Οταν το βιβλίο της Τζούμπα Λαχίρι «Unaccustomed Earth» έφτασε πρόσφατα στην κορυφή της λίστας μπεστ-σέλερ των «Νιου Γιορκ Τάιμς», το αμερικανικό λογοτεχνικό κατεστημένο πρόσθεσε ακόμα περισσότερα εγκώμια σ’ εκείνα που ήδη είχε συσσωρεύσει για την 40χρονη συγγραφέα από τότε που δημοσίευσε την πρώτη της συλλογή διηγημάτων, το 1999. Το καινούργιο βιβλίο της, έγραψαν οι κριτικοί, αντιπροσωπεύει μια μεγάλη στροφή στον δρόμο της αμερικανικής λογοτεχνίας, η οποία έπαψε πλέον να βρίσκεται υπό την ηγεσία λευκών, γεννημένων στις ΗΠΑ συγγραφέων· η νέα κατεύθυνση των αμερικανικών γραμμάτων έχει τώρα χρωματιστεί από την εμπειρία του μετανάστη.
Μεγαλοπρεπής δήλωση, που γίνεται επιπλέον σε καλή συγκυρία, καθώς αναμένεται η άφιξη ενός προέδρου μικτής φυλετικής καταγωγής. «Η άνοδος της Λαχίρι αποτελεί μέρος μιας αλλαγής φρουράς στην αμερικανική λογοτεχνία», έγραψε το περιοδικό «Τάιμ». Αυτή η νέα φρουρά αποτελείται από «συγγραφείς για τους οποίους η μετανάστευση και η διπλή πολιτιστική ιθαγένεια δεν είναι πρόσκαιρο πολιτικό συμβάν αλλά στάτους κβο». Οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» προχώρησαν ακόμα παραπέρα: «Δεν υπάρχουν πολλές εκπλήξεις, μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει, στα υψηλά κλιμάκια του καταλόγου μπεστ-σέλερ. Πότε πότε, όμως, πέφτει ένας κομήτης και ισοπεδώνει τα πάντα… ».
Χαμηλών τόνων
Ποια είναι λοιπόν αυτή η σφαγέας γιγάντων; Αποδεικνύεται ότι η Τζούμπα Λαχίρι είναι ένα από τα πιο ανεπιτήδευτα, χαμηλών τόνων μέλη του κύκλου συγγραφέων του Μπρούκλιν, που περιλαμβάνει την Νικόλ Κράους, τον Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, τον Τζόναθαν Φράνζεν. Το πρώτο βιβλίο της, η συλλογή διηγημάτων «Interpreter of Maladies» («Διερμηνέας ασθενειών») κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ το 2000. Ακολούθησε το 2003 ένα μυθιστόρημα, «The Namesake», το οποίο γυρίστηκε ταινία από την Ινδή σκηνοθέτρια Μίρα Ναΐρ.
Παντρεμένη με τον Ελληνοαμερικανό δημοσιογράφο Αλβέρτο Βουρβούλια-Μπους, με τον οποίο έχει δύο παιδιά, έχει κερδίσει τον θαυμασμό για την κομψότητα και την πειθαρχία της γραφής της. Δεν διαβάζει τις κριτικές για τα βιβλία της και το βραβείο Πούλιτζερ παραμένει τυλιγμένο σε μιαν άκρη. Οταν γράφει, θέλει να νιώθει ότι η ζωή της είναι το ίδιο απλή όπως όταν ακόμα δεν είχε γίνει γνωστή. «Πρέπει να επιστρέφω σ’ εκείνο τον κόσμο, γιατί εκεί βρίσκω την ελευθερία να γράψω», είπε πρόσφατα. «Αν σταματήσω και σκεφτώ τους θαυμαστές, τις κριτικές ή τις πωλήσεις, πελαγοδρομώ. Είναι σαν να κοιτάζεις στον καθρέφτη όλη μέρα».
Φόβος για τη Νέα Υόρκη
Η συγγραφέας, που οι γονείς της είναι από τη Βεγγάλη, γεννήθηκε στο Λονδίνο πριν η οικογένεια μετακομίσει στην Καλκούτα και κατόπιν στις ΗΠΑ. Μεγάλωσε στο Ρόουντ Αϊλαντ, όπου ο πατέρας της δουλεύει ως βιβλιοθηκάριος. Χρόνια αφότου τέλειωσε το πανεπιστήμιο, απέφευγε να πάει στη Νέα Υόρκη, φοβούμενη ότι η λογοτεχνική σκηνή θα την περισπούσε και δεν θα έγραφε.
Τα διηγήματά της άρεσαν επειδή, μεταξύ άλλων, αντανακλούν τη μεταναστευτική εμπειρία χωρίς εκείνον τον αυτάρεσκο πολυεθνικό φιλελευθερισμό του στυλ «εμείς είμαστε ο κόσμος». Αφηγείται με νηφάλια ακρίβεια τις ιστορίες της, επικεντρωμένες στη ζωή και στις περιπέτειες Ινδών που έχουν εγκατασταθεί στην αμερικανική ήπειρο.
«Και μόνο το να έχεις ανατραφεί από ανθρώπους που δεν ένιωθαν και ακόμα δεν νιώθουν ότι βρίσκονται πλήρως εδώ, ότι είναι τελείως παρόντες – είναι κάτι πολύ έντονο». είπε στο New York Magazine. «Υπάρχει ένα ολόκληρο διαφορετικό σύμπαν μέσα στη ζωή μας. Πάντα ένιωθα έντονη πίεση να είμαι δύο πράγματα, πιστή στον παλιό κόσμο και άνετη στον καινούργιο».
Τσεχοφική αίσθηση
Η Λαχίρι λέει ότι θαυμάζει τον Τολστόι και τον Χάρντι, αλλά η μοναδική επιρροή της είναι ο Ιρλανδός συγγραφέας Ουίλιαμ Τρέβορ: «Οι λέξεις του είναι βάλσαμο, αστόλιστες, ακριβείς. Παλεύω να απορροφήσω τη μετρημένη χάρη των προτάσεών του, τον ήσυχο σπαραγμό του συναισθηματικού περιεχομένου των κειμένων του». Οι κριτικοί ανιχνεύουν μια τσεχοφική αίσθηση μελαγχολίας να διατρέχει τη δουλειά της. Οι μετανάστες ήρωές της δεν νιώθουν άνετα ούτε με την κουλτούρα που άφησαν πίσω τους ούτε με εκείνη στην οποία έχουν έρθει. «Το να είσαι ξένος είναι ένα είδος ισόβιας εγκυμοσύνης – μια αέναη αναμονή, ένα συνεχές φορτίο, ένα μόνιμο αίσθημα ότι είσαι αταίριαστος».
Οπως γράφτηκε σε μια κριτική της «Unaccustomed Earth» στους «Νιου Γιορκ Τάιμς», οι ιστορίες της αναδεικνύουν «τη βαθιά αντίληψή της για το βάρος του χρόνου και της θνητότητας, καθώς και την κατανόησή της για τους χαμένους δεσμούς που βασανίζουν τους ήρωές της, άντρες και γυναίκες, γονείς και παιδιά, φίλους και εραστές». «Η πρόζα της Λαχίρι είναι απατηλά απλή», έγραψαν οι «Λος Αντζελες Τάιμς», «η μηχανική της αόρατη, καθώς εισέρχεται μέσα στο εσωτερικό ταξίδι των ηρώων της…
Δύο φωνές, δύο νοοτροπίες
Μπορούν όμως οι ιστορίες της Λαχίρι -μαζί με εκείνες άλλων μεταναστών λογοτεχνών όπως η Εντβίζ Νταντικάτ (από την Αϊτή), ο Γκάρι Στέινγκαρτ (από τη Ρωσία), και ο Τζούνοτ Ντίαζ (από τη Δομινικανή Δημοκρατία)- να υποκαταστήσουν τους λευκούς άνδρες συγγραφείς που διαμόρφωσαν την αμερικανική κουλτούρα στο διάβα του 20ού αιώνα; Μέρος της απάντησης έγκειται στο εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ, το οποίο καταβάλλει αρκετά έντονες προσπάθειες να κάνει χώρο για συγγραφείς όπως η Λαχίρι, ο Τσανγκ-Ράε Λι και ο Χαλέντ Χοσεϊνί. Δεκάδες ιδρύματα, ανάμεσά τους και το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, επιδιώκουν να δημιουργήσουν νέα σχολεία με πιο διεθνιστική εστίαση, ενώ πάνω από 20 Πολιτείες έχουν ξεκινήσει προγράμματα διεθνών σπουδών.
Υπάρχουν όμως και φωνές που καλούν σε περίσκεψη. «Σε μερικά από αυτά τα μοδάτα σχολεία, υπάρχει μια νοοτροπία ότι όλοι είμαστε πολίτες του κόσμου και ότι μόνο αυτό έχει σημασία», λέει ο Μάικλ Πετρίλι, από το συντηρητικό Ινστιτούτο Τόμας Φόρντμαν. «Οι σπουδαστές πρέπει πρώτα να διδαχθούν να είναι Αμερικανοί πολίτες».
Αν και η Λαχίρι πιστεύει ότι η τέλεια αφομοίωση είναι αδύνατη, επισημαίνει επίσης ότι μπορεί να μην είναι ζήτημα τόπου όσο ζήτημα ψυχικής γεωγραφίας. Το τελευταίο λογοτεχνικό αστέρι της Αμερικής κατάφερε να κάνει το περιθωριακό θέμα της ενσωμάτωσης των Ινδών μια επιτυχία-έκπληξη.