Αν παρακολουθήσει κανείς το τρίωρο ντοκιμαντέρ για τον Πίτερ Γουάιτχεντ με τίτλο «Στην αρχή ήταν η εικόνα», αντιλαμβάνεται πως η άποψη του δημοσιογράφου του Variety: «ο Γουάιτχεντ έζησε τόσες ζωές που οι γάτες θα τον ζήλευαν», βρίσκεται πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Περνώντας από το δεύτερο μέρος του ντοκιμαντέρ στο πρώτο νομίζεις ότι πρόκειται για δύο διαφορετικούς ανθρώπους. Από τη μία, ένας 70χρονος εκτροφέας γερακιών με μακρύ, λευκό, περιποιημένο, μαλλί, που περνάει όλη του τη μέρα παρατηρώντας αντιδράσεις και συμπεριφορές του αρπακτικού αυτού πτηνού, ενώ παράλληλα φιλοσοφεί για τη ζωή και την τέχνη.
Από την άλλη, ένας 30χρονος κινηματογραφιστής που ζει μέσα στον πυρετό των σίξτις, πυρετικά και ο ίδιος, γυρίζοντας ντοκιμαντέρ για τους Ρόλινγκ Στόουνς, τους Πινκ Φλόιντ, τους Λεντ Ζέπελιν, τη λονδρέζικη μουσική σκηνή, πρωτοποριακές παραστάσεις του Πίτερ Μπρουκ αλλά και τις αναταραχές στους δρόμους της Ν. Υόρκης, τις διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις για το Βιετνάμ, την κατάληψη και εξέγερση στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Πολύμορφη προσωπικότητα
Ο Πίτερ Γουάιτχεντ αφηγείται με τη χάρη και ελαφρά υπεροψία ενός ριψοκίνδυνου αριστοκράτη, με βιογραφικό πλούσιο σε εμπειρίες και εναλλαγές, που βλέπει τον κόσμο από απόσταση, με χιούμορ και διάθεση ενδοσκόπησης. Μπορεί να γεννήθηκε στις φτωχογειτονιές του Λίβερπουλ και να κατάγεται από την εργατική τάξη, αλλά η εκπαίδευσή του υπήρξε ξεχωριστή. «Το φυσικό χάρισμα της μνήμης που είχα με βοήθησε να πάρω υποτροφία για το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ», εξηγεί ο ίδιος, όπου σπούδασε κρυσταλλογραφία. Μιλά πολύ για το σινεμά και το ντοκιμαντέρ, για τη δεκαετία του ’60, για τους ανθρώπους που συνάντησε, για τις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες του. Είναι ακριβώς όπως τον περιγράφουν τα δεκάδες δημοσιεύματα που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν: αντισυμβατικός, ακατάτακτος.
Το αφιέρωμα στον Γουάιτχεντ που οργανώνει το Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και ξεκινάει στον «Μικρόκοσμο», στην Αθήνα, την ερχόμενη Πέμπτη 26 Απριλίου (θα προβληθούν επτά δικές του ταινίες, το ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε για τον ίδιο και μια επιλογή από βίντεο κλιπ) ήταν η αφορμή για να προσεγγίσουμε αυτήν την ιδιόμορφη, γοητευτική, πολύμορφη προσωπικότητα. Τον επιτυχημένο ντοκιμαντερίστα, (προηγήθηκε η ενασχόλησή του με τη μουσική και στη συνέχεια με τη δημοσιογραφία) που στις αρχές της δεκαετίας του ’70 σταμάτησε να ασχολείται με τον κινηματογράφο και πέρασε δέκα χρόνια στη νότιο Αφρική, το Πακιστάν και την Αρκτική ως γερακάρης. Στη Σαουδική Αραβία μάλιστα δημιούργησε και διηύθυνε το μεγαλύτερο ιδιωτικό κέντρο εκτροφής γερακιών στον κόσμο, το Al Faisal Falcon Centre, το οποίο σταμάτησε να λειτουργεί όταν ξέσπασε ο Πόλεμος του Κόλπου.
Ποιο γεγονός όμως τον έπεισε ότι το κεφάλαιο «κινηματογράφος» είχε κλείσει οριστικά γι’ αυτόν και αποφάσισε να στραφεί στην εκπαίδευση των γερακιών; Ηταν στο Εδιμβούργο, καλοκαίρι του 1969 και προσπαθούσε να μοντάρει το πιο επίπονο από τα ντοκιμαντέρ του, το «The Fall». Χρειάστηκε δύο χρόνια για να το ολοκληρώσει. Στη διάρκειά τους κατέγραφε τις πορείες διαμαρτυρίας και συγκρούσεις στους δρόμους της Ν. Υόρκης εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ. Ο Γουάιτχεντ συνέλαβε το κλίμα στους δρόμους της πόλης και πέρασε αρκετές μέρες στα υπό κατάληψη κτίρια του Κολούμπια, κινηματογραφώντας την αστυνομία τη στιγμή που γκρέμιζε την μπροστινή πόρτα της σχολής, την επακόλουθη βία και το χάος. «Αναρρωτιόμουν διαρκώς αν ήμουν ακτιβιστής, υπογράφοντας το «Τhe Fall». Το ερώτημα που έθετα στον εαυτό μου ήταν: Μπορώ να αλλάξω τον κόσμο γυρίζοντας μια ταινία; Οταν συνειδητοποίησα ότι η απάντηση ήταν «όχι», εγκατέλειψα τον κινηματογράφο». Τη στιγμή της μεταστροφής περιγράφει ο ίδιος σε συνέντευξή του: «Στα διαλείμματα του μοντάζ της ταινίας, αποσυρόμουν σε μια ήσυχη πλατεία για να χαλαρώσω. Μια μέρα ακούω ένα θρόισμα πίσω μου και φτερουγίσματα. Γυρίζω και βλέπω δεκάδες πουλιά. Εμοιαζε με σκηνικό του Χίτσκοκ. Υστερα άκουσα ένα σφύριγμα και είδα να προβάλλει από τη γωνία ένας μικροκαμωμένος ηλικιωμένος άντρας. Σταμάτησε λίγα μέτρα μακρύτερα, έβγαλε κάτι από την τσέπη του και φώναξε: «Τσάρλι, πού είσαι;». Ενα πουλί προσγειώθηκε στο χέρι του. «Οχι, εσύ! Εσύ, να περιμένεις! Πού είναι ο Τσάρλι;», διαμαρτυρήθηκε ο άντρας. Ο Τσάρλι, πράγματι, ήρθε. Υστερα ήταν η σειρά της Ρόουζ… Εμεινε εκεί περίπου μισή ώρα, ταΐζοντας όλα τα πουλιά, αφού τα καλούσε με τα ονόματά τους. Παρακολουθούσα έκπληκτος τη σκηνή και διαπίστωσα ότι θα προτιμούσα να είχα το ταλέντο αυτού του ηλικιωμένου ανθρώπου παρά το ταλέντο να γυρίσω το «The Fall». Τότε, αποφάσισα να εγκαταλείψω τον κινηματογράφο και αγόρασα το πρώτο μου γεράκι, για 8 λίρες».
Ο σπόρος της αμφιβολίας
Ο σπόρος όμως της αμφιβολίας πρέπει να είχε ριζώσει νωρίτερα στη ζωή του Βρετανού δημιουργού. Ο άνθρωπος που συγκλονίστηκε με το «Αλφαβίλ» του Γκοντάρ, που η «Εβδομη σφραγίδα» του Μπέργκμαν τού άλλαξε το βλέμμα και τη σκέψη, που πιστεύει ότι όλο το σινεμά του ’60 συμπυκνώνεται σε τέσσερις σκηνοθέτες, τον Μπέργκμαν, τον Γκοντάρ, τον Φελίνι και τον Αντονιόνι, έγραφε το 1968: «Το να στέκεις και να παρατηρείς είναι μια μορφή αποξένωσης. Είχα φτάσει σ’ ένα σημείο που δεν μπορούσα να κάνω οτιδήποτε χωρίς να το συνδέσω με την πιθανότητα ή την ανάγκη να το κινηματογραφήσω. Κόντευα να τρελαθώ. Εκανα ζουμ, άκουγα, μόνταρα, με τα μάτια και τα αυτιά μου. Δεν ένιωσα μεγαλύτερη έκσταση παρά τη στιγμή που πήρα την απόφαση να σταματήσω να γυρίζω ταινίες».
Και άρχισε να καταπίνει χιλιόμετρα, κυνηγώντας γεράκια. Να σκαρφαλώνει σε βουνά («έχω ανέβει περισσότερα από τον Σίσσυφο»), να φτάνει στην Αρκτική σε θερμοκρασίες κάτω από 30 βαθμούς Κελσίου, να κρέμεται πάνω από το χάος για να πιάσει ένα γεράκι ή να μαζέψει τα αυγά του. Αισθάνεται μόνος σε αυτές τις περιπλανήσεις του; «Μόνος αισθανόμουν στην πόλη, όταν γύριζα ταινίες, όταν προσπαθούσα να ενταχθώ σε ομάδες, να είμαι μέλος της κοινωνίας. Ποτέ στην έρημο».
Προβολές έργων του
Στη διάρκεια του αφιερώματος στον Πίτερ Γουάιτχεντ (24 Απριλίου – 2 Μαΐου) θα προβληθούν τα ντοκιμαντέρ του:
– Wholly Communion (1965). Η ιστορική συνάντηση των μπίτνικ ποιητών στο Ρόγιαλ Αλμπερτ Χολ με συντονιστή τον Αλεν Γκίνσμπεργκ
– Rolling Stones on tour (1966). Η περιοδεία του συγκροτήματος στην Ιρλανδία.
– Pink Floyd London ’66 – ’67. Η ηχογράφηση στο στούντιο του σάουντρακ για το «Tonight».
– Tonight let’s all make love in London (1967). Μια «παρωδία της σκηνής του Λονδίνου».
– The benefit of the doubt (1967). Καταγράφει την πρωτοποριακή παράσταση US του Royal Shakespear Company σε σκηνοθεσία Π. Μπρουκ.
– The fall (1969). Το «τέλος» των νόμιμων διαμαρτυριών στη Ν. Υόρκη εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ.
– Led Zeppelin (1970)
– In the beginning was the image (2006). Ντοκιμαντέρ σε δύο μέρη που περιλαμβάνει συνομιλίες με τον Γουάιτχεντ.
– Μια επιλογή από βίντεο κλιπ.