Θα μπει σε ύφεση η αμερικανική οικονομία ή όχι; Αγορές και οικονομολόγοι προσπαθούν να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα και φαίνεται ότι αυτήν την περίοδο δίνουν πιθανότητα 60% να συμβεί αυτό. Φυσικά το ενδιαφέρον έχει κορυφωθεί λόγω της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης. Οσο και αν η παγκόσμια οικονομία εξαρτάται λιγότερο από την αμερικανική σε σχέση με πέντε ή δέκα χρόνια, νωρίτερα, είναι υπερβολικά μεγάλη (27% της παγκόσμιας), για να πει κανείς ότι δεν θα επηρεάσει τον υπόλοιπο κόσμο.
Μια αξιόπιστη βραχυπρόθεσμη πρόβλεψη για την ανάπτυξη κάθε χώρας έχει λοιπόν μεγάλη σημασία για το σχεδιασμό των κινήσεων των επιχειρήσεων αλλά και των νοικοκυριών. Για το σκοπό αυτό δουλεύουν πολυπληθείς ομάδες οικονομολόγων στα υπουργεία Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζών αξιοποιώντας σειρές οικονομικών δεδομένων και οικονομετρικά μοντέλα. Τα οικονομετρικά μοντέλα είναι τεράστια καθώς -κάποτε μπορεί να αποτελούνται ακόμη από χίλιες εξισώσεις, αν και τώρα έχουν προτιμήσει να τα συμμαζέψουν κάπως.
Ομως, ο οικονομολόγος Paul Ormerod και συγγραφέας βιβλίων όπως «Ο θάνατος των οικονομικών» και «Τα οικονομικά της πεταλούδας» ισχυρίζεται επίμονα τα τελευταία χρόνια ότι η οικονομική πρόβλεψη για ορισμένους λόγους και σε ορισμένες καταστάσεις είναι απλά αδύνατη. Τα επιχειρήματά του στηρίζονται στην εφαρμογή της «θεωρίας πολυπλοκότητας» (complexity theory), πιο γνωστής ως «θεωρία του χάους» (chaos theory), στα οικονομικά. Σύμφωνα με τον κ. Ormerod, η βασική αδυναμία της κλασικής οικονομικής επιστήμης είναι ότι στηρίζονται στην υπόθεση πως οι προτιμήσεις των οικονομικών παραγόντων -είτε πρόκειται για άτομα, νοικοκυριά ή επιχειρήσεις- είναι δεδομένες.
Αντίθετα, παρατηρεί, όλοι εμείς προσαρμόζουμε συνεχώς τις προτιμήσεις μας σύμφωνα με τις πράξεις των συνανθρώπων μας -πείτε το «επιταγές της μόδας», κοινωνική πίεση ή όπως αλλιώς θέλετε. Μας αρέσει κάτι επειδή αρέσει και στους άλλους ή το βαριόμαστε, επειδή «φορέθηκε» πολύ κ.ο.κ. Δηλαδή παίρνουμε αποφάσεις λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τις δικές μας προτιμήσεις αλλά και των άλλων ατόμων. Αλλά ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να έχει μια εξαιρετικά ασταθή ισορροπία. Αν δούμε την οικονομία μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα, λέει ο κ. Ormerod, θα έχουμε μια πιο ρεαλιστική εικόνα του κόσμου.
Το ερώτημα είναι, μπορούμε να δημιουργήσουμε τέτοια μοντέλα, και αν ναι σε ποια συμπεράσματα οδηγούμαστε και πώς διαφέρουν από τα συμπεράσματα της κλασικής θεωρίας. Ο κ. Ormerod λέει ότι η πρόοδος που έχει γίνει στις φυσικές επιστήμες, τη βιολογία και τα μαθηματικά δίνει δυνατότητες που μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν για την ανάλυση κοινωνικών φαινομένων, όπως είναι η ίδια η οικονομία και όχι μόνο (ο ίδιος έχει κάνει εφαρμογές της θεωρίας του χάους στη μελέτη της εγκληματικότητας). Οπως και με το περιβόητο «φαινόμενο της πεταλούδας» (η ιδέα της θεωρίας του χάους ότι το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα μπορεί να προκαλέσει έναν τυφώνα στον Ατλαντικό), ο κ. Ormerod ισχυρίζεται ότι «μικρές αλλαγές μπορεί να έχουν μεγάλες συνέπειες, και το αντίστροφο» στα οικονομικά φαινόμενα. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν μπορεί να έχει κανείς αξιόπιστη πρόβλεψη. Μάλιστα, ισχυρίζεται, είναι δυσκολότερο να κάνεις μια σωστή βραχυπρόθεσμη πρόβλεψη παρά μια πιο μακροπρόθεσμη όπου ενδεχομένως να εξομαλύνονται οι κινήσεις των οικονομικών μεγεθών.
Στην τελευταία εξαμηνιαία έκθεση των οικονομικών προβλέψεων του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο, περιλαμβάνεται ένα ειδικό παράρτημα όπου αποτιμώνται οι προβλέψεις του διεθνούς οργανισμού για τις χώρες του G7 σε σχέση με τις προβλέψεις άλλων οργανισμών και την τελική πραγματοποίηση των μεγεθών για την περίοδο 1991-2006.
Είναι ενδιαφέρον το γενικό συμπέρασμά τους ότι δεν τα πήγαν και τόσο άσχημα, ιδίως σε σχέση με τον «ανταγωνισμό». Αλλά, υπάρχει ένα μεγάλο «αλλά». Παραδέχονται ότι «γενικά επιδείχθηκε περιορισμένη ικανότητα πρόβλεψης των σημείων καμπής του οικονομικού κύκλου». Δηλαδή ακριβώς εκεί που χρειάζεται να είναι ακριβής. Υποτίθεται ότι ο Φρίντριχ Χάγιεκ -ένας μάλλον σκοτεινός Αυστριακός οικονομολόγος και νομπελίστας- είχε πει κάποτε ότι δεν γνωρίζει κανέναν που να έκανε λεφτά αξιοποιώντας τις οικονομικές προβλέψεις, αλλά πάντως γνωρίζει αρκετούς που έκαναν πουλώντας τες. «Είναι δύσκολο να κάνει κανείς προβλέψεις, ιδίως όταν αφορούν το μέλλον», όπως το θέτουν ωμά ορισμένοι κυνικοί Αγγλοσάξονες. Αλλωστε, τι αξία έχουν τα οικονομικά, αν δεν μπορούν να προβλέψουν;
Ποιος είναι ο συγγραφέας των «Οικονομικών της Πεταλούδας»
Ο Βρετανός Paul Ormerod είναι συγγραφέας τριών βιβλίων και πολλών άρθρων στην οικονομική επιστήμη, που απευθύνονται τόσο σε οικονομολόγους όσο και στο γενικό κοινό. Πρόκειται για τον «Θάνατο των οικονομικών» (The Death of Economics, 1994), «Τα Οικονομικά της Πεταλούδας» (Butterfly Economics, 1998) και «Γιατί αποτυγχάνουν τα περισσότερα πράγματα: εξέλιξη, εξαφάνιση και οικονομική επιστήμη» (Why Most Things Fail: Evolution, Extinction and Economics, 2005). Κανένα από αυτά δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Επιμένει να μελετά τις εφαρμογές «της θεωρίας του χάους» στην οικονομική επιστήμη, εξάγοντας απρόσμενα συμπεράσματα. Ο κ. Ormerod έχει σπουδάσει οικονομικά στα πανεπιστήμια του Κέμπριτζ και της Οξφόρδης (διδακτορικό) και ήταν για πολλά χρόνια επικεφαλής της ομάδας οικονομικής αποτίμησης (Economic Assessment Unit) του περιοδικού The Economist. Ηταν επίσης επικεφαλής οικονομικών μελετών στο Henley Centre for Forecasting (1982-1992) και επισκέπτης καθηγητής Οικονομικών στα πανεπιστήμια του Λονδίνου και του Μάντσεστερ. Ακόμη διέτελεσε πρόεδρος του ινστιτούτου Post-Orthodox Economics, ενώ το 1998 ίδρυσε με την Bridget Rosewell την εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων Volterra Consulting.