Ο Τζέιμς Γουότσον, ο 79χρονος γενετιστής που την περασμένη εβδομάδα δήλωσε ότι οι Αφρικανοί είναι λιγότερο έξυπνοι από τους Ευρωπαίους ακολουθεί μια μακρά και αμφιλεγόμενη παράδοση γενετιστών και οπαδών της ευγονικής. Μετά το θάνατο της μικρότερης κόρης του, ο Δαρβίνος είπε ότι η φυσική επιλογή «έκανε ένα τραγικό και φρικτά βάρβαρο λάθος». Ισως όμως η ανθρώπινη επιλογή θα μπορούσε να τα καταφέρει καλύτερα. Το βήμα της ευγονικής δεν το πρότεινε ο ίδιος ο Δαρβίνος. Ομως το 1930 έξι συγγενείς του ήταν μέλη της Βρετανικής Εταιρείας Ευγονικής, και ο γιος του ήταν πρόεδρος της το 1911-1928. Ο εξάδελφος του Δαρβίνου, Φράνσις Γκάλτον, έπλασε τον όρο «ευγονική» και πρότεινε να τελειοποιηθεί το ανθρώπινο είδος με την αναπαραγωγή «μόνο των καλύτερων», ώστε τα «αδύναμα έθνη» να δώσουν τη θέση τους «στις πιο ευγενικές ποικιλίες του ανθρώπινου είδους». Στις αρχές του 20ού αιώνα Ενώσεις Ευγονικής ξεπήδησαν σε πολλές δυτικές χώρες με στόχο την προώθηση προγραμμάτων σωστού ανθρώπινου ζευγαρώματος. Ως νεαρός υπουργός, ο Γουίνστον Τσόρτσιλ υποστήριξε την υποχρεωτική στείρωση των «πτωχών τω πνεύματι και παρανοϊκών τάξεων».
Στις Ενώσεις Ευγονικής δεν μετείχαν μόνο επιστήμονες, αλλά επίσκοποι, καλλιτέχνες, πολιτικοί και συγγραφείς. Τα γραπτά των τελευταίων προδίδουν τις πραγματικές ρίζες της σκέψης τους. Το φόβο. Το 1915, η Βιρτζίνια Γουλφ έγραψε στο ημερολόγιό της: «Συναντήσαμε και χρειάστηκε να προσπεράσουμε μια μακριά γραμμή ηλιθίων. Ηταν φρικτό. Θα έπρεπε σίγουρα να εξολοθρευτούν». H ευγονική έβρισκε υποστήριξη όχι λόγω της αμφιλεγόμενης επιστημονικής βάσης της αλλά λόγω των ανησυχιών της μεσαίας και της ανώτερης τάξης για την αύξηση του πληθυσμού των φτωχών και τα κύματα της μετανάστευσης. Ο φόβος οδήγησε σε δράση και υιοθέτηση πολιτικών ευγονικής. Στη φιλελεύθερη Σουηδία, πάνω από 62.000 άνθρωποι, κυρίως γυναίκες με σωματικές ή διανοητικές αναπηρίες ή που θεωρούντο κοινωνικά «ανεπιθύμητες» στειρώθηκαν παρά τη θέλησή τους. Η πολιτική αυτή συνεχίστηκε ως και τη δεκαετία του ’70. Στην τρομακτικότερη εκδοχή της, η ευγονική εκφράστηκε με τους νόμους περί «φυλετικής υγιεινής» που πέρασε ο Χίτλερ το 1934. Οι νόμοι αυτοί οδήγησαν στη στείρωση πάνω από 80.000 άτομα. Η ενθουσιώδης υποστήριξη του Χίτλερ για την ευγονική τη μετέτρεψε σε παρία της μεταπολεμικής επιστήμης. Τα πρόσφατα αμφιλεγόμενα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία τα γονίδια μπορεί πράγματι να σχετίζονται με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν εκπλήσσουν κοινωνιολόγους, βιολόγους. Ομως, η συζήτηση που πρέπει να ακολουθήσει τα αμφισβητούμενα αυτά ευρήματα δεν έχει καμιά σχέση με τις ατυχείς δηλώσεις του Τζέιμς Γουότσον. Οπως και οι προκάτοχοί του, ο Γουότσον προδίδει τους φόβους και τις υποψίες του – αυτή τη φορά τους φόβους λευκών προνομιούχων Αμερικανών για έναν κόσμο που ξεφεύγει από τον έλεγχό τους.
«Ζητώ ειλικρινέστατα συγγνώμη»
Ο Αμερικανός βιολόγος που μαζί με τον Φράνσις Κρικ ανακάλυψε τη διπλή έλικα του DNA το 1953 σε συνέντευξή του στους βρετανικούς Τάιμς δήλωσε «απαισιόδοξος για το μέλλον της Αφρικής» γιατί «όλες οι κοινωνικές πολιτικές μας βασίζονται στο γεγονός ότι η εξυπνάδα τους είναι ίδια με τη δική μας – αλλά όλα τα τεστ λένε ότι δεν είναι έτσι». Ο Γουότσον όμως πρόσθεσε ότι δεν πρέπει να γίνονται διακρίσεις με βάση το χρώμα «γιατί υπάρχουν πολλοί έγχρωμοι που έχουν ικανότητες». Η συνέντευξη προξένησε σάλο και οδήγησε το εργαστήριο Κολντ Σπρινγκς Χάρμπορ να διακόψει την 40ετή συνεργασία του μαζί του. «Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορούσα να πω αυτά που μου αποδίδονται. Καταλαβαίνω γιατί διαβάζοντας αυτές τις γραμμές, ο κόσμος αντέδρασε όπως αντέδρασε», δήλωσε εκ των υστέρων ο Γουότσον. «Σε όλους αυτούς που από τα λόγια μου συμπέραναν ότι η Αφρική ως ήπειρος είναι κατά κάποιο τρόπο γενετικά κατώτερη ζητώ ειλικρινέστατα συγγνώμη. Δεν εννοούσα αυτό. Το σημαντικότερο είναι ότι από τη δική μου οπτική σκοπιά, δεν υπάρχει επιστημονική βάση για μια τέτοια άποψη».
* Ο John Joe McFadden είναι καθηγητής γενετικής στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ.