Στις προηγούμενες τέσσερις αφηγήσεις κάλυψα όλη την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ (1981 – 89) μέσα από μια περιγραφή της οικονομικής πολιτικής που άσκησαν οι τέσσερις υπουργοί του ΠΑΣΟΚ επί της Εθνικής Οικονομίας. Οι κ. Απ. Λάζαρης, Γερ. Αρσένης, Κων. Σημίτης και Παν. Ρουμελιώτης. Οι αφηγήσεις μου στηρίζονται στις δικές μου εντυπώσεις, αφού όλα αυτά τα χρόνια έκανα οικονομικό ρεπορτάζ για τη σημερινή μου εφημερίδα και είχα από πρώτο χέρι πληροφορίες από τους ίδιους τους υπουργούς, από τους συνεργάτες τους, αλλά και από ανθρώπους της αγοράς που υφίσταντο τις συνέπειες των κυβερνητικών μέτρων.
Το συμπέρασμα που βγάζει ο αναγνώστης αυτών των αφηγήσεων είναι προφανές. Η οκταετία δεν ήταν σίγουρα η ευτυχέστερη περίοδος της ελληνικής οικονομίας, αφού τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της, δηλαδή η ανάπτυξη, τα ελλείμματα, του Δημοσίου, αλλά και του ισοζυγίου πληρωμών, η ανταγωνιστικότητα, η επιχειρηματικότητα, η ανεργία, το δημόσιο χρέος κ.λπ. δεν βελτιώθηκαν και ορισμένα μάλιστα χειροτέρευσαν, ενώ οι βασικές παθογένειες της οικονομίας επιδεινώθηκαν. Ποιος φταίει άραγε για την χαμένη αυτή οκταετία; Επειδή από τις αφηγήσεις μου προκύπτει ότι και οι τέσσερις υπουργοί πάσχισαν, είναι υποχρεωμένος ο αναγνώστης μου να συμπεράνει ότι ο μεγάλος υπεύθυνος για την οικονομία είναι, φυσικά, ο Ανδρέας.
Εγώ όμως δεν έχω την αυταπάτη ότι γράφω την ιστορία της περιόδου αυτής. Το ρεπορτάζ μου αναπαράγω, το οποίο λόγω αμεσότητας έχει πολλή αλήθεια μέσα του. Αλλά δεν παύει να έχει και τις ανεπάρκειες και τις ατέλειες των προσωπικών αφηγήσεων. Επειδή λοιπόν θέλω να διατηρήσω την αντικειμενικότητά μου, είμαι υποχρεωμένος να προφυλάξω τον αναγνώστη από εσφαλμένα συμπεράσματα και να του πω ότι είναι σφάλμα μέγα να καταδικάσουμε τον Ανδρέα. Πρώτον, γιατί δεν έχει όλες τις ευθύνες μόνον αυτός, δεύτερον, γιατί ένας πολιτικός ηγέτης του βεληνεκούς του Ανδρέα, που έβαλε ανεξίτηλα τη σφραγίδα στα 23 πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης με 11 χρόνια πρωθυπουργίας, δεν μπορεί να κριθεί μονοδιάστατα από τις επιδόσεις των κυβερνήσεών του στην οικονομία. Και αυτό το πιστεύει προπαντός η ελληνική κοινωνία. Δεν είναι τυχαίο ότι στη δημοσκόπηση της Public Issue, που δημοσίευσε η «Κ» στις 23 Δεκεμβρίου, η πλειοψηφία των πολιτών εκτιμά την πρώτη τετραετία του Ανδρέα (1981 – 85) ως την καλύτερη της μεταπολίτευσης. Δεν είναι τυφλός ο λαός και καλά θα κάνουμε όλοι να σεβόμαστε τη γνώμη του.
Ο Ανδρέας, λοιπόν, μπορεί να ήταν καθηγητής Οικονομικών στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αμερικής και επιστήμονας διεθνούς κύρους, αλλά ως πολιτικός δεν είχε την οικονομία πρώτη του προτεραιότητα, αλλά την εθνική αλλαγή και την κοινωνική ανατροπή.
Δύσκολη εποχή
Παρουσιάστηκε στην πολιτική σκηνή της Ελλάδος σε μια δύσκολη εποχή, όπου οργίαζαν το παρακράτος, τα Ανάκτορα, ο στρατός, το αστυνομικό κράτος και ο ξένος παράγοντας. Τους αντιμετώπισε όλους και πέτυχε.
n Πρώτον, την πλήρη αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Βεβαίως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε κάνει το πρώτο μεγάλο βήμα με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ αμέσως μετά την πτώση της χούντας. Ομως, το αστυνομικό κράτος παρέμενε. Ο Ανδρέας ήταν αυτός που αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση, έδωσε συντάξεις και διακρίσεις στους αγωνιστές της και κατάργησε τα πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης. Θυμάμαι ότι όταν ήλθε στη Βουλή το σχετικό νομοσχέδιο, η Νέα Δημοκρατία αποχώρησε από τη συζήτηση! Ο ταλαιπωρημένος και παραγκωνισμένος κόσμος της Αριστεράς και της δημοκρατικής παράταξης ήλθε στο προσκήνιο της δημόσιας ζωής μόνο μετά το 1981.
n Δεύτερον, στην εξωτερική πολιτική ο Ανδρέας ήταν σκληρός διαπραγματευτής και ποτέ δεν ήταν δεδομένος ούτε για τους Αμερικανούς ούτε για κανέναν από τους άλλους συμμάχους μας. Στην ΕΟΚ, την οποία συμφιλίωσε με τον ελληνικό λαό, έδωσε σκληρές μάχες για τα συμφέροντά μας. Η Μάργκαρετ Θάτσερ έχει γράψει: «Δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του».
n Τρίτον, για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο, η κυβέρνηση του Ανδρέα δίνει έμφαση στην αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου που βρίσκονται στα χέρια των ολίγων και προστατεύει τους αγρότες, που ήταν οι ξεχασμένοι της ελληνικής κοινωνίας.
n Τέταρτον, το κοινωνικό έργο του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν η πιο σημαντική συμβολή στη χώρα την οποία προικοδότησε με θεσμούς που θα μείνουν, όποιες κυβερνήσεις και αν περάσουν από την εξουσία. Αναφέρω ενδεικτικά το ΕΣΥ, το Εθνικό Σύστημα Υγείας, που επέτρεψε σε όλους τους πολίτες την πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία, τα ΚΑΠΗ για τους ηλικιωμένους, για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, την τοπική και νομαρχιακή αυτοδιοίκηση, τα επαρχιακά πανεπιστήμια, τις αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο που απελευθέρωσαν τις γυναίκες κ.λπ. Ο Ανδρέας υπήρξε ένας κοινωνικός ανατροπέας που άνοιξε τον δρόμο για την κοινωνική ανέλιξη σε ομάδες του πληθυσμού που ζούσαν σε προαιώνια περιθωριοποίηση.
Οι κομματικές δυνάμεις
Βέβαια, δίπλα και παράπλευρα με τις μεγάλες αυτές τομές, έγιναν και μείζονα λάθη που καθήλωσαν την οικονομία και δεν επέτρεψαν την άνθησή της από την οποία θα κέρδιζαν πρώτοι αυτοί που αγαπούσε ο Ανδρέας, δηλαδή οι εργάτες, οι αγρότες, οι μικρομεσαίοι, οι διανοούμενοι κ.λπ. Πολλά από τα λάθη αυτά βαρύνουν ασφαλώς τον ίδιο τον Ανδρέα, ο οποίος στην προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα ισχυρό λαϊκό κίνημα εξέθρεψε κομματικές δυνάμεις που αυτονομήθηκαν, γιγαντώθηκαν και τελικά δεν μπορούσε ούτε ο ίδιος να τις ελέγξει. Ετσι αλώθηκε το κράτος από τους πρασινοφρουρούς και οι επιχειρήσεις εξοντώθηκαν από τους συνδικαλιστές του ΠΑΣΟΚ, οι οποίοι πολέμησαν ανοιχτά τον Ανδρέα όταν επιχείρησε το 1985 να νοικοκυρεύσει την οικονομία.
Εχω γράψει πολλές φορές ότι ένα από τα μεγαλύτερα λάθη, αν όχι εγκλήματα του ΠΑΣΟΚ, είναι ότι όταν ήλθε στην εξουσία, με τον νόμο του Κουτσόγιωργα για κατάργηση των γενικών διευθυντών στα υπουργεία, ουσιαστικά διέλυσε τη δημόσια διοίκηση, που μέχρι τότε ήταν ο στυλοβάτης όλου του κρατικού μηχανισμού. Μπορώ τώρα όμως να γράψω, ίσως όχι ως ελαφρυντικό, αλλά ως μαρτυρία, ότι το 1982 όταν ο σχετικός νόμος ήλθε στο Υπουργικό Συμβούλιο, ο Ανδρέας προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον απαλύνει. Το ρεπορτάζ που είχα κάνει έλεγε ότι ο Ανδρέας είπε στο Υπουργικό Συμβούλιο πως όταν το 1964 έγινε για πρώτη φορά αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού, είχε βρει γενικό διευθυντή τον Λαμπρούκο, ο οποίος ήταν άνθρωπος του Καραμανλή αλλά ικανότατος «τον άλλαξα, είπε, αλλά η δουλειά στο υπουργείο πήγε χάλια και αναγκάσθηκα να τον επαναφέρω. Προσέξτε λοιπόν!».
Δεν εισακούσθηκε φυσικά και δυστυχώς ο Ανδρέας είχε σπείρει ανέμους με την κομματική παντοδυναμία των στελεχών του και φυσικό ήταν να θερίζει θύελλες.
Εβρισκε πάντα μπροστά του το Εκτελεστικό Γραφείο (Γεννηματάς, Τσοχατζόπουλος, Λαλιώτης) και προπαντός τον Κουτσόγιωργα. Και δυστυχώς η φρόνιμη φωνή του Λιβάνη δεν εισακουγόταν πάντα.
ΥΓ.: Ο Ανδρέας βρήκε τον εαυτό του μετά το 1993 όταν στην τρίτη του πρωθυπουργία και την οικονομία αναζωογόνησε και τον δρόμο για την ένταξη στην ΟΝΕ έστρωσε. Αυτά όμως σε άλλη αφήγηση!