Από τότε πέρασαν αρκετές δεκαετίες κατά την διάρκεια των οποίων
άλλαξαν οι προτεραιότητές μας… Στο όνομα της αντιπαροχής (κατά
την δεκαετία του ΄50) κι εν συνεχεία για την «εξυπηρέτηση» του
αυτοκινήτου, τα ποτάμια αντιμετωπίστηκαν σαν εμπόδια μέσα στο
αττικό περιβάλλον. Όχι μόνον δεν τα προστατεύσαμε, αλλά τα
καταστρέφουμε (ακόμη και σήμερα). Έτσι, ολόκληρες περιοχές
αποκόπηκαν μεταξύ τους, όπως για παράδειγμα οι περιοχές Νέου
Φαλήρου και Μοσχάτου.
Ωστόσο, τα ποτάμια εξακολουθούν να ρέουν κάτω από τους δρόμους της
Αθήνας. Σε πολλά κτίρια κατά μήκος του δρόμου αντλούνται και σήμερα
νερά, με υδραυλικά συστήματα, ενώ γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο
Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) απέδειξαν ότι οι περισσότεροι
δρόμοι της Αθήνας κρύβουν ένα μπαζωμένο ρέμα ή ένα υπόγειο ποτάμι.
Ο Ιλισός, ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος, το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο
Βοϊδοπνίχτης, ο Αλασσώνας είναι μερικά από αυτά. Σύμφωνα με μελέτη
του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945, είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα
και σήμερα, μόλις, 434 χιλιόμετρα, μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό
66,4%. Όπως, δε, προκύπτει από μελέτη του ΙΓΜΕ, πριν από μερικά
χρόνια, το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και
μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα, σήμερα το ποσοστό αυτό έχει
αλλάξει δραματικά.
Καθίσταται, λοιπόν, σαφές, ότι τα πλημμυρικά φαινόμενα που συχνά –
πυκνά σημειώνονται στο λεκανοπέδιο, δεν αποτελούν «κεραυνό εν
αιθρία», αλλά είναι αποτέλεσμα των επιλογών μας και της στρεβλής
ανάπτυξης που ακολουθήσαμε.
Και οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί: μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι
δομημένες επιφάνειες στην Αθήνα κάλυπταν το 25% του λεκανοπεδίου.
Μετά το 1975, το 75% καλύφθηκε από δομημένες επιφάνειες και δρόμους
δίκτυα, ενώ οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν, μόλις, στο 4%.
Έλλειψη υποδομών
Και φυσικά, ουδέποτε επιχειρήσαμε να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις
της στρεβλής ανάπτυξης που ακολουθήσαμε, με την δημιουργία βασικών
έργων υποδομής. Οι υφιστάμενες υποδομές είναι ανεπαρκέστατες, αφού
εκτιμάται ότι καλύπτουν, μόλις, το 40 – 45%, της Αττικής, με
αποτέλεσμα, σε αρκετές περιοχές, να δημιουργούνται έντονα
πλημμυρικά φαινόμενα, ακόμη και με μιας μικρής διάρκειας
βροχόπτωση. Κάτι που θα μπορούσε να αποφευχθεί με έναν καλύτερο
προγραμματισμό των έργων.
Υπάρχουν περιοχές όπου το πρόβλημα των πλημμυρικών φαινομένων θα
είχε μειωθεί σημαντικά (ή και θα είχε λυθεί) με απλές επεμβάσεις,
που, όμως, δεν προχωρούν γιατί θα μετατεθεί σε άλλους Δήμους,
νοτιότερα, επειδή δεν έχουν γίνει εκεί τα αναγκαία έργα. Γιατί στην
συντριπτική τους πλειοψηφία τα προωθούμενα έργα είναι
αποσπασματικά, χωρίς να εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό,
όπου τα προβλήματα θα αντιμετωπίζονται συνολικά και όχι στο πλαίσιο
εξυπηρέτησης τοπικών μικροκομματικών συμφερόντων…
Τα προβλήματα, ωστόσο, δεν σταματούν εδώ, αφού, ακόμη και σήμερα,
τα ρέματα και οι χείμαρροι του λεκανοπεδίου, δεν έχουν οριοθετηθεί.
Τώρα άρχισε να κινείται κάτι (σε καθαρά ωστόσο, διαδικαστικό
επίπεδο), για την οριοθέτησή των ρεμάτων, εξαιτίας κοινοτικής
οδηγίας, για την αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων.
Έως, ότου, όμως, ολοκληρωθεί η οριοθέτησή τους –και κρίνοντας από
την μέχρι σήμερα εμπειρία, τα ρέματα, μάλλον, θα συνεχίσουν να
μπαζώνονται και σε συνδυασμό με την έλλειψη ουσιαστικών υποδομών
(αντιπλημμυρικά έργα, δίκτυο απορροής κλπ), ακόμη και με μιας
μικρής διάρκειας και έντασης βροχόπτωση, ολόκληρες περιοχές
μετατρέπονται σε λίμνες.
Εκτός κι εάν συνειδητοποιήσουμε, ότι το ρέμα δεν αποτελεί «εχθρό»,
αλλά ουσιαστικό σύμμαχο στην προσπάθεια ανάδειξης των περιοχών.
Ποια ρέματα χρήζουν διευθέτησης
Ας δούμε, όμως, ανά γεωγραφική ενότητα, ποια είναι τα βασικά ρέματα
που χρήζουν διευθέτησης.
Ανατολική Αττική: Παλλήνης, Γέρακα, Πηγάδια, Καλίσια, Ραφήνας (και
τα συμβαλλόμενα μικρά ρέματα Πικερμίου), Νέας Μάκρης, Αναβύσσου,
Παλαιάς Φώκαιας, Σαρωνίδας, Σκόρπιο Ποτάμι (στην περιοχή Μαραθώνα),
Πυθαγόρα (στον Διόνυσο).
Δυτική Αττική: Σαρανταπόταμος (στην Χαλυβουργική), Μαύρη Ώρα, Αγίας
Αικατερίνης, Αγίου Γεωργίου (στον Ασπρόπυργο), Νέας Περάμου,
Μαυραντζάς (στα Μέγαρα), Εσχατιάς (στο Μενίδι), Καναπίτσας,
Χαϊδαρόρεμα και το ρέμα Περιστερίου.
Κεντρική Αττική: Κηφισός (αποτελεί τον τελικό αποδέκτη των ομβρίων
του λεκανοπεδίου και εκκρεμούν τα έργα διευθέτησης της κοίτης στο
«ανοικτό» τμήμα του), Ευρυπίδων, Σφακίων, Ποδονίφτη, Μιχελή,
Λιοσίων, Χαλανδρίου, Πρ. Δανιήλ, Θεσσαλονίκης, Κυκλοβόρου, Πύρνας
και Αμαρουσίου.
Για όλα τα προαναφερθέντα ρέματα απαιτείται υπολογισμός του νερού
που μπορούν να δεχθούν και σε συνάρτηση με τα υδρολογικά δεδομένα
των περιοχών από τις οποίες διέρχονται, να προχωρήσουν οι εργασίες
διευθέτησης, ώστε να ακολουθήσει η υλοποίηση των αντιπλημμυρικών
έργων που απαιτούνται
Τα ρέματα, χθες και σήμερα
Στα τέλη του 19ου αιώνα, διέσχιζαν το λεκανοπέδιο, 700 χείμαρροι,
ποτάμια και ρυάκια. Το 1999, ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 70
(κάτω, δηλαδή και από το 10%) και σήμερα, δεν υπερβαίνουν τα 50.
Που χάθηκαν;
Μπαζώθηκαν και καταπατήθηκαν. Μόνο στο λεκανοπέδιο της Αττικής
έχουν μπαζωθεί και τσιμεντοποιηθεί περίπου 550 χιλιόμετρα ρέματα
και χείμαρροι. Κι αυτό, προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα
οικιστικά όνειρα των κατοίκων της Αθήνας, με τις γνωστές συνέπειες
που και σήμερα (για πολλοστή φορά) βιώσαμε. Ο Ιλισός, ήταν το
μεγαλύτερο ποτάμι που διέσχιζε την Αθήνα. Ξεκινούσε από τον Υμηττό,
για να καταλήξει στην θάλασσα. Παλιά ήταν ανοικτό.
Σήμερα, κυλάει εξ ολοκλήρου υπογείως, κάτω από τη Μιχαλακοπούλου,
περνάει από την Βασ. Σοφίας (μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο),
συνεχίζει στην Καλλιρρόης, για να καταλήξει μετά την Καλλιθέα στην
θάλασσα.
Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Ιλισό, ιερό και στις όχθες του
διατηρούσαν βωμούς πολλών θεών, όπου τελούνταν τα Μικρά Μυστήρια,
τα οποία σχετίζονταν τόσο με τα Ελευσίνια, όσο και με Διονυσιακές
τελετουργίες. Από το ιερό, αυτό, ποτάμι το μόνο που απομένει σήμερα
εμφανές είναι η στεγνή και χορταριασμένη κοίτη του, δίπλα στην
οποία είναι χτισμένη η Αγία Φωτεινή του Ιλισού.
Στον Ιλισό χυνόταν ο Ηριδανός που ξεκινούσε από τον Λυκαβηττό και
κατέβαινε από το Κολωνάκι. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Μετρό
στην πλατεία Συντάγματος, ανακαλύφθηκε η αρχαία κοίτη του. Ο
ποταμός συνεχίζει στις οδούς Μητροπόλεως και Ερμού, στην Αρχαία
Αγορά και καταλήγει στον Κεραμεικό.
Την κοίτη του Ηριδανού συνάντησε το Μετρό και στο Μοναστηράκι,
γεγονός που ανησύχησε ιδιαίτερα τους υπεύθυνους, καθώς το ποτάμι
φούσκωσε κάποιες φορές επικίνδυνα κατά τη διάρκεια των εργασιών.
Ακόμα και σήμερα, ο υπόγειος ποταμός κατεβάζει 20-30 κυβικά νερού
την ώρα, ενώ τις βροχερές μέρες το νερό υπερδιπλασιάζεται και από
τα νερά του πλημμυρίζει η Ποικίλη Στοά και η Αρχαία Αγορά.
Από το Λυκαβηττό ξεκινούσε και ο Βοϊδοπνίχτης που χωριζόταν, με ένα
μέρος του να περνάει από την οδό Δημοκρίτου και την οδό Ακαδημίας
προς το Αρσάκειο. Από τα Τουρκοβούνια ξεκινούσε ο Κυκλόβορος, ένας
από τους μεγαλύτερους χειμάρρους της Αθήνας, που έφθανε στο Πεδίον
του ’ρεως και διαμέσου της οδού Μάρνη κατέληγε στην πλατεία
Βάθης.
Το Παγκράτι και τον Βύρωνα διέσχιζαν ο Αλασσώνας και το ρέμα
«Πήδημα της Γριάς» αντίστοιχα. Στο Φάληρο χύνονταν ο Βουρλοπόταμος
(ή Ξηροτάγαρος) και το ρέμα της Πικροδάφνης. Το ρέμα του Ποδονίφτη
κυλάει κάθετα τους δήμους Χαλανδρίου, Ψυχικού, Φιλοθέης και Ν.
Ιωνίας, διασχίζει υπόγεια τη Λεωφόρο Κηφισίας καταλήγοντας στον
Κηφισό.
Οι πανεπιστημιακές μελέτες συγκρίνουν την σημερινή τσιμεντούπολη με
τις παλαιότερες διαμορφώσεις της, όπου γεωργικές εκτάσεις, χωράφια
και ποτάμια διέσχιζαν τη γη. Η εικόνα των πανάρχαιων ποταμών που
πότιζαν την Αθήνα και απορροφούσαν τα νερά της βροχής έχει περάσει
ανεπιστρεπτί.
Έτσι, κάθε φορά που βρέχει λίγο παραπάνω, λόγω των επιχωματώσεων
και των αλλοπρόσαλλων οικιστικών σχεδίων, τα υπόγεια ποτάμια
«φουσκώνουν» και πλημμυρίζουν ολόκληρες περιοχές υπενθυμίζοντάς μας
την μακραίωνη ύπαρξή τους και χλευάζοντας τις όποιες (εκ μέρους
μας) προσπάθειες εξαφάνισής τους.