Ο Πικάσο είχε πολλές μούσες, συζύγους και ερωμένες, αλλά μερικές φορές κατέφευγε σε φανταστικές ηγερίες. Μια τους υπήρξε η Κάρμεν, που κατά κάποιο τρόπο εκφράζει τα θέματα του έρωτα, της βίας, της τραγωδίας και του θανάτου, τα οποία διατρέχουν τη δημιουργία του.
Ταύροι και μινώταυροι
Η Κάρμεν γεννήθηκε από μια νουβέλα ενός Γάλλου, του Προσπέρ Μεριμέ, και έγινε διάσημη σε ολόκληρο τον κόσμο από την όπερα ενός άλλου Γάλλου, του Ζορζ Μπιζέ. Τούτο λίγο ενδιέφερε τον Πικάσο, που παρότι έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Γαλλία, γι’ αυτόν η γητεύτρα από τη Σεβίλλη ήταν βαθιά Ισπανίδα, περήφανη, προκλητική, παθιασμένη και καταδικασμένη.
Ετσι την είδε και έτσι την έπλασε. Δύο φορές στην ύστερη ζωή του εικονογραφώντας το έργο του Μεριμέ παραδέχθηκε ότι η Κάρμεν ήταν πλάσμα της φαντασίας. Αλλά συχνά βλέπουμε στο έργο του, στα πορτρέτα των γυναικών που αγάπησε ή των γυναικών που φαντάστηκε, μια ανάκληση της Κάρμεν, στο σώμα και στην ψυχή. Το εξωτικό και το ερωτικό στοιχείο της Κάρμεν του Πικάσο αναδεικνύει η έκθεση «Πικάσο – Κάρμεν: Ηλιος και σκιά», με 220 έργα στο Μουσείο Πικάσο του Παρισιού. Ο υπότιτλος αναφέρεται στις ηλιοφαείς και τις σκιερές πλευρές της αρένας των ταυρομαχιών, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο, στα όρια όπου κινήθηκε η ζωή της Κάρμεν. Οι ταυρομαχίες είναι συνεχώς παρούσες στη δημιουργία του Πικάσο, όχι μόνο γιατί ήταν οπαδός (συχνά τις παρακολουθούσε στην Αρλ της Νότιας Γαλλίας), αλλά και γιατί του χρησίμευαν ως μεταφορές για τα ζωώδη πάθη που ελλοχεύουν στον άνθρωπο. Οι παραλληλισμοί αυτοί είναι φανεροί και στον Μεριμέ και στον Μπιζέ. Την Κάρμεν σκοτώνει έξω από την αρένα της Σεβίλλης ο εραστής της Ντον Χοσέ, την ώρα που ο νέος εραστής της, ταυρομάχος Εσκαμίλο, σφάζει τον ταύρο μέσα στην αρένα.
Για τον Πικάσο, που συχνά απεικόνισε τον εαυτό του ως ταύρο ή μινώταυρο η ταυρομαχία ήταν μια ερωτική τελετουργία. Η έκθεση παρουσιάζει ακόμη, όπως γράφει ο Αλαν Ράιντινγκ στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», 12 ανώνυμα δελτάρια από την ιδιωτική συλλογή του Πικάσο, όπου εμφανίζεται μια γυμνόστηθη γυναίκα ταυρομάχος, να αντιμετωπίζει έναν ταύρο, με τη μορφή φαλλού. Νέος, το 1898, σε ένα σχέδιό του με τίτλο «Κάρμεν», τη φαντάστηκε σαν μια τυπική Σεβιλλιάνα με μαύρη μαντίλα. Ετσι ζωγράφισε και στο Παρίσι το 1905, την ερωμένη του Φερνάντ Ολιβιέ και τη φίλη Μπενεντέτα Κανάλς. Και το 1917 ζωγράφισε τη μέλλουσα γυναίκα του Ολγα Κοκλόβα με μαντίλα στα μαλλιά. Είχε στο νου την Κάρμεν; Στην πραγματικότητα πέρα από τις εικονογραφήσεις του σε δύο νέες εκδόσεις της «Κάρμεν», το 1948-49 και το 1964, η περίπτωση της ίδιας της Κάρμεν, δεν τον πολυενδιέφερε. Αφησε τα ίχνη της στον τρόπο που έβλεπε τη γυναίκα.
Γι’ αυτό η έκθεση περιέχει πάμπολλα σχέδια και πίνακες με γυμνές γυναίκες, ζευγάρια που κάνουν έρωτα και το σχέδιο ενός άνδρα που χτυπάει μια γυναίκα και ένα άλλο όπου ένας άνδρας σκοτώνει μια γυναίκα. Επειδή από τη δημιουργία του Πικάσο απουσιάζει η οριστική εικόνα της Κάρμεν, η διοργανώτρια Αν Μπαλντασαρί επέλεξε την επιζωγραφισμένη κάρτα μιας όμορφης καστανομάλλας σε σεβιλλιάνικη φορεσιά, ως αφίσα της έκθεσης και εικόνα στο εξώφυλλο του καταλόγου. Αλλες κάρτες επιζωγραφισμένες από τον Πικάσο και προερχόμενες από την ιδιωτική συλλογή του, δείχνουν δημοφιλείς ταυρομάχους και γυναίκες της Ισπανίας με λαϊκές φορεσιές. Το πνεύμα της Κάρμεν είναι εμφανέστερο στη σειρά με τις ταυρομαχίες, όπου σε πολλά κομμάτια εμφανίζονται γυναίκες ως ταυρομάχοι· μια τους είναι η ερωμένη του Μαρί-Τερέζ Βαλτέρ, καθώς την τινάζει στον αέρα ένας ταύρος. Σε άλλα, η γυναίκα είναι το άλογο που ξεσχίζει ο ταύρος.
Αλλού, ο Πικάσο ως μινώταυρος, χαϊδεύει, φιλά και αποπλανεί γυναίκες. Και σε κάποια χαρακτικά, ο ταύρος είναι εκείνος που σκοτώνεται. Υπάρχουν και φωτογραφίες από πραγματικές ταυρομαχίες, όπου ο ταυρομάχος μεταφέρεται μισοπεθαμένος έξω από την αρένα.
Οι εικονογραφήσεις της «Κάρμεν» του 1964 είναι πιο ήπιες. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται υδατογραφίες της Κάρμεν, ταυρομάχων, λουλουδιών και αφηρημένων γεωμετρικών σχημάτων. Προφανώς για τον Πικάσο, η Κάρμεν της φαντασίας του ήταν πιο ενδιαφέρουσα.
Κάρμεν της φαντασίας
Εάν κάτι προσφέρει η έκθεση στο θέμα των ταραγμένων σχέσεων του Πικάσο με τις γυναίκες, τούτο είναι ότι, όπως πολλές ήταν οι γυναίκες της ζωής του, πολλές ήταν και οι Κάρμεν της φαντασίας του. Και, με την εξαίρεση της τελευταίας συζύγου του Ζακλίν Ροκ, την κάθε γυναίκα της ζωής του την έπλαθε ως την Κάρμεν που χρειαζόταν η φαντασία του.