ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
Οι φωτογραφίες του ταυτίστηκαν με τη ρωσική εισβολή στην Πράγα το 1968. Ομως ο κόσμος του Τσέχου Γιόζεφ Κουντέλκα είναι γεμάτος από εναργείς εικόνες, σιωπηλές μαρτυρίες, τεκμήρια καθημερινότητας ή ιστορίας. Στις 17 Σεπτεμβρίου εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του σπουδαίου φωτογράφου, τον οποίον γνωρίσαμε στην Ελλάδα χάρις στα λευκώματά του αλλά και την πρόσφατη συμμετοχή του στην έκθεση «Περίπλους» που διοργανώθηκε τη χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας με φωτογράφους του διάσημου πρακτορείου Μagnum.
Ο Κουντέλκα δεν είναι απλώς ένας ιδιοφυής φωτογράφος. Η επιλογή του επαγγέλματός του προδιέγραψε ολόκληρη την ζωή και τη φιλοσοφία του. Εζησε πολλά χρόνια ως άπατρις, πριν πάρει τη γαλλική υπηκοότητα, ενώ αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του στους τσιγγάνους. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι στα πολυάριθμα ταξίδια του, του αρέσει να κοιμάται έξω και όχι σε κατάλυμα. Για πολύ καιρό είχε αποφασίσει να μην επιστρέψει στην Τσεχία και το έκανε μόνο μετά την πτώση του Ανατολικού Μπλοκ. Φίλος του Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν, λάτρης της Ελλάδας, ο Κουντέλκα παραμένει πνεύμα αντισυμβατικό και ελεύθερο.
Στην Πράγα
Γεννημένος σε ένα χωριό 400 κατοίκων στη Μοραβία το 1938, ο Κουντέλκα ανακάλυψε τη φωτογραφία σε πολύ νεαρή ηλικία και αμέσως έστρεψε τον φακό του στα μέλη της οικογένειάς του. Τελείωσε το Πολυτεχνείο της Πράγας και εργάστηκε ως μηχανικός αεροσκαφών, αλλά γρήγορα πήρε την απόφαση να αφιερωθεί σε αυτό που αγαπούσε περισσότερο. Οταν τα ρωσικά στρατεύματα μπήκαν στην Πράγα ήταν παρών με τη φωτογραφική του μηχανή. Οι λήψεις του κατάφεραν να φτάσουν στο εξωτερικό όπου δημοσιεύτηκαν ανώνυμα στο περιοδικό των Sunday Times. Εγιναν σύμβολα του αγώνα του τσεχικού λαού. Λίγο αργότερα έφυγε από τη χώρα του και ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία. Τη δεκαετία του 1970 και του 1980 έκανε μερικές από τις πιο γνωστές του δουλειές όπως οι Τσιγγάνοι (1975) και οι «Εξορίες» (1988) στις οποίες καταγράφει την περιπλάνησή του στην Ευρώπη και την Αμερική.
Εχει μια ιδιαίτερη ματιά στον τόπο και τους ανθρώπους. Στην Ελλάδα, συγκινήθηκε και φωτογράφισε ιστορικά μνημεία, καθώς γοητεύεται και γνωρίζει καλά την αρχαία μυθολογία.
Ομορφιά
Σε μια παλαιότερη συνέντευξή του στο περιοδικό «Κ» ο Κουντέλκα υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν σταθεροί κανόνες στη φωτογραφία: «Πιθανόν ο μοναδικός, ηθικός κανόνας που πρέπει να έχει ένας φωτογράφος είναι ότι κάθε φορά που κρατάει τη μηχανή μπροστά από τα μάτια του σκέφτεται ότι πρέπει να μπει στη θέση του ανθρώπου που φωτογραφίζει. Οταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με τη φωτογραφία, γνώρισα έναν ηλικιωμένο κύριο, ο πρώτος που κατάλαβε ότι έχω «μάτι». Θυμάμαι ότι μου έλεγε πως ο φωτογράφος κάνει το θέμα και το θέμα κάνει τον φωτογράφο… Με όποιο πράγμα και αν ασχολείται ο άνθρωπος, τελικά αυτό τον προσδιορίζει. Απεχθάνομαι την εικόνα του φωτογράφου που μασάει τσίχλα και τραβάει φωτογραφίες χωρίς να έχει το παραμικρό συναίσθημα γι’ αυτό που κάνει».
Το πιο σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί το βλέμμα του Κουντέλκα είναι ότι μπορεί να εντοπίζει την ομορφιά στα πιο ανύποπτα μέρη: «H ομορφιά υπάρχει παντού. Μπορούμε να τη δούμε όμως; Πριν από λίγο καιρό ήμουν στη Ρώμη στο σπίτι ενός φίλου. Μία μέρα ανακάλυψα ότι στο απέναντι πεζοδρόμιο κοιμόταν μια γυναίκα που είχε αξιοπρέπεια πάνω της και δεν έμοιαζε με ζητιάνα. Κάθησα απέναντι και την περίμενα να ξυπνήσει. Ανοιξε τα μάτια της σηκώθηκε, χτένισε τα μαλλιά της, μάζεψε τα στρωσίδια της και τις πλαστικές της σακούλες και έφυγε. Ηταν τόσο όμορφη! Αυτό που ανακάλυψα με τη φωτογραφία και το θεωρώ εξαιρετικά μεγάλη τύχη είναι ότι με έμαθε να κοιτάω. Ξυπνάω το πρωί και πηγαίνω να κοιτάξω. Για μένα το να δω ένα μήλο να πέφτει από το δένδρο έχει μεγαλύτερη σημασία από τον μαθηματικό τύπο της βαρύτητας».
Η έκθεση χωρίζεται σε θεματικές ενότητες που διατρέχουν χρονικά όλο το έργο του. Αποτελεί συνδιοργάνωση του Μουσείου Μπενάκη και του φωτογραφικού πρακτορείου Apeiron, ενώ την επιμέλεια θα έχει ο ίδιος ο δημιουργός. Παράλληλα, θα κυκλοφορήσει η ελληνική έκδοση του μνημειακού τόμου Josef Κoudelka.
Η «επιστροφή»
«Το απόλυτο. Αυτό είναι που πάντα με ενδιέφερε». Ο Κουντέλκα ανήκει στην τραγική γενιά των Ανατολικοευρωπαίων που έζησαν τη νεότητά τους όταν η πατρίδα τους βρισκόταν υπό καθεστώς ολοκληρωτισμού. Ηταν πλέον 53 ετών, όταν επέστρεψε στην Πράγα το 1991, την πόλη που με τη ζοφερή της μοίρα το 1968 τον «εκτόξευσε» στη Δύση και του έφερε διασημότητα. Αυτή η οξύμωρη σχέση διέπει το έργο του και ίσως να τον έχει προικίσει με την επιπλέον ικανότητα να αποκωδικοποιεί την Ιστορία εν τω γίγνεσθαι.