Νόρτον Τζάστερ
Τα διόδια της φαντασίας
μετ. Μαρία Ιωάννου
εκδ. Κέδρος, σελ. 245
Αν φτάσετε σε αδιέξοδο προσπαθώντας υπομονετικά να εξηγήσετε στο παιδί σας κάτι που εκείνο με τίποτα δεν θέλει να ακούσει, δοκιμάστε να πείτε: «Νομίζω πως βρίσκεσαι στο Νησί των Βιαστικών Συμπερασμάτων και πρέπει να φύγεις από κει το συντομότερο, κινδυνεύεις!». Σας διαβεβαιώνω ότι έχετε τότε πολλές πιθανότητες να επιτύχετε τον στόχο σας. Αν θορυβεί ασύστολα απειλήστε με την Ηχοκρατόρισσα, που θα κλείσει όλους τους ήχους στο κάστρο της με κίνδυνο να κυριαρχήσει ο καθηγητής Κακόφωνος Δ. Παραφωνιάδης και η βοηθός του, η Οχλαγωγία. Αλλά και οι απαίσιοι δαίμονες που φέρουν ονόματα όπως Φοβερός Χασομέρης, Μεγαλοπρεπής Παντογνώστης, Ασχημο Δίλημμα και Στερνή Γνώση μπορούν να χρησιμεύσουν κατευναστικά στις ανάλογες περιστάσεις.
Προϋπόθεση για να «δουλέψει» ο ανωτέρω κώδικας είναι γονιός και παιδί να έχουν μοιραστεί το ίδιο ανάγνωσμα, δηλαδή το παγκόσμιο μπεστ σέλερ «The Phantom Tollbooth» (1961), σταθερή αξία στις αναγνωστικές προτιμήσεις από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τίτλο «Τα διόδια της φαντασίας», από τις εκδόσεις «Τεκμήριο» στη δεκαετία του ’80 και, από το 2006, από τις εκδόσεις «Κέδρος», που αναγκάστηκαν φέτος να το επανεκδώσουν μιας και είχε από καιρό εξαντληθεί.
Διπλή αλληγορία
Πρόκειται για ευρηματικότατη διπλή αλληγορία, αφενός της ενηλικίωσης μέσα από την πληκτική εκπαιδευτική διαδικασία, αφετέρου της διαρκούς πάλης εναντίον της απραξίας και της αβουλίας – ένας φόρος τιμής στο παντοδύναμο «μπορώ». Ο Μίλο (ή μήπως Μάιλο;), ένα εμφανώς αργόσχολο και βαριεστημένο παιδί, περνά τα «διόδια της φαντασίας» και η περιπέτεια αρχίζει. Από τις «Προσδοκίες» θα βρεθεί στις «Ανίες», από όπου θα τον σώσει ο Τοκ, το Ρολογόσκυλο, που θα γίνει στο εξής ο πιστός σύντροφός του μέχρι το τέλος. Στη Λεξικούπολη η παρέα θα μεγαλώσει προσεταιριζόμενη το Ζουζούνι, τον ελευθερόφρονα φαφλατά που συστήνεται με φράσεις όπως «Το δουλικό ενδιαφέρον για τη σύνθεση των λέξεων δεν είναι παρά η χρεοκοπία της διανόησης». Οι τρεις αταίριαστοι συνοδοιπόροι θα αναλάβουν εκόντες-άκοντες τη ριψοκίνδυνη αποστολή να απελευθερώσουν τις όμορφες πριγκίπισσες, τη Ρίμα και τη Λογική, για να επαναφέρουν την ομόνοια ανάμεσα στη Λεξικούπολη (Dictionopolis) και την Αριθμούπολη (Digitopolis) και την ευρυθμία στο Βασίλειο της Σοφίας.
Με την ευφυή, λεπτά ειρωνική απόδοση προσωπικών ή τοπικών χαρακτηριστικών σε αφηρημένες έννοιες ή καταστάσεις και με μια πλοκή που παρέχει τα κλειδιά (τόλμη-φαντασία-αυτοσαρκασμός) για να τραπεί σε θρυλική περιπέτεια η πιο βαρετή καθημερινότητα, το βιβλίο θα γοητεύσει τους «μικρούς» αναγνώστες (δέκα ετών και άνω – χωρίς να αποκλείονται και οι κάπως νεότεροι που έχουν πρόωρα εθιστεί σε απαιτητικά αναγνώσματα), αν δεν το κλέψουν κάτω από τη μύτη τους οι «μεγάλοι» για δική τους χρήση. Δεν είναι πάντως, θυμίζουμε, καθόλου άσκοπο να διαβάζουν οι γονείς φωναχτά τα μακρά αναγνώσματα στα παιδιά, μικρά και μεγαλύτερα, τουναντίον! Είναι μια απολαυστική συναναστροφή, και τα Διόδια προσφέρονται ιδανικά για τέτοια χρήση. Αν το πραγματοποιήσετε, μην παραλείψετε να ψηφίσετε κατόπιν τον αγαπημένο σας ήρωα – προσωπικά δεν θα δίσταζα ούτε στιγμή να αποφασίσω υπέρ της Ορθογραφικής Μέλισσας (Spelling Βee).
Η εικονογράφηση
Κρίμα που στην ελληνική έκδοση δεν περιλαμβάνεται το χαριτωμένο όσο και διαφωτιστικό «Σημείωμα του συγγραφέα», του αρχιτέκτονα και καθηγητή της αρχιτεκτονικής Νόρτον Τζάστερ (New York State, 1929) το οποίο, μαζί με σκίτσα διάσημων σκύλων από τη Λάικα μέχρι τη Λάσσυ, μια συνταγή της αριθμουπολίτικης αφαιρετικής σούπας και μια καλή λίστα με ερωτήσεις που μπορούν να βοηθήσουν την περαιτέρω συζήτηση γύρω από το βιβλίο, συνοδεύουν τη βρετανική έκδοση ήδη από το 1999. Από το σημείωμα αυτό πληροφορούμαστε λ.χ. ότι o Τζουλς Φάιφερ, που χάρισε στο βιβλίο τη διάσημη πλέον εικονογράφηση με τα ασπρόμαυρα σκίτσα, ήταν συγκάτοικος του Τζάστερ όταν εκείνος έκανε τα πρώτα του βήματα ως αρχιτέκτονας στη Νέα Υόρκη. Ο Φάιφερ όμως δεν ήθελε να ζωγραφίζει χάρτες – έτσι ο Τζάστερ αναγκάστηκε να σχεδιάσει ο ίδιος τον χάρτη του Βασιλείου της Σοφίας και, σύντομα, η εν προόδω συγγραφή και εικονογράφηση κατέληξε ένα σπιρτόζικο παιχνίδι ανάμεσα στους δυο τους: ο Φάιφερ να προσπαθεί να σχεδιάσει τα πράγματα όπως άρεσε στον ίδιο, ο Τζάστερ να ανεβάζει σκόπιμα στο μάξιμουμ τη δυσκολία του εικονογράφου, επινοώντας μορφές σαν τον Τριπλό Δαίμονα του Συμβιβασμού, όπου ο ένας είναι κοντός και χοντρός, ο άλλος λεπτός και ψηλός και ο τρίτος είναι ολόιδιος με τους άλλους δύο (!). Κατά τον Τζάστερ ο Φάιφερ τον εκδικήθηκε αναδρομικά δίνοντας στον κύριο Αν (Whether Man), στην αρχή κιόλας του βιβλίου, τη μορφή του συγγραφέα ως ατσούμπαλου κοντόχοντρου που τα έχει μισοχαμένα και κυκλοφορεί με μανδύα…