Κουβεντιάζοντας με τον Νίκο Καζαντζάκη

Κουβεντιάζοντας με τον Νίκο Καζαντζάκη

6' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

…Εχεις δίκιο, τι μπορουν να πουν τα γράμματα; Χρειάζεται ταράτσα σε κήπο και να πέφτει το βράδυ, και νάρχεται ο καφές (και μαζι του νάρχεται κ’ η Ελένη) και να καθόμαστε ο ένας αντίκρα στον άλλο, στο μεσόφωτο, και ν’ αρχίζει η γλυκεια, ήσυχη, χωρις σκοπο, χωρίς τέλος, κουβέντα. Το «ροζονάρισμα» όπως λέμε στην Κρήτη· η οαριστύς.

Το απόσπασμα είναι από επιστολή του Καζαντζάκη στον Ιωάννη Θ. Κακριδή, γραμμένη τον Απρίλη του 1955. Δύο χρόνια πριν, το καλοκαίρι του 1953, ο Κακριδής είχε επισκεφτεί τον συγγραφέα στο σπίτι του, στη γαλλική Αντίπολη (Antibes), όπου για ένα μήνα συνεργάστηκαν να δώσουν τελική μορφή στη μετάφραση της Ιλιάδας. Αυτή τη συνεργασία την αναθυμάται ο Κ. στα γράμματά του δύο ακόμα φορές:. ..Σου γράφω και ξαναγυρίζει ο προπερσινος επικός ʼβγουστος στη villa Manolita. Τί εφτυχία είταν εκείνη, τί φλόγα; Ο Θεος να μας έχει καλα! (1.12.55), και πάλι:. ..οι λίγες μέρες που ζήσαμε κάτω απο την ίδια στέγη και πιάναμε την ψιλη κουβέντα το δειλινο, μας ένοσαν πολυ περισότερο παρα αν γνωριζόμασταν απο παιδια… (4.4.56). Σε ‘κείνες τις κουβέντες, όπου ο Καζαντζάκης διηγούνταν αβίαστα το ένα και το άλλο περιστατικό από τη ζωή του, ο Κακριδής, φιλόλογος καθώς ήταν, έπαιρνε χαρτί μολύβι και κρατούσε -φανερά ή κρυφά- σημειώσεις. Αυτά τα πρόχειρα σημειώματα, γραμμένα, όπως θα το περιμέναμε, τηλεγραφικά, έχουν σωθεί, και από τις πολλές εγγραφές μεταφέρουμε εδώ αυτούσιες τις σχετικές με τον Αγγελο Σικελιανό – και μερικά ακόμα, μαγειρικά, απροσδόκητα!

Η στενή φιλική σχέση του Καζαντζάκη με τον Σικελιανό είναι γνωστή. Συνομήλικοι, όταν πρωτοσυναντήθηκαν στην Κηφισιά ενθουσιάστηκαν ο ένας με τον άλλον -γενήκαμε ευτύς, απότομα φίλοι- συντρόφεψαν, έκαναν κοινές διακοπές, και ταξίδεψαν μαζί στο Μοριά και σ’ άλλα μέρη. Κάποια στιγμή, όταν επισκέπτονταν ως ανήσυχες αδελφές ψυχές τον Αθω: Δε θα χωριστούμε ποτέ! φώναξε ο φίλος μου· θα ζευτούμε σα δυο βόδια να οργώσουμε τη γης! Και αν από το 1923 και πέρα οι δρόμοι τους ξεχώρισαν, η μεταξύ τους εκτίμηση και αγάπη δεν χάθηκαν ποτέ: κοινή ήταν το 1946 η υποψηφιότητά τους για το βραβείο Nobel, και πολύ αργότερα, ο Καζαντζάκης, ιστορώντας τη ζωή του, θα συμπεριλάβει στο έργο του Αναφορά (στο Γκρέκο) ολόκληρο κεφάλαιο με τίτλο Ο φίλος μου ο ποιητής. Το 1953, όταν γίνονται οι κουβέντες στην Αντίπολη, ο Σικελιανός είναι δύο χρόνια που έχει πεθάνει.

Σημειώματα

1 Σικελιανός Ανάσταση του ράφτη. Βουδάκι μου (γράμμα Εύας). Στο Μέγα Σπήλαιο: Ο Νίκος ανεβαίνει σα σπαθί, -Κι εγώ ; -Εσύ σαν ʼγγελος!

Είναι γνωστή η προσπάθεια του Σικελιανού ν’ αναστήσει τον ράφτη του, που μόλις είχε πεθάνει. Εγινε στη Συκιά της Κορινθίας, κοντά στο Ξυλόκαστρο, και ο Καζαντζάκης την περιγράφει με λεπτομέρειες στην Αναφορά, όπου παραθέτει και το γράμμα της Εύας Σικελιανού προς τον άντρα της: Βουδάκι μου, ο καημένος ο γείτονάς μας ο ράφτης, πέθανε· σού τον στέλνω και σε παρακαλώ να τον αναστήσεις! Το επεισόδιο στο Μέγα Σπήλαιο δεν ξέρουμε αν έχει αλλού καταγραφεί. Τον Μάρτη του 1915, μια μέρα που ανέβαιναν μαζί τον Χελμό, να επισκεφτούν το Μέγα Σπήλαιο και τα Καλάβρυτα, ο Σικελιανός κοντοστάθηκε, καμάρωσε τον Καζαντζάκη που τραβούσε αλύγιστος μπροστά, και του είπε πως πορεύεται στον ανήφορο σα σπαθί! Καταχάρηκε ο Καζαντζάκης, μα δεν απάντησε, και όταν σε λίγο ο Σικελιανός, που ήθελε ν’ ακούσει και τον δικό του έπαινο, τον ρώτησε: κι εγώ, πώς ανεβαίνω; ο Καζαντζάκης έπαιξε με τ’ όνομά του και του απάντησε: Εσύ, σαν ʼγγελος!

2 Σικελιανός: ο Σικελιανός είναι ένας δισκοβόλος, που κάνει όλες τις κίνησες για να ρίξει το δίσκο, θαυμάσιες κι αρμονικές. Δίσκος όμως δεν υπάρχει!

3 Σικελ.-Καζ. Ο Καζ. ήταν προφήτης και θέλησε να γενεί ποιητής. Ο Σικελ. ήταν ποιητής και θέλησε να γενεί προφήτης

4 Ο Σικελιανός βρήκε τη σωτηρία του, γιατί νόμισε πως τη βρήκε, και ο Κζ. βρήκε τη σωτηρία του, γιατί ξέρει πως σωτηρία δεν υπάρχει.

Στην Αναφορά στο Γκρέκο ο Καζαντζάκης γράφει: Αργότερα, όταν τον γνώρισα πολύ, τού ‘πα μια μέρα: – Η μεγάλη διαφορά μας, ʼγγελε, είναι ετούτη: Εσύ πιστεύεις πως βρήκες τη λύτρωση και λυτρώθηκες· εγώ πιστεύω πως λύτρωση δεν υπάρχει, και πιστεύοντάς το, λυτρώθηκα. Λύτρωση και σωτηρία είναι θεολογικά συγγενικές έννοιες, και συχνά στον Καζαντζάκη εναλλάσσονται.

5 Γαλάτεια στο Σικελιανό: ότι θυμίζει όλους τους ελληνικούς ήρωες (κορδωνόταν ο Σικελ.). .. ιδιαίτερα το μονοσάνταλο Ιάσονα και πήρε το χρυσόμαλλο τέρας ! (την Εύα).

Ξανθιά, ή καλύτερα ρούσα, ήταν η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, αλλά κάθε άλλο παρά τέρας· και το λογοπαίγνιο της Γαλάτειας, πετυχεμένο τόσο ώστε ο Καζαντζάκης να το θυμάται και να το μνημονεύει ύστερα από χρόνια, πρέπει να έκρυβε και κάποιο κρυφό γυναικείο συναγωνισμό, αν όχι και ζήλια. Τα δύο ζευγάρια είχαν συντροφέψει στη Συκιά της Κορινθίας τον Αύγουστο του 1915.

6 Σικελιανός Στη Σπάρτη κοντά: η γριά πού ‘χε πεθάνει και δεν έμενε πια κανείς να ονοματίσει το λουλούδι.

Σίγουρα το επεισόδιο κάπου θα βρίσκεται καταγραμμένο· είναι όμως τόσο χαρακτηριστικό, που αξίζει να το αφηγηθούμε. Το 1915, όταν οι δύο ποιητές ταξίδευαν μαζί στην Ελλάδα, μια μέρα στα περίχωρα της Σπάρτης πρόσεξαν ένα λουλούδι που τους ήταν άγνωστο, και ρώτησαν ένα χωρικό πώς τάχα να το λένε. Ο ίδιος δεν ήξερε· τους είπε όμως πως μια γριά που ζούσε κει κοντά θα μπορούσε σίγουρα να τους το πει, καθώς όλα τα γνώριζε τα βότανα και τα λουλούδια. Πήγαν την άλλη μέρα να τη βρουν, αλλά η γριά κείνη τη νύχτα είχε πεθάνει! – και ήταν μεγάλη η στεναχώρια τους, γιατί μαζί με τη γριά είχε χαθεί, ίσως για πάντα, και μια λέξη.

Μαγειρέματα

1 Στην Αίγινα ο Κζ με τον Πρεβελ. Ήρθε ο Τσιριμώκος (Μάρκος) και ο Πρεβ., που δεν τον χώνευε, του μαγέρεψε -αυτός μαγέρευε- κατακαλόκαιρο φάβα!

Μάγερας ήταν ο συγγραφέας Παντελής Πρεβελάκης (1909-1986), αγαπητός αδελφός του Καζαντζάκη, και επισκέπτης ο φανατικός δημοτικιστής και ποιητής της νέας Αθηναϊκής Σχολής Μάρκος Τσιριμώκος (1872-1939).

2Αλλοτε στο Σκουριώτη, μαγέρεψε πιλάφι, κι επειδή δεν του το παίνεψε, ο Πρεβ. είπε: ο Παλιάνθρωπος ! Δεν μου είπε μια λέξη για το πιλάφι! Και μετά 10 χρόνια το θυμήθηκε και δεν θέλησε να πάει ο Σκ. στην Αίγινα.

Ο Παναγής Σκουριώτης (1881-1960) ήταν βενιζελικός πολιτευτής και νομάρχης Ηρακλείου, γενικός διευθυντής στο υπουργείο Δικαιοσύνης, ο καλύτερος, ο τιμιότερος υπάλληλος της Ελλάδας (Κζ.), που το 1933 οι βασιλικοί τον είχαν απολύσει.

3Ροβίθια επί 6 μέρες ο Κζ. στον Καλμούχο. Το ίδιο στην Πόλη, την αδελφή της κ. Ελένης. Κι όταν εκείνη διαμαρτυρήθηκε: να πας ν’ αυτοχτονήσεις!

Ο ζωγράφος Τάκης Καλμούχος (1895-1961), καλός και άξιος σύντροφος (Κζ.), είχε συνοδέψει τον Καζαντζάκη στο όρος Σινά και για ένα διάστημα κατοικούσε δίπλα του στην Αίγινα. Δικό του είναι το πιο γνωστό και πετυχεμένο σκίτσο του Καζαντζάκη! (αριστερά).

4 Ζωγράφος Westfall με Καζ. όλο ντοματοσαλάτα. Μια μέρα ο W. έμαθε πως βάζουν και τυρί στη ντομάτα και γίνεται πιο νόστιμη.- Κζ.: μην πιστεύεις τι λένε οι χωρικοί !

Πρόκειται για τον Γερμανό φιλόσοφο-ζωγράφο, Conrad Westpfahl (1891-1976), που ο Κ. του αφιέρωσε το canto Leonardo.

Ολα τα παραπάνω πρέπει να χρονολογηθούν την περίοδο μετά το Πάσχα του 1933, όταν ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης ζούσαν συντροφικά και συνεργάζονταν στην Αίγινα. Οσο για τα λιτά εδέσματα και τη μονοφαγία, δεν οφείλονται μόνο στην πάντα ασκητική διαβίωση του ποιητή, αλλά και στις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε. Πάλι καλά! – άλλους καιρούς ξέρουμε πως έτρωγε τηγανίτες με χαρουπόμελο!

* Ο κ. Φάνης Ι. Κακριδής είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή