«Θεέ μου, είναι γεμάτο αστέρια!» Η θρυλική φράση με την οποία κλείνει το μυθιστόρημα «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» ο Αρθουρ Κ. Κλαρκ, η οποία δεν ακούγεται μεν στην ομότιτλη ταινία, «πέρασε» όμως στην κινηματογραφική μεταφορά του «2010», στη δεύτερη συνέχεια του διαστημικού αυτού έπους που ολόκλώθηκε με το «3001». Τα βιβλία του Κλαρκ ήταν πάντα «γεμάτα αστέρια». Στην Ελλάδα έγινε ευρύτερα γνωστός στα τέλη της δεκαετίας του ’70, σε εκείνη την, κλασική σήμερα, και πρωτοποριακή για την εποχή, σειρά επιστημονικής φαντασίας των εκδόσεων «Κάκτος», η οποία περιλάμβανε μυθιστορήματα και άλλων κορυφαίων ονομάτων του είδους όπως του Ρόμπερτ Χένλαϊν, του Ισαάκ Ασίμοφ, της Ούρσουλα Λε Γκεν κ.ά. Αλλά ως όνομα ο Κλαρκ ξεχώριζε ακριβώς για το περίφημο «2001» του μεγάλου Στάνλεϊ Κιούμπρικ (Κούμπρικ τον λένε οι Αμερικανοί). Ενα αριστούργημα που ξεπερνούσε τα όρια της επιστημονικής φαντασίας, τόσο στην κινηματογραφική του όσο και στη λογοτεχνική του εκδοχή. Εξάλλου, η δύναμη του οράματος και της γραφής του Κλαρκ γενικότερα υπερέβαινε αυτά τα στενά ειδολογικά όρια (όπως και τα μυθιστορήματα του άλλου κορυφαίου, του Φίλιπ Ντικ).
Συγγραφέας φιλόσοφος
Επιστρέφοντας σ’ εκείνη τη σειρά του «Κάκτου», έχω ακόμα την έκδοση ενός εμβληματικού μυθιστορήματος του Κλαρκ, των «Επικυρίαρχων» (1953), με το εντυπωσιακό εξώφυλλο: ιπτάμενοι δίσκοι να καλύπτουν μια μεγαλούπολη που θυμίζει Νέα Υόρκη. Η σκηνή αυτή υπάρχει μέσα στο βιβλίο, ωστόσο, και ο ίδιος ο Κλαρκ είχε εντυπωσιαστεί όταν, πολλά χρόνια αργότερα, το 1996, την είδε να μεταφέρεται αυτούσια στην ταινία «Ημέρα ανεξαρτησίας» (είναι και η μοναδική σκηνή που αξίζει απ’ όλη αυτή την μπαλαφάρα). Οι «Επικυρίαρχοι» είναι ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά του μυθιστορήματα: μέσα από αυτό αναδεικνύεται η γερή φιλοσοφική κράση ενός συγγραφέα που τη στιγμή κατά την οποία υπερτόνιζε την αγωνία και τον τρόμο ενός μικροσκοπικού θραύσματος, όπως είναι ο άνθρωπος, μέσα στην απεραντοσύνη του σκοτεινού κενού που τον περιβάλλει, ταυτόχρονα, οραματιζόταν τον άνθρωπο ως ένα βαθύτερα πνευματικό ον, σε συνεχή επαφή και μυστική, υπερβατική θα λέγαμε, επικοινωνία με τα άστρα. Το αίνιγμα της συνείδησης και η ιδέα ενός «πρεσβευτή ανώτερης νοημοσύνης», η ακριβής φύση της οποίας δεν καθορίζεται ποτέ (θα μπορούσε να είναι μια εξωγήινη οντότητα ή και ένα είδος θεότητας που διαχέεται μέσα στο σύμπαν) είναι επίσης θέματα κεντρικά στο έργο του Κλαρκ. Αυτό, από έναν ορθολογιστή με τετράγωνο νου, που απέφευγε όπως ο διάβολος το λιβάνι τυχόν αυθαιρεσίες σε επιστημονικές θεωρίες και δεδομένα. Εξάλλου, ήταν ο ίδιος επιστήμονας.
Γεννημένος στο Σόμερσετ της Αγγλίας το 1917, από μικρό παιδί του άρεσε να χαζεύει τ’ αστέρια, ενώ ένα πρώιμο ενδιαφέρον στους δεινόσαυρους και τον κώδικα Μορς του αποκάλυψαν τη μαγεία της επιστήμης. Στον πόλεμο υπηρέτησε ως εθελοντής στην RAF, όπου εργάστηκε στην μυστική υπηρεσία ανάπτυξης της τεχνολογίας των ραντάρ. Μετά τον πόλεμο σπούδασε μαθηματικά και φυσική στο Kings College. Εκείνη την περίοδο δημοσίευσε μιαν εργασία στην οποία έκανε για πρώτη φορά λόγο περί της δυνατότητας λειτουργίας των δορυφόρων. Ωστόσο, το γράψιμο τον απορρόφησε από νωρίς. Το 1948 δημοσίευσε το διήγημα «Ο Φύλακας», που είκοσι χρόνια αργότερα ο Κιούμπρικ θα μετέτρεπε, μαζί μ’ εκείνον, σε «2001». Αφοσιώθηκε στο γράψιμο, έκανε έναν ατυχή γάμο χωρίς παιδιά και το 1956 εγκαταστάθηκε στη Σρι Λάνκα (τότε Κεϋλάνη), όπου περνούσε τον καιρό του γράφοντας, κάνοντας υποβρύχιες καταδύσεις και παίζοντας πινγκ πονγκ. Σαγηνεύτηκε από το υπερφυσικό, χωρίς όμως ποτέ να ενδώσει στον αποκρυφισμό, ονομάστηκε Σερ το 2000, αλλά η φήμη του κινδύνευσε σοβαρά όταν κατηγορήθηκε για παιδεραστία – κατηγορία που δεν αποδείχθηκε ποτέ, σύμφωνα με τις αρχές της Σρι Λάνκα.
Αποχαιρετισμός
Τον περασμένο Δεκέμβριο, στα ενενηκοστά του γενέθλια, ο Κλαρκ αποχαιρέτισε τους φίλους και τους θαυμαστές του με ένα βίντεο κι έσβησε ήσυχα πριν από δύο ημέρες.
Στη διαθήκη του άφησε σαφείς εντολές η κηδεία του να είναι κοσμική και όχι θρησκευτική. Αυτό, από έναν συγγραφέα που συμπεριέλαβε το θρησκευτικό στοιχείο στο έργο του – με μιαν ευρεία έννοια όμως. «Ραντεβού με το Ράμα», «Οι αμμόλοφοι του Αρη», «Νησιά στον ουρανό» είναι μερικά από τα εκατό και πλέον βιβλία που άφησε πίσω του. Το συγγραφικό του έργο και κυρίως οι εμβληματικές φιγούρες του «2001», όπως ο αινιγματικός Μονόλιθος, το Παιδί των Αστρων, ο διεστραμμένος υπολογιστής τεχνητής νοημοσύνης HAL 9.000, ή φράσεις του όπως: «Κάθε μονοπάτι προς τη γνώση είναι ένα μονοπάτι προς τον Θεό – ή την Πραγματικότητα, ανάλογα με το ποια λέξη προτιμά κανείς», τον έχουν ήδη καταστήσει έναν σύγχρονο κλασικό.