυφρόντιδη και μυστικότατη προετοιμασία για το μέγα εθνικό Μυστήριο, την απελευθερωτική Επανάσταση του ελληνικού έθνους. Από αυτούς ιδρύθηκε την ημέρα πιθανότατα εκείνη στην Οδησσό η αξιοθαύμαστη «Φιλική Εταιρεία», διαποτισμένη από ιερό σχεδόν συναίσθημα ελληνικού πατριωτισμού και προσαρμοσμένη στην ελληνική τότε πραγματικότητα ως προς το πρόγραμμα, ώστε να μην περιέχει πολιτικούς στόχους διασπαστικούς της μεταξύ των Ελλήνων σύμπνοιας.

Υστερα από εκπληκτική συνωμοτική δράση επτά ετών, αποφάσισε η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, τον Οκτώβριο του 1820, ότι έφθασε ο καιρός για την Επανάσταση, και αποτόλμησε την έναρξή της σε δύο μέτωπα: στη Μολδαβία τον Φεβρουάριο του 1821 και την Ελλάδα τον Μάρτιο του 1821.

Αρχή με πολλούς κινδύνους

Ο κίνδυνος ο άμεσος να επέμβει και η Ιερά Συμμαχία ή ακριβέστερα η Πενταπλή Συμμαχία των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης εναντίον των επαναστατημένων Ελλήνων αποφεύχθηκε, με τους επιδέξιους διπλωματικούς χειρισμούς του Καποδίστρια στο Λάιμπαχ, ως κύριου συμβούλου του Ρώσου αυτοκράτορος. Οπως γράφει ο Σπηλιάδης, ο Καποδίστριας κατόρθωσε τότε να «σώση την πατρίδα επαναστάσαν διά της αυτοκρατορικής ψήφου».

Η έναρξη όμως της Επαναστάσεως είχε τη φοβερή συνέπεια να περιέλθουν αυτόματα σε κατάσταση ομηρίας το μέγιστο πλήθος των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με κίνδυνο να εξοντωθούν. Η ολική εξόντωσή τους, αποφασισμένη από τον εξαγριωμένο Σουλτάνο, αποτράπηκε με την άρνηση του θρησκευτικού αρχηγού των Τούρκων Χατζή Χαλίλ Εφέντη να προσυπογράψει τη διαταγή του Σουλτάνου, αλλά και με σύστοιχη προς την άρνηση αυτή οδυνηρή απόφαση του πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄ να αποκηρύξει την Επανάσταση. Και ας μην αγνοείται ότι εξοντώθηκαν από τους Τούρκους οι δύο αυτοί έξοχοι άνδρες, σωτήρες της γενεάς εκείνης των Ελλήνων, όχι ο Ελλην μόνο, αλλά και ο Τούρκος για τη φιλάνθρωπη αυτή συμπεριφορά του.

Οι Ελληνες, όμως, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στις Κυδωνίες, στην Κύπρο έζησαν ημέρες φρίκης, με θανατώσεις επωνύμων και άλλων και διωγμούς πολλαπλούς. Περιορίστηκαν οι διωγμοί και οι θανατώσεις, ύστερα μόνο από τον απαγχονισμό του πατριάρχου Γρηγορίου του Πέμπτου, με το έντονο διάβημα του Ρώσου πρέσβη Στρογκόνοφ και με διακριτικές συστάσεις του Αυστριακού πρέσβη από τους Τούρκους.

Η Επανάσταση εδραιώνεται

Οι πολεμικές επιχειρήσεις των Ελλήνων στη Μολδοβλαχία μετά ηρωικότατους πολύμηνους αγώνες έληξαν με την επικράτηση του τουρκικού στρατού, αλλά και με πράξεις υπέρτατης αυτοθυσίας Ελλήνων αγωνιστών. Παρά τη φαινόμενη όμως αποτυχία, η Επανάσταση των Ελλήνων στη Μολδοβλαχία υπήρξε πολυτιμότατη για την Ελληνική Επανάσταση, καθώς αποτέλεσε αντιπερισπασμό, παραπλανητικό των Τούρκων. Νόμισε τότε η κυβέρνηση της οθωμανικής αυτοκρατορίας ότι ο μικρός επαναστατικός στρατός υπό τον Υψηλάντη ήταν προπομπός του ρωσικού στρατού, και αναγκάστηκε να κινητοποιήσει μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις προς τη Μολδοβλαχία και να κρατήσει επί χρόνο πολύ μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις για την άμυνα της πρωτεύουσας, ώστε οι Ελληνες επαναστάτες να έχουν στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα εναντίον τους, αρχικά τουλάχιστον, μόνο τις επιτόπιες τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα και σε πολλά νησιά του Αιγαίου, τοπικές εξεγέρσεις, κλιμακωμένες από Μάρτιο έως Ιούλιο του 1821, είχαν ως αποτέλεσμα να εδραιωθεί η Επανάσταση και οι έκγονές της ελληνικές διοικήσεις να ελέγχουν τα επαναστατημένα έως τότε νησιά και ολόκληρη σχεδόν την Πελοπόννησο και το μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας.

Σε άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου και συγκεκριμένα σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, της Μακεδονίας, όπως και στη Χίο, οι επαναστατικές εξεγέρσεις των Ελλήνων, το 1821 και το 1822, κατέληξαν σε εθνικές τραγωδίες. Ονόματα εκφραστικά των εθνικών αυτών δραμάτων: Πολύγυρος, Καρυές, Κασσάνδρα, Σιθωνία, Ιερισσός, Μαδεμοχώρια, Νάουσα, Ολυμπος και άλλα. Ο ενθουσιασμός απλώς στη δημόσια δράση κατ’ εξοχήν, είναι ολέθριος σύμβουλος, όταν δεν συνοδεύεται από εκτίμηση ορθή των αντικειμενικών δυνατοτήτων.

Διεθνής αποδοχή

Η Ελληνική Επανάσταση χρειάστηκε τους αγώνες και τις θυσίες του ελληνικού λαού επί εννέα χρόνια, και την επέμβαση όμως τελικά της Ρωσίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας, για να καταλήξει τον Φεβρουάριο του 1830 στη διεθνή αναγνώριση του ελληνικού ανεξάρτητου κράτους, έστω με περιορισμένο έδαφος.

Πραγματώθηκε η αναγνώριση αυτή, αφού εξαναγκάστηκε η οθωμανική αυτοκρατορία να υποκύψει και να αποδεχθεί με τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως ό,τι θα αποφάσιζαν οι τρεις μεγάλες δυνάμεις, Ρωσία, Γαλλία και Αγγλία. Είχε συμβεί το αδιανόητο για την εποχή εκείνη γεγονός, οι ενωμένοι στόλοι τους να καταστρέψουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο, τον Οκτώβριο του 1827. Είχε διεξαχθεί, το 1828 και το 1829, ο ρωσοτουρκικός πόλεμος υπέρ της Ελλάδος και με τις αλλεπάλληλες ήττες του τουρκικού στρατού, αναγκάσθηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό την πίεση της ρωσικής προελάσεως, να στέρξει τη σύναψη της Συνθήκης της Αδριανουπόλεως τον Σεπτέμβριο του 1829.

Τα διεθνή αυτά γεγονότα ήταν μια διάσταση άλλη του ηθικού θριάμβου της Ελληνικής Επαναστάσεως: να προκαλέσει το ηθικά παρήγορο φαινόμενο του φιλελληνισμού και να επιτύχει, ώστε οι συντηρητικές τότε και προπάντων αντιεπαναστατικές τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές επικράτειες να συμπράξουν μεταξύ τους και να προβούν και σε πολεμικές επιχειρήσεις υπέρ μιας επαναστάσεως.

(Εκτενέστερα βλ. Κ. Δεσποτοπούλου, «Ελληνικά», εκδόσεις Παπαζήση, σ.σ. 25 κ.έπ.).

Αλλο οι κλέφτες, άλλο οι προεστοί και το Πατριαρχείο

Για τους Ελληνες όλοι σχεδόν έπαιξαν θετικό ρόλο στην Επανάσταση, πλην προεστών και κοτσαμπάσηδων. Για τον ρόλο των κλεφτών, των αρματολών και της Φιλικής Εταιρείας υπάρχει σχεδόν ομοφωνία. Ο ρόλος τους ήταν θετικός με 91% και 89% αντίστοιχα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαστρωματώσεις σε δύο από τις ερωτήσεις της έρευνας. Η γνώμη για τον ρόλο του πατριαρχείου στην Επανάσταση διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ εκείνων που τοποθετούν εαυτούς στην Αριστερά (απαντούν «αρνητικός» σε ποσοστό 14-33%) και εκείνων που τοποθετούνται στη Δεξιά (3-6%). Αντίστοιχες αλλά μικρότερες διαφοροποιήσεις εμφανίζονται και σε σχέση με τον εκκλησιασμό: Οσοι εκκλησιάζονται θεωρούν τον ρόλο του Πατριαρχείου «αρνητικό» σε ποσοστό 4%, ενώ οι υπόλοιποι σε ποσοστό 19%. Αντίστοιχες διαφοροποιήσεις υπάρχουν για τον ρόλο των προεστών και κοτσαμπάσηδων. Μόνο το 18-20% όσων τοποθετούν τον εαυτό τους στην Αριστερά θεωρεί θετικό τον ρόλο τους, ενώ στο δεξιό μέρος του πολιτικού άξονα τα ποσοστά αυτά διπλασιάζονται (38-41%). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ηλικιακή κατανομή. Μόνο οι άνω των 65 ετών είναι επιεικείς με τους προεστούς και κοτσαμπάσηδες.

* Ο Κ. Ι. Δεσποτόπουλος είναι ακαδημαϊκός.

1. Για την εννεάχρονη και όχι επτάχρονη, όπως συνήθως εμφανίζεται, διάρκεια της Ελληνικής Επαναστάσεως, βλ. Αλεξάνδρου Δεσποτοπούλου, «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» (εκδόσεις Παπαζήση, 1973, σελ. 49 κ.έπ.).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή