Εισέβαλε στο διεθνές προσκήνιο πρόσφατα, όταν ψηφίσθηκε από το κοινό πρώτος μεταξύ των εκατό σημαντικότερων στοχαστών στον κόσμο. Πρόκειται για τον Τούρκο ισλαμιστή διανοούμενο Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος συγκέντρωσε 500.000 ψήφους, προκαλώντας αμηχανία στους ίδιους τους οργανωτές, που ήταν τα περιοδικά ForeigPolicy (αμερικανικό) και Prospect (βρετανικό). Οπως είχε συμβεί παλαιότερα και με τον Κεμάλ Ατατούρκ, είναι προφανές ότι η πρωτιά του Γκιουλέν οφείλεται σε μία οργανωμένη εκστρατεία των οπαδών του, που ψήφισαν μαζικά. Ο εκδότης του Prospect, μάλιστα, δήλωσε ότι οι οπαδοί του Γκιουλέν μετέτρεψαν την ανοικτή ψηφοφορία σε παρωδία.
Ο Γκιουλέν ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως ιμάμης, αλλά στην πορεία δημιούργησε ένα τεράστιο θρησκευτικό-κοινωνικό κίνημα, που έχει προ πολλού υπερβεί τα όρια της Τουρκίας. Η καινοτομία του κηρύγματός του είναι ότι συνδυάζει τον ισλαμισμό με δυτικές αντιλήψεις και πρακτικές. Υποστηρίζει την ενσωμάτωση των μουσουλμάνων στον σύγχρονο κόσμο, αλλά με τρόπο που να διατηρεί τον συντηρητικό τρόπο ζωής στην ιδιωτική σφαίρα. Μιλάει για δημοκρατικό καπιταλισμό και προβάλλει τις αξίες του σουφισμού. Στο πλαίσιο αυτό υποστηρίζει την ανεκτικότητα έναντι του διαφορετικού, την επίλυση των διαφορών με ειρηνικό τρόπο, τη φιλανθρωπία, την ταπεινοφροσύνη και την ανάγκη της μόρφωσης. Επαγγέλλεται ένα δραστήριο Ισλάμ με σκοπό τη βελτίωση των κοινωνιών.
Ισχυροί μηχανισμοί
Ο Γκιουλέν δεν περιορίσθηκε στη συγγραφή 60, περίπου, βιβλίων. Με τη βοήθεια ισχυρών παραγόντων της Τουρκίας, οικοδόμησε ένα εντυπωσιακό μηχανισμό και δίκτυο επιρροής, που περιλαμβάνει εκδόσεις, σχολεία και πολιτιστικούς οργανισμούς. Καθιέρωσε τις διαθρησκευτικές συναντήσεις κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού ως μία μορφή διαλόγου των θρησκειών. Στο πλαίσιο αυτό είχε συναντήσεις και με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, τον Πάπα, τον Αρμένιο Πατριάρχη και τον αρχιραββίνο της Τουρκίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Γκιουλέν έχει υποστηρίξει την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής στη Χάλκη.
Η επιρροή του αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1990, γεγονός που ενόχλησε το κεμαλικό κατεστημένο. Το 1999 καταδικάσθηκε για υπονόμευση του κοσμικού καθεστώτος, παρότι από νωρίς είχε υποστηρίξει τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Τουρκίας. Στην πραγματικότητα, οι αντιλήψεις και το θρησκευτικο-κοινωνικό κίνημα του Γκιουλέν επηρέασαν βαθιά τον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισμό του Ταγίπ Ερντογάν και του κόμματός του.
Η εκλογική νίκη του μετριοπαθούς πολιτικού Ισλάμ το 2002 διευκόλυνε την περαιτέρω ενίσχυση της επιρροής του Γκιουλέν, ο οποίος το 2003 απηλλάγη απ’ όλες τις κατηγορίες, αλλά παρέμεινε στις ΗΠΑ, όπου είχε καταφύγει. Η δικαστική διαδικασία για την πλήρη αθώωσή του, άλλωστε, ολοκληρώθηκε τον περασμένο Ιούνιο. Τώρα πια δεν υπάρχει εμπόδιο για την επιστροφή του στην Τουρκία. Μία επιστροφή που ορισμένοι αντίπαλοί του την παρομοιάζουν με την επιστροφή του Αγιατολάχ Χομεϊνί, αλλά ο ίδιος απορρίπτει κάθε τέτοιο παραλληλισμό.
Διεθνής επέκταση
Με την πάροδο του χρόνου, το κίνημα Γκιουλέν γιγαντώθηκε και επεκτάθηκε στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία. Θεωρήθηκε εκφραστής μιας αντίληψης για τον εκσυγχρονισμό του Ισλάμ και συγκέντρωσε σημαντικό ακαδημαϊκό και πολιτικό ενδιαφέρον. Ενδεικτικό είναι το συνέδριο, που φιλοξένησαν στο Λονδίνο το School of Oriental and AfricaStudies και το LondoSchool of Economics υπό την αιγίδα της Βουλής των Λόρδων στα τέλη Οκτωβρίου 2007.
Στο εν λόγω συνέδριο συμμετείχαν περίπου 50 ακαδημαϊκοί και διανοούμενοι από ισλαμικές χώρες, αλλά και από την Ευρώπη και την Αμερική. Συμμετείχε, επίσης, και ο βουλευτής του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Γιασάρ Γιακίς. Το βασικό συμπέρασμα του συνεδρίου και ο πυρήνας της ομιλίας του μουσουλμάνου λόρδου Νασίρ Αχμέντ ήταν ότι το κίνημα του Γκιουλέν είναι η εναλλακτική λύση σε σχέση με το φονταμενταλιστικό και ακραίο Ισλάμ.
Το «μοντέλο Γκιουλέν» βρίσκει μεγάλη απήχηση ειδικά στα ανερχόμενα μεσαία και ανώτερα στρώματα της τουρκικής κοινωνίας, που διαμορφώθηκαν τα τελευταία χρόνια επί κυβερνήσεων Ερντογάν και σήμερα αναζητούν ταυτότητα. Το προφίλ του μετριοπαθή, φιλοδυτικού, αλλά και πιστού μουσουλμάνου, που τηρεί τις παραδόσεις, είναι κάτι που τους ταιριάζει και συνάδει απολύτως με τον προσανατολισμό του Ερντογάν. Εξ ου και η εμμονή της κυβέρνησής του σε ζητήματα, όπως η μαντίλα, η νηστεία και η προσευχή.
Είναι αξιοσημείωτο ότι το «μοντέλο Γκιουλέν» βρήκε αποδοχή πριν καν ιδρυθεί το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Το υποστήριξαν περισσότερο ή λιγότερο πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Τουργκούτ Οζάλ και ο Μπουλέντ Ετσεβίτ και διανοούμενοι όπως ο Αλί Μπιράντ και ο Μεχμέτ Μπαρλάς. Το χρηματοδότησαν μεγάλοι επιχειρηματίες, όπως οι Σαμπαντζί, ο Ισαάκ Αλατόν και ο Ουζκιούρ Γκαρί.
Casus belli
Η επέκταση της επιρροής του κινήματος και κυρίως η διείσδυσή του στον στρατό και στα σώματα ασφαλείας θεωρήθηκε casus belli από την κεμαλική ελίτ. Αφορμή για τη δικαστική δίωξή του το 1999 ήταν τηλεοπτική ομιλία του, με την οποία υποστήριξε τη διείσδυση οπαδών του σ’ όλους τους κρατικούς μηχανισμούς, ώστε να επέλθει αλλαγή του κεμαλικού καθεστώτος «από τα μέσα». Από τότε, μία μεγάλη μερίδα των κεμαλιστών υποστηρίζει ότι ο Γκιουλέν έχει κρυφή πολιτική ατζέντα και πιο συγκεκριμένα ότι επιδιώκει την επιβολή ισλαμικού καθεστώτος.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Γκιουλέν παροτρύνει τους οπαδούς του να μεταναστεύσουν από τη «γη του Ισλάμ» στη Δύση, για να μορφωθούν, να γίνουν καλοί πρεσβευτές του Ισλάμ και της Τουρκίας και να υπηρετούν το κοινωνικό καλό. Είναι αξιοσημείωτο ότι το κήρυγμα του Γκιουλέν έχει βρει μεγάλη απήχηση ειδικά στο μορφωμένο τμήμα της τουρκικής διασποράς στη Δύση. Την τελευταία δεκαετία έχει διαμορφωθεί μία θρησκευόμενη τουρκική ελίτ στη Δύση, που έχει επισκιάσει την αντίστοιχη κοσμική-κεμαλική.