Η μετανάστευση δεν είναι ένα παροδικό φαινόμενο, αλλά ένα νέο σύστημα κινητικότητας πληθυσμών με συνέχεια μέσα στο χρόνο. Οι μέχρι σήμερα πολιτικές επιλογές στην Ευρώπη αποδεικνύονται ανεπαρκείς στη διαχείριση των συνεχών μεταναστευτικών ρευμάτων. Η διαχείριση μπορεί να είναι αποτελεσματικότερη εάν ιδωθεί μέσα από την ανάπτυξη. Αυτό προτείνεται από την έρευνα «Κερδίζοντας από τη Μετανάστευση» (Gaining from Migration) του Κέντρου Ανάπτυξης του ΟΟΣΑ, η οποία περιλαμβάνει ένα πακέτο προτάσεων που θα συζητηθούν τους επόμενους μήνες σε διεθνή φόρα. Αποτελεί προϊόν συνεργασίας του ΟΟΣΑ με τη διεύθυνση Απασχόλησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και 11 διεθνείς οργανώσεις. Παρουσιάσθηκε στο πρόσφατο συνέδριο που οργάνωσε στη Ρόδο ο ΟΟΣΑ με το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής της Ελλάδας.
Τους άξονες της νέας πρότασης αποτελούν η οργάνωση της αγοράς εργασίας στα κράτη υποδοχής, ώστε να μειωθούν τα κενά που αφήνουν περιθώριο για την εξέλιξη μιας ανοργάνωτης άτυπης αγοράς· νέες πολιτικές βίζας, με έμφαση στην προσωρινή και κυκλική μετανάστευση· η ανάπτυξη συμπράξεων και συνεργασιών μεταξύ υπουργείων, κρατών, περιφερειών για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των ροών προς όφελος των αγορών εργασίας και η ανάπτυξη νέων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, ώστε να μειωθεί ο τεράστιος όγκος των εμβασμάτων που ακολουθούν τις «ανεπίσημες» οδούς μεταφοράς προς τα κράτη προέλευσης.
Ο ΟΟΣΑ αντιπαραβάλλει στον «παλαιό» τρόπο αντιμετώπισης της μετανάστευσης ένα «νέο» μοντέλο: α) Προτείνει να αντικατασταθεί η διάχυτη ανησυχία για την προσωρινή μετανάστευση με επιλεγμένη «στρατολόγηση» μεταναστών που καλύπτουν ανάγκες των κρατών υποδοχής. β) Η προστασία των εγχώριων αγορών εργασίας προτείνεται να αντικατασταθεί με την άμεση δυνατότητα πρόσβασης του μετανάστη στην αγορά εργασίας ανάλογα με τα προσόντα του ή την ανάπτυξη εμπορικής δραστηριότητας. γ) Στη θέση της μη αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού των μεταναστών προτείνεται η υιοθέτηση νέων εκπαιδευτικών συστημάτων που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας στις χώρες προέλευσης και συστημάτων κατάρτισης στις χώρες υποδοχής. δ) Τα υπάρχοντα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας προτείνεται να αντικατασταθούν με πιο «ευέλικτα» που θα εξαρτούν τις κοινωνικές παροχές από τον τύπο μετανάστευσης (περιοδική, κυκλική κ.ά.) και το χρονικό διάστημα παραμονής στη χώρα υποδοχής.
Για όσους έχουν εργασθεί για πολλά χρόνια σε ανεπτυγμένο κράτος θα πρέπει να διασφαλίζεται η δυνατότητα μεταφοράς επιδομάτων και παροχών.
Ανεπαρκείς πολιτικές
Οπως τονίσθηκε στη διάρκεια του διήμερου συνεδρίου, οι μεταναστευτικές πολιτικές των ανεπτυγμένων κρατών χαράσσονται από άτομα που εξυπηρετούν προσωπικά συμφέροντα, με αποτέλεσμα οι πολιτικές να αποδεικνύονται ανεπαρκείς στη διαχείριση της μετανάστευσης. Κλειδί στη διασύνδεση του μεταναστευτικού φαινομένου με την ανάπτυξη αποτελούν κατά τον ΟΟΣΑ δύο προϋποθέσεις: α) Η ύπαρξη θέσης εργασίας που δένει κάθε μετανάστη με το κράτος υποδοχής και μειώνει την ένδεια στη χώρα προέλευσης και β) η ανάκτηση εμπιστοσύνης αλλοδαπών και ημεδαπών προς τις αρχές ότι μπορούν να διαχειρισθούν το φαινόμενο. Διαφορετικά, όπως σημείωσε η διευθύντρια του Κέντρου Ανάπτυξης ΟΟΣΑ κ. Λούκα Κατσέλη, δημιουργούνται φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας.
Για την οργάνωση των νέων μορφών μετανάστευσης (κυκλική, εποχιακή κ.λπ.) είναι απαραίτητη η δημιουργία δικτύων ενημέρωσης μεταξύ κρατών προέλευσης (π.χ. Βουλγαρία) και κρατών υποδοχής σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας στις δεύτερες.
Πιέσεις στα κράτη διέλευσης
Εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες έχουν συσσωρευθεί στα κράτη που βρίσκονται νότια και νοτιοανατολικά της Ε.Ε. και «ο δυνητικός αριθμός τους είναι σε ανάπτυξη», σύμφωνα με τον διευθυντή του Κέντρου Αναγκαστικής Μετανάστευσης και Προσφύγων του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Καΐρου κ. Φιλίπ Φαργκ. Οπως τόνισε στο συνέδριο «οι χώρες αυτές δεν έχουν πολιτική νομιμοποίησης προσφύγων και μεταναστών. Δεν έχουν καμία πρόθεση να εντάξουν στις κοινωνίες τους μετανάστες. Το πρόβλημα τώρα αρχίζει να αναδύεται. Και νομίζω ότι η Ευρώπη δεν έχει συνειδητοποιήσει το μέγεθός του».
Ολα τα κράτη του Μαγκρέμπ αποτελούν περιοχή διέλευσης για την υποσαχάρια Αφρική. Οι Αφρικανοί δεν καταφέρνουν τελικά να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη. Αποτελούν μόλις το 5% του μεταναστευτικού πληθυσμού στην Ιταλία και το 4% στην Ισπανία. Ασκούν όμως μεγάλη πίεση στα κράτη διέλευσης. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση μεταναστών στην περιοχή παρουσιάζεται στη Λιβύη, όπου ο ΟΗΕ εκτιμά ότι αποτελούν το 20% του πληθυσμού της χώρας. Στην περίπτωση αυτή όμως, οι Αφρικανοί δεν διασχίζουν τη Σαχάρα με τελικό προορισμό τη Λαμπεντούζα, αλλά την αγορά εργασίας της Λιβύης.
Από την άλλη πλευρά, η Αίγυπτος έχει εξελιχθεί σε χώρα ασύλου για τους Σουδανούς που κάποιοι υπολογισμοί ανεβάζουν στα τρία εκατ. ανθρώπους. Στη Συρία, τον Λίβανο, την Ιορδανία, λιγότερο στην Τουρκία και την Αίγυπτο έχουν καταφύγει δύο εκατ. Ιρακινοί. Από αυτούς το ένα εκατ. βρίσκεται στη Συρία, όπου η έλευσή τους έχει προκαλέσει ραγδαία άνοδο των τιμών ενοικίασης σπιτιών και τροφίμων. Πρόκειται για μια μεγάλη ανθρωπιστική κρίση που κατά τη γνώμη του κ. Φαργκ πρέπει να αντιμετωπισθεί κατ’ αρχήν με προγράμματα οικονομικής στήριξης για παροχή βοήθειας ως προς τη στέγαση, την εκπαίδευση των παιδιών, την ιατροφαρμακευτική φροντίδα και την εύρεση εργασίας και με προγράμματα επανεγκατάστασης στις χώρες προέλευσης, όταν αυτό επιτρέπεται από τις συνθήκες.
Ο εκπρόσωπος της διεύθυνσης Εξωτερικών Υποθέσεων κ. Μαρκ Ρισίρ επισήμανε ότι πολιτική της Ε.Ε. συνιστά «η μείωση της μεταναστευτικής πίεσης μέσω της διαχείρισης των συνόρων και της επανεισδοχής στην τελευταία ενδιάμεση χώρα, με ταυτόχρονη παροχή αναπτυξιακής βοήθειας σε τρίτες χώρες». Σε ό,τι αφορά ειδικά τους Ιρακινούς, τόνισε ότι «οι συζητήσεις στην Ε.Ε. δείχνουν ότι δεν υπάρχει πεποίθηση πως θα πρέπει να αρχίσουμε να τους δεχόμαστε υπό το καθεστώς προσωρινής προστασίας».