Μπόρισλαβ Πέκιτς
Ο καιρός των θαυμάτων
μετ. Μαρία Κεσίνη
εκδ. Κέδρος
Μετά τον Μίλοραντ Πάβιτς, γνωστό πια στην Ελλάδα, μετά τον Ντανίλο Κις, του οποίου το έργο έχει αρχίσει να μεταφράζεται πιο συστηματικά στη γλώσσα μας, το ελληνικό κοινό ανακαλύπτει με τον «Καιρό των θαυμάτων» έναν άλλον μεγάλο Σέρβο συγγραφέα, τον συγκαιρινό του Κις, Μπόρισλαβ Πέκιτς (1930-1992). Μαζί, οι δύο αυτοί συγγραφείς ανανέωσαν στη δεκαετία του ’60 το σερβικό μυθιστόρημα, μέσα από την υπέρβαση του γραμμικού ρεαλισμού και την γόνιμη αφομοίωση στοιχείων της μοντερνιστικής πρωτοπορίας. Γνωστός ήδη σεναριογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ο Πέκιτς δημοσιεύει το 1965 το πρώτο του μυθιστόρημα, τον «Καιρό των θαυμάτων», μια νέα ανάγνωση της Βίβλου που απηχεί τις πιο ζωντανές στιγμές της βιβλικής παρωδίας. Στη συνέχεια, τα μυθιστορήματα θα διαδέχονται το ένα το άλλο, το ίδιο και τα θεατρικά και τα σενάρια. Το 1984, το έργο του θα εκδοθεί σε 12 τόμους, ενώ θα συνεχίσει να είναι παραγωγικότατος ώς τον θάνατό του.
Φυλακή και αυτοεξορία
Υπέρμαχος της ελευθερίας και πολέμιος του δογματισμού, ο Πέκιτς, γνωστός στη Γερμανία όπου πρωτοανέβηκαν πολλά έργα του, και στην Αγγλία όπου ο «Καιρός των θαυμάτων» μεταφράστηκε από το 1977, προσφάτως άρχισε να γίνεται γνωστός στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στον «Καιρό των θαυμάτων» διαβάζει την Βίβλο, και ειδικά την Καινή Διαθήκη, με τρόπο προκλητικό, ανατρεπτικό, σε μια πολιτική αλληγορία ενάντια στον ολοκληρωτισμό.
Σε όλη τη ζωή του, θα πολεμήσει την αγκύλωση της σκέψης και τη στρέβλωση της δημοκρατίας, ως πολίτης και ως συγγραφέας, και θα πληρώσει τη στάση του αυτή με πέντε χρόνια φυλακή στα δεκαοκτώ του, για αντικαθεστωτική δράση, με την αυτοεξορία του, στο Λονδίνο το 1970, και την απαγόρευση εισόδου στη χώρα του, όπου εθεωρείτο persona non grata. Θα επιστρέψει το 1990, για να δημιουργήσει με τους Κοστούνιτσα και Τζίντζιτς το Δημοκρατικό Κόμμα της Σερβίας. Αλλά δεν θα προλάβει να δει την πλήρη διάλυση της χώρας του, μια τραγωδία που, όπως στον «Καιρό των θαυμάτων», έγινε για να εκπληρώσει τις Γραφές, της γεωπολιτικής αναδιανομής αυτή τη φορά.
Αυτοπροσδιορισμός
Ο Ελληνας αναγνώστης που έχει διαβάσει Καζαντζάκη αισθάνεται αμέσως οικείο το κείμενο του Πέκιτς, του φέρνει στο νου το μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» – με το οποίο ο Σέρβος συγγραφέας διαλέγεται. Παραπέμποντας στις παρωδιακές, απόκρυφες λαϊκές αφηγήσεις, αλλά και σε συγγραφείς όπως ο Μπουλγκάκοφ και ο Ντοστογιέφσκι, που αξιοποιούν υπονομευτικά κάποια επεισόδια της Βίβλου, ο Πέκιτς διαβάζει τα θαύματα του Ιησού, τον οποίο καθοδηγεί ένας Ιούδας προσκολλημένος στις Γραφές και αποφασισμένος να μην επιτρέψει να μείνουν κενό γράμμα, ως καταστροφές. Οπαδός του ατομικισμού, ο Πέκιτς απορρίπτει τον μεσσιανισμό και τη σωτηριολογία, που επενεργούν στη ζωή των ανθρώπων ερήμην τους, μετατρέποντας την σε ζωντανή κόλαση. Και διεκδικεί το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, μέσα στον οποίο η ατέλεια είναι συχνά πολύ πιο ευεργετική από την επιζητούμενη τελειότητα.
Ειρωνικός, καυστικός, με ιδιαίτερα μακροπερίοδο λόγο, ο Πέκιτς ανάγει σε πρωταγωνιστές τους κομπάρσους της Βίβλου, τους ανθρώπους επί των οποίων ο Χριστός δοκιμάζει τη θαυματουργή του δύναμη, και ανασυστήνει τη ζωή και τα βάσανά τους πριν και μετά τη θαυματουργή παρέμβαση. Αλλά και φτάνει την αλληγορία στα όριά της, με τη σταύρωση του Σίμωνα του Κυρηναίου στη θέση ενός Ιησού που δεν έχει καμία διάθεση να πεθάνει, η οποία ακυρώνει τη σωτηρία του κόσμου. Χρησιμοποιώντας δεξιοτεχνικά τη ροή της συνείδησης, παρατείνει την αμφισημία, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να βρίσκεται στιγμές στιγμές μετέωρος, ανάμεσα στην κλασική ερμηνεία της Βίβλου και την κατά Πέκιτς αναμυθολόγησή της.
Ιστορική παραβολή
Εργο αιρετικό, με τη μεταφορική σημασία της λέξης, ο «Καιρός των θαυμάτων» διαβάζεται ως η ιστορία της θεσμικής, γραφειοκρατικής κατίσχυσης των ολοκληρωτισμών, και ειδικότερα των σοσιαλιστικών καθεστώτων, ως πανανθρώπινη και διαχρονική ιστορία των συνεπειών της δογματικής σκέψης, ως ιστορική παραβολή της τραγωδίας της ίδιας της Σερβίας, αλλά και ως υπαρξιακή θέση για το ανέφικτο του απόλυτου και του τέλειου στον κόσμο των ανθρώπων.
Ρέουσα και ζωντανή, η ελληνική μετάφραση αποδίδει τη συναίρεση του υψηλού με το ταπεινό, του γκροτέσκου με το ελεγειακό στο ύφος του Πέκιτς και μας επιτρέπει να απολαύσουμε ένα κλασικό κείμενο της σερβικής λογοτεχνίας. Η οποία, μετά την εν εξελίξει αλλαγή των συνόρων της χώρας, θα επανεξετάσει, προφανώς, και τον εθνικό λογοτεχνικό της κανόνα, όπως όλες οι νέες χώρες που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Τα κριτήρια της επανεξέτασης αυτής -η οποία δεν είναι προφανώς ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία στην ιστορία της διάλυσης πολυεθνικών σχηματισμών, δεν παύει όμως να είναι του καιρού μας και επομένως να μας αφορά- παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, την ιστορία της, την ιστορία των ιδεών.