«Βρισκόμουν στην απέναντι πλευρά του δρόμου όταν οι όλμοι έπεσαν εκεί», αναφέρει η Αμίρα Μεντουντζανίν δείχνοντας μια πολύβουη αγορά φρούτων και λαχανικών στο κέντρο του Σεράγεβο. «Η έκρηξη με πέταξε μέσα στο ιχθυοπωλείο, το οποίο δεν είχε τζαμαρία το 1994, οπότε δεν τραυματίστηκα. Ωστόσο έγινε μεγάλη σφαγή: αίμα, διαμελισμένα πτώματα, άνθρωποι που στοιβάζονταν σε αυτοκίνητα που έφευγαν για το νοσοκομείο. 67 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Δεν πήγα ποτέ ξανά σε αυτή την αγορά. Οι μνήμες είναι πολύ οδυνηρές», συμπληρώνει η Μεντουντζανίν. Και συνεχίζει γρήγορα τη διήγησή της, καθώς θέλει να ξεφύγει από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Τον Μάιο στο ηλιόλουστο Σεράγεβο μοιάζει να επικρατεί ηρεμία και ευημερία. Ο νεανικός πληθυσμός του κάνει βόλτες στις πεζοδρομημένες λεωφόρους. Παρόλα αυτά τα τέσσερα χρόνια βομβαρδισμών άφησαν πίσω τους πληγιασμένα κτίρια, μια γενιά ορφανών και ανάπηρων νεαρών ανδρών που ζητιανεύουν πλάι σε ατημέλητες ηλικιωμένες γυναίκες.
Ο σεβντάς
Οι επιζήσαντες παραμένουν τρομοκρατημένοι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Για την Αμίρα, που σπούδαζε οικονομικά όταν η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε βίαια, ο πόλεμος την ώθησε στο τραγούδι. Κι όχι οποιοδήποτε τραγούδι, αλλά τον σεβντά, το παλιό λυρικό τραγούδι της Βοσνίας. Ο σεβντάς, τουρκική λέξη, μείγμα πόθου, νοσταλγίας και ανολοκλήρωτου έρωτα, ευδοκίμησε για εκατοντάδες χρόνια σε αυτή την περιοχή, ως τραγούδι με τη συνοδεία σαζιού και φωνής. Ωστόσο έπρεπε να περάσει μεγάλη δοκιμασία και πόνο η Βοσνία για να γίνει γνωστή η μουσική της μικρής αυτής χώρας. Ο σεβντάς συγκρίνεται με τα πορτογαλικά φάντος και το ισπανικό φλαμένκο: πρόκειται για φωνητικές τέχνες με ρίζες στη χιλιόχρονη παράδοση των αραβικών ερωτικών τραγουδιών. Η Αμίρα, που επισκέπτεται για πρώτη φορά τη Βρετανία, μετά την κυκλοφορία του πρώτου της δίσκου, σπάνιας ομορφιάς, προσπαθεί να διαδώσει τον σεβντά, όπως διαδόθηκαν τα πορτογαλικά φάντος.
Οι κριτικοί τη χαρακτήρισαν αρκετά εύστοχα «Μπίλι Χόλιντεϊ της Βοσνίας». Η Μπίλι και η Αμίρα πραγματοποίησαν επανάσταση στο τραγούδι: η Χόλιντεϊ ανανέωσε το τζαζ τραγούδι, ενώ η Μεντουντζανίν τροποποίησε τον σεβντά, προκαλώντας την οργή των παλαιότερων γενιών με τις προσλήψεις της από την πειραματική τζαζ.
«Μπίλι Χόλιντεϊ; Αγαπώ τον τρόπο με τον οποίο τραγουδάει, παρότι δεν θα τολμούσα ποτέ να δοκιμάσω να τραγουδήσω όπως εκείνη. Η τζαζ είναι εκπληκτική μουσική, αλλά εγώ το μόνο που θέλω είναι να τραγουδάω σεβντά. Η μητέρα μου είναι η μεγαλύτερη επιρροή μου. Δεν τραγούδησε ποτέ επαγγελματικά, αλλά λατρεύει το τραγούδι και με έμαθε να τραγουδάω όταν ήμουν μικρή. Επίσης έμαθα πολλά από τους παλιούς τραγουδιστές σεβντά, που τραγουδούσαν για τη χαρά του τραγουδιού. Οπως και από τραγουδιστές που ξέρουν να διηγηθούν μια ιστορία: Νικ Κέιβ, Σέιν ΜακΓκόουαν», απαντά η Αμίρα.
Η νεαρή τραγουδίστρια εργάστηκε ως μεταφράστρια και λογίστρια για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Σεράγεβο από το 1996. Τα αγγλικά της είναι τέλεια. Η συναυλία της στο Μπάρμπικαν του Λονδίνου πραγματοποιείται στο πλαίσιο του φεστιβάλ για τα 1.000 χρόνια τσιγγάνικης μουσικής. «Πώς αισθάνεσαι που συμμετέχεις σε φεστιβάλ τσιγγάνικης μουσικής;». «Τέλεια! Ολη η μουσική των Βαλκανίων έχει επηρεαστεί από τους τσιγγάνους. Επίσης τραγουδάμε κι εμείς όπως κι εκείνοι με την καρδιά μας και γνωρίζουμε τη σκληρότητα της ζωής. Είναι δυνατοί άνθρωποι και θέλω να πιστεύω ότι όσα έζησα με έκαναν κι εμένα πιο δυνατή».
Ο μέντορας της Αμίρα είναι ο Ντραζί Σέστιτς, παραγωγός της εταιρείας Mostar, διέσωσε ξεχασμένους γίγαντες τόσο της γιουγκοσλάβικης τσιγγάνικης όσο και της μουσικής σεβντά. Η Αμίρα εγκωμίασε τον Σέστιτς τονίζοντας ότι ήταν ο άνθρωπος που διέσωσε τον σεβντά από τα ερείπια του πολέμου.
Ο πόλεμος άραγε σημάδεψε την Αμίρα; «Με έμαθε να εκτιμώ την αξία των απλών πραγμάτων. Σήμερα μπορώ να αποκτήσω σχεδόν τα πάντα, δεν έχω όμως μεγάλη λαχτάρα για υλικά πράγματα. Η οικογένεια, η φιλία, η υγεία και η ελευθερία, αυτά είναι τα σημαντικότερα πράγματα για μένα.
Η εμπειρία του πολέμου
Η χειρότερη εμπειρία μου από τον πόλεμο ήταν όταν ένας τεράστιος όλμος έπληξε το σούπερ μάρκετ που βρισκόταν δίπλα στο σχολείο του αδελφού μου. Δεν επέστρεψε στο σπίτι και βγήκα στους δρόμους αναζητώντας τον, τρελαμένη από τον φόβο. Δεν θα ξεχάσω την αγωνία που ένιωσα πιστεύοντας ότι είναι νεκρός. Τον βρήκα να παίζει με τους φίλους του. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον φόβο και την ανακούφιση. Προσαρμόζεσαι εύκολα σε οτιδήποτε. Δεν έχεις νερό; Δεν πειράζει. Ηλεκτρικό; Ποιος νοιάζεται; Κραγιόν; Αδιάφορο. Βρισκόμασταν όλοι στα όρια της τρέλας, οπότε αναπτύξαμε μια πραγματικά ακραία αίσθηση του χιούμορ. Και το τραγούδι βοήθησε. Μαζευόμασταν με φίλους και τραγουδούσαμε υπό το φως των κεριών. Εξοργίζομαι όταν ορισμένοι συντηρητικοί του σεβντά υποστηρίζουν ότι δεν έχω ζήσει αρκετά τη ζωή για να μπορώ να τραγουδάω σεβντά. Πιστέψτε με την έζησα καλά!».
Στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο ο σεβντάς αργοπέθαινε. Απαξιώθηκε από τους κομμουνιστές εξαιτίας των οθωμανικών καταβολών του και ευτελίστηκε από την εξαιρετικά δημοφιλή φολκλορική λαϊκή μουσική του συνθεσάιζερ, εμβληματική φυσιογνωμία της οποίας είναι η χήρα του Σέρβου πολέμαρχου Αρκάν, Κετσά. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η φολκλορική λαϊκοπόπ μουσική στιγματίστηκε από το καθεστώς του Σλόμπνταν Μιλόσεβιτς, ενώ η Αμίρα και το πρωτοποριακό βοσνιακό συγκρότημα Mostar Sevda Reunion ανακάλυψαν ξανά τον σεβντά ως σύγχρονη μουσική: ένα είδος σόουλ μουσικής από τις υποβαθμισμένες παρυφές της Ευρώπης.
«Η Βοσνία έχει ιστορία τριών χιλιάδων ετών, σήμερα όμως είμαστε μια νεαρή χώρα, εξαιτίας του πολέμου, και κατά συνέπεια εξακολουθούμε να αναζητάμε την ταυτότητά μας. Και ο σεβντάς είναι κομμάτι αυτής της ταυτότητας. Ο σεβντάς έχει πολύ όμορφους στίχους γεμάτους διπλά νοήματα, καθώς οι γυναίκες δεν συνήθιζαν να εκφράζουν ευθέως τα συναισθήματά τους», υπογράμμισε η Αμίρα.