Γιάννης Μακριδάκης: «Ανάμισης Ντενεκές». Εκδόσεις «Εστία», 2008.
Είδε μια κοπέλα στο πανηγύρι και την αγάπησε. Την παραμόνεψε στη βρύση του χωριού, κοιτάχτηκαν στα μάτια. Την αναζήτησε κι έμαθε ότι ο πατέρας της την είχε λογοδώσει σε αδελφικό του φίλο. Ζήτησε επίμονα από τον φίλο του να ακυρώσει τον αρραβώνα. Ο φίλος βέβαια δεν το έκανε, άλλωστε την αγαπούσε. Μάλωσαν κι ο ερωτευμένος νταής μαχαίρωσε τον φίλο. Εγκλημα πάθους. Ο φονιάς διέφυγε στα βουνά. Η κοπέλα στάλθηκε κρυφά να εργαστεί σαν υπηρέτρια σε πλουσιόσπιτο της Αλεξάνδρειας.
Παρόμοιες ιστορίες συνέβησαν σίγουρα σε πολλά νησιά, σε πολλές επαρχίες αλλά και πόλεις όπου επαρχιώτες μέτοικοι μετέφεραν ακέραια τα ήθη του πρότερου βίου τους. Τη δεκαετία 1910-20 η Ελλάδα υπέστη δύο πολέμους, ενώ ανέτοιμη προσπαθούσε να αντιμετωπίσει την ιστορική πραγματικότητα της καταρρέουσας Ευρώπης των αυτοκρατοριών και ταυτόχρονα να αντισταθεί στις απειλές του υπό διάλυση Οθωμανικού κράτους. Η φρενίτιδα της Μεγάλης Ιδέας την εξώθησε στην καταστροφή.
Η συγκεκριμένη ιστορία πάθους και αίματος συνέβη στα βορειόχωρα της Χίου τον Φεβρουάριο του 1915, δυόμισι χρόνια μετά την απελευθέρωση του νησιού από τους Τούρκους. Ο φονιάς ονομαζόταν Γιώργης Πέτικας. Από το ’15 μέχρι και το ’19 κρυβόταν στις σπηλιές του Πελιναίου Ορους, σε ρεματιές, σε εγκαταλελειμμένες στάνες. Καταδιώχτηκε πολλές φορές αλλά διέφυγεu0387 σκότωσε έναν χωροφύλακα αλλά τραυματίστηκε από σφαίραu0387 έσωσε τη ζωή του γέρου τσοπάνη που τον προστάτευσε αλλά έστειλε στη φυλακή ή στην εξορία συγγενείς και φίλους που τον κάλυψαν. Ηταν γενναίος, λεβέντης, γενναιόδωρος, θρασύς, γρήγορος στο μυαλό και στα πόδια, καλός στο σημάδι, ωραίος. Τα χωριά της βόρειας Χίου τον αγάπησαν, τον τραγούδησαν, φοβέρισαν τα άτακτα παιδιά τους στο όνομά του, τον έκαναν ήρωά τους ενάντια στην ελλαδική κρατική εξουσία. Σε κρίσιμο σημείο της καταδίωξής του, οι άντρες του χωριού Βίκι σύσσωμοι τον προστατεύουν, προκαλώντας έτσι οργανωμένη έφοδο από απόσπασμα 37 (!) χωροφυλάκων οι οποίοι τους συλλαμβάνουν όλους, εκτός από τον Πέτικα.
Κάπως ακατανόητο βέβαια αυτό το αντάρτικο από τη σημερινή σκοπιά: ο λαϊκός ήρωας δεν μάχεται ενάντια στους Τούρκους. Κύριος εχθρός του είναι ο λοχαγός Πλαπούτας, επικεφαλής της Χωροφυλακής Χίου, εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης. Ενας από τους αφηγητές που επικαλείται ο συγγραφέας αποκαλεί τον Πέτικα «Ζορό της Χίου»! Οι νόμοι της Ελλάδας καταπιέζουν τη νησιωτική ανεξαρτησία, τις ελεύθερες (ή και λαθραίες) συναλλαγές των ναυτικών, την πονηριά των χωρικών. Χρόνια φτώχειας, προσφυγιάς, μετανάστευσης, κοινωνικού και κομματικού κατατρεγμού. Κάποιος πρέπει να φταίει για όλα αυτά.
Ο Πέτικας -το φτερωτό Πετικάι του χιώτικου δίστιχου- διαφεύγει (το 1920;) μέσω Σμύρνης για την Πόλη όπου ευδοκιμεί σαν έμπορος ξυλείας. Αργότερα συλλαμβάνεται και εκτίει ποινή φυλάκισης στην Αίγινα για τους δύο φόνους. Ελευθερώνεται με την παρέμβαση φίλων επιχειρηματιών με χάρη του βασιλιά και επιστρέφει στην Πόλη. Πεθαίνει το 1948, εύπορος αστός, οικογενειάρχης, κοινωνικά καταξιωμένος.
Η μοιραία αγαπημένη του δεν εμφανίζεται καθόλου στη ζωή του μετά το 1915. Την μετέπειτα σύζυγό του τη λένε Σπυριδούλα και προέρχεται από εύπορη οικογένεια της Προύσας. Εάν αναλογιστεί κανείς τα τραγικά γεγονότα που έζησαν οι ελληνικοί πληθυσμοί και στις δύο πλευρές του Αιγαίου από το 1910 έως το 1960, θα εκτιμήσει ότι 4 χρόνια κακουχιών στις πλαγιές του Πελιναίου και άλλα τόσα στις φυλακές της Αίγινας δεν αγγίζουν τις ανώτερες βαθμίδες οδύνης των χαροκαμένων Ελλήνων της πεντηκονταετίας. Αλλα ο λαός της Χίου -χωρικοί, τσοπάνηδες, ναυτικοί και ψαράδες, ιερείς, ακόμα και εφοπλιστές των Καρδαμύλων- θαύμαζε, αγαπούσε και προστάτευε τον Πέτικα. Μόνον τα ελλαδίτικα κρατικά όργανα τον καταδίωξαν. Η αφήγηση του Μακριδάκη, αποτέλεσμα επίπονης έρευνας εφημερίδων και παραδόσεων, βεβαιώνει κατ’ επανάληψη αυτή τη λαϊκή μυθοπλασία.
Αυτοδίδακτος ιστορικός της νεοελληνικής Χίου και καταγραφέας των προφορικών της εξιστορήσεων, ο Μακριδάκης αφηγείται μεθοδικά συνδέοντας τη βιογραφία του Πέτικα με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής: μετανάστευση, απελευθέρωση, προσφυγιά, αποκλεισμός των στενών Χίου – Τσεσμέ από τους συμμάχους, ενσωμάτωση της Χίου στο ελληνικό κράτος. Οι αφηγητές του είναι Χιώτες χωρικοί ή μετανάστες που γνώρισαν τον Πέτικα ή άκουσαν πρώτο χέρι γι’ αυτόν. Ο ίδιος διατηρεί τους ρόλους του ερευνητή, του ιστοριοφίδη, του εκφραστή του λαϊκού αισθήματος.
Με τη βοήθεια ενός υπερήλικα χωριανού κατορθώνει να ανακαλύψει την σπηλιά στα βράχια του Πελιναίου: «ανάμισης ντενεκές» είναι το σύνθημα αναγνώρισης εξού και ο τίτλος του μυθιστορήματος. Ακουμπισμένος σ’ έναν βράχο στο στόμιό της με θέα τη βόρεια Χίο μέχρι τη θάλασσα και τα βουνά της Τουρκίας, ο Πέτικας αισθάνεται ασφαλής αλλά και απελπισμένος. Σκέφτεται να παραδοθεί. Στο ίδιο σημείο, ένα σχεδόν αιώνα μετέπειτα, ο συγγραφέας ανακαλύπτει τον κρίσιμο σύνδεσμο που τον οδηγεί στον Θόδωρο Πέτικα, γιο του Γιώργη, και του επιτρέπει να περατώσει την έρευνά του.
Οι αντικρουόμενες αφηγήσεις κινούν κάπως άτεχνα το κυνηγητό της πλοκής. Ορισμένες περιγραφές -του αλέσματος στο νερόμυλο, της τυροκομίας στις στάνες, του ονοματίσματος και σημαδέματος των αιγών- δείχνουν συναισθηματική ταύτιση και δημιουργούν ζωντανό λόγο, οπως και οι στιγμές όπου η φυσική ομορφιά του άγριου, άσπιλου βουνού καθρεφτίζει την ψυχική διάθεση του αθώου μαχαιροβγάλτη.
Πριν από λίγα χρόνια είδαμε στον κινηματογράφο τα θαυμάσια «Το δέντρο που πληγώναμε» και την «Εαρινή σύναξη των αγροφυλάκων», με θέμα το κέντημα της μαστίχας και την πανέμορφη ανοιξιάτικη φύση στα χωριά της νότιας Χίου. Θα ενθάρρυνα τον δημιουργό τους να διαβάσει τον «Ανάμιση Ντενεκέ» και να οραματιστεί την πλοκή του μέσα στις άγνωστες ακόμα ομορφιές της βόρειας Χίου.