«Ηρθε τυχαία… Η ιδέα για τον Ευγένιο Ονιέγκιν. Μετά σκέφτηκα την ομάδα και συνειδητοποίησα ότι όλοι οι χαρακτήρες ήταν εδώ. Είχα μια Τατιάνα, μια Ολγα, έναν Ονιέγκιν, έναν Λένσκι. Τι ωραία αίσθηση. Να ξεκινάς ένα έργο γνωρίζοντας ποιοι θα είναι οι πρωταγωνιστές σου και όχι ψάχνοντάς τους». Στο μικρό, λιτό γραφείο του Ιρεκ Μουχαμέντοφ, καλλιτεχνικού διευθυντή του Μπαλέτου της Λυρικής, βλέπεις ελάχιστα πράγματα. Τι να τα κάνει; Οι ώρες του περνούν στο στούντιο, στις συσκέψεις με τους χορευτές του και τους υπόλοιπους καλλιτέχνες. Είναι η δεύτερη μέρα μετά το τέλος των διακοπών, αρχές του Σεπτέμβρη, κι έχω την αίσθηση πως κάθε λεπτό είναι πολύτιμο. Τότε είχαν μόλις αρχίσει: οι πρόβες για τον «Ευγένιο Ονιέγκιν», το τρίπρακτο μπαλέτο που ανεβαίνει σε παγκόσμια πρώτη (με χορογράφο τον Μουχαμέντοφ) το Σάββατο που μας έρχεται (1/11) στο θέατρο «Ολύμπια» της Λυρικής. «Σας πειράζει να περιμένετε λίγο;», ρωτάει καθώς με συνοδεύει κρατώντας μου το χέρι με ιπποτικό στυλ… Υπάρχει περίπτωση να του αρνηθώ; «Ενα ακόμη βήμα για να κατανοήσω τον εαυτό μου». Με αυτόν τον τρόπο μιλάει για τον «Ευγένιο Ονιέγκιν».
Η πλοκή του έργου
Μεγάλη πρόκληση για ένα χορογράφο να καταπιάνεται με το έργο που για τελευταία φορά χορογραφήθηκε από τον διάσημο Τζον Κράνκο. Το Σάββατο που μας πέρασε, ξανασυναντηθήκαμε. Αυτή τη φορά, ο Ιρεκ Μουχαμέντοφ βρισκόταν μαζί με τους χορευτές του, επί σκηνής, στην πρώτη τους πρόβα στο θέατρο. «Δεν ανεβάζουμε τον «Ευγένιο Ονιέγκιν» σαν την «Ωραία Κοιμωμένη», αλλά σαν ένα κλασικό μπαλέτο που έχει ως βάση των βημάτων του την ιστορία», μου λέει. Ρίχνω μια γρήγορη ματιά στις σημειώσεις μου για να μη με πιάσει αδιάβαστη. Η πλοκή του μπαλέτου βασίζεται στο ομότιτλο έμμετρο μυθιστόρημα του Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν, έργο που περιγράφεται ως ο «Αμλετ» των Ρώσων. Αναφέρεται στον έρωτα της νεαρής και αθώας επαρχιωτοπούλας Τατιάνας για τον έμπειρο κοσμοπολίτη Ευγένιο Ονιέγκιν, που αναζητάει να ξεφύγει από τη ματαιότητα της ζωής του. Ασυγκίνητος από τα αγνά αισθήματα της κοπέλας, ο Ονιέγκιν δεν προτίθεται να δεσμευθεί. Επιπλέον, ο Ονιέγκιν εκτιμά εσφαλμένα την αντίδραση του φίλου του Λένσκι, όταν παριστάνει ότι φλερτάρει με τη μνηστή του. Οι δύο άνδρες εμπλέκονται σε μονομαχία και ο Ονιέγκιν σκοτώνει τον Λένσκι. Οταν έπειτα από χρόνια ο Ονιέγκιν καταλαβαίνει το λάθος του σχετικά με την Τατιάνα, είναι πλέον αργά, καθώς η γυναίκα έχει παντρευτεί τον εύπορο, αρκετά μεγαλύτερό της πρίγκιπα Γκρέμιν και δεν είναι διατεθειμένη να αλλάξει τη ζωή της.
Χορός και μουσική
«Θα δείτε πολύ χορό, θα ακούσετε υπέροχη μουσική, μερικά από τα pas de deux θα σας κάνουν να δακρύσετε», επισημαίνει ο Ιρεκ Μουχαμέντοφ. Επάνω στη σκηνή του «Ολύμπια», χωρίς να είμαι σίγουρη για τα ονόματα των χορευτών, τους αναγνωρίζω. Την Τατιάνα, τον Λένσκι, τον Ονιέγκιν. Τώρα καταλαβαίνω τι εννοούσε ο Μουχαμέντοφ. Ο χορογράφος, με άσπρο μακό μπλουζάκι και μαύρο παντελόνι παρακολουθεί και κατευθύνει τους χορευτές από την πλατεία του θεάτρου, στρίβοντας κάθε τόσο στη βοηθό πρόβας του Μπαλέτου για τυχόν επισημάνσεις. Οπως για παράδειγμα: εκείνο το σήκωμα στο pas de deux πριν σκοτωθεί ο Λένσκι. Αμέσως μετά τη λήξη του δεύτερου μέρους του έργου, ο Μουχαμέντοφ βρίσκεται αστραπιαία επάνω στη σκηνή για να βοηθήσει τον χορευτή να καταλάβει τι χρειάζεται να κάνει για να σηκώσει ομαλά την παρτενέρ του. Με πόση χάρη και επιδεξιότητα ο ίδιος ο Μουχαμέντοφ την πιάνει και την βάζει στον ώμο του. Τόσο απλά! Η ώρα όμως περνάει και στο «Ολύμπια» απλώνεται η μουσική του Τσαϊκόφσκι με τον Ανδρέα Τσελίκα (μαέστρο) να κάνει πρόβα χωρίς ορχήστρα. Η μοναχική φιγούρα της Τατιάνας ν’ ανοίγει το έργο, ο Λένσκι και οι φίλοι του σε μια δυναμική σκηνή που ολοκληρώνεται γύρω από ένα τραπέζι, δραματικά pas de deux, ομαδικά κομμάτια με το corps de ballet σε πλήρη απαρτία και τα βαλς του Τσαϊκόφσκι να σε συνεπαίρνουν.
Σενάριο – κοστούμια
Οταν τον ρωτάω εάν υπάρχει κάτι ακόμη που θεωρεί σημαντικό σε αυτήν την πρεμιέρα, μου αναφέρει το όνομα της Ρεγκίνα Ζάρχινα η οποία συνεργάστηκε μαζί του για το σενάριο του μπαλέτου. «Η Ρεγκίνα είναι η ίδια πρώην χορεύτρια και σήμερα διδάσκει σε πανεπιστήμια της Αμερικής, οπότε ήταν το ιδανικό άτομο που θα κατανοούσε πώς θα μπορούσε να γραφτεί ένα σενάριο για μπαλέτο».
Τα κοστούμια για τον «Ευγένιο Ονιέγκιν» επιμελήθηκε ο Γιάννης Μετζικώφ (και σύμφωνα με τον Μουχαμέντοφ είναι «καταπληκτικά») ενώ η μουσική βασίζεται σε συνθέσεις του Πιότρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι επεξεργασμένες και ενορχηστρωμένες (όπου απαιτείται) από τον Ανδρέα Τσελίκα («η μουσική του Τσαϊκόφσκι… Absolutely incredible!»).
«Ως χορογράφος μού αρέσει να πηγαίνω πέρα από τα βήματα. Πρέπει να θυμάσαι πάντα ότι έχεις κάτι να πεις, δεν είναι απλά χορός. Θέλω να απευθυνθώ στο ευρύ κοινό, σε όσους δεν κατανοούν ούτε αγαπούν το κλασικό μπαλέτο. Σε αυτούς που εάν τους δοθεί η ευκαιρία, θα το δουν μια μοναδική φορά και θα καταλάβουν… Ελπίζω».
Δεύτερη χρονιά στη Λυρική
«Η χορογραφία μου μιλάει για τον Ευγένιο Ονιέγκιν, σε αυτόν την έχω εστιάσει. Σε όσα έχει περάσει, σε όσα τον επηρεάζουν τώρα, στο πώς καταλαβαίνει τον εαυτό του. Πρόκειται για ένα έργο όπου όλοι μένουν ανικανοποίητοι, όμως αυτό είναι που πιστεύω πως θα συγκινήσει τους θεατές», λέει ο Ιρεκ Μουχαμέντοφ για την ολοκαίνουργια χορογραφία του Ευγένιου Ονιέγκιν.
Διανύοντας τη δεύτερη καλλιτεχνική του χρονιά ως διευθυντής του Μπαλέτου της Λυρικής, παρατηρώ και θαυμάζω την αφοσίωσή του στους χορευτές και την αισιοδοξία του ότι η ομάδα «έχει ακόμη πολλά να δώσει».
«Η επιθυμία μου είναι το 50% των έργων που θα παρουσιάζουμε να προέρχεται από το νεοκλασικό ρεπερτόριο. Μπαλέτα όπου η ομάδα μπορεί να πει μια ιστορία, μπορεί να αναδείξει τους χαρακτήρες τους. Αυτό είναι ένα από τα δυνατά σημεία αυτής της ομάδας. Να εκφράζει τον εαυτό της μέσα από μια ιστορία και όχι απλά μέσα από την τεχνική».
Για όσους δεν τον γνωρίζουν, γεννήθηκε στο Καζάν της Ρωσίας και φοίτησε στη Σχολή Μπαλέτου της Μόσχας. Το 1981 κέρδισε το Grand Prix στον Διεθνή Διαγωνισμό Μπαλέτου Μόσχας και εντάχθηκε στα Μπαλέτα Μπολσόι ως πρώτος χορευτής, όπου και έμεινε για εννέα χρόνια. Ανεπανάληπτες οι ερμηνείες του στον «Σπάρτακο», στο μπαλέτο «Ιβάν ο Τρομερός». Μοναδικός ως Ζαν τε Μπριέν στην «Ραϋμόντα», Μπασίλιο στον «Δον Κιχώτη», Ρωμαίος στο μπαλέτο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», Μπόρις στη «Χρυσή Εποχή», έργο που χορογραφήθηκε ειδικά γι’ αυτόν.
Το 1990 ήταν μια πολύ σημαντική χρονιά, όταν ο Ιρεκ Μουχαμέντοφ εγκαταστάθηκε στη Δύση και έγινε πρώτος χορευτής του Βασιλικού Μπαλέτου του Κόβεντ Γκάρντεν, όπου και έμεινε ώς το 2001.
Μεταξύ των βραβείων που του έχουν απονεμηθεί είναι το Βραβείο Καλύτερου Χορευτή στον Κόσμο (Χανς Κρίστιαν Αντερσεν, 1988), Βραβείο Χορευτή της Χρονιάς (1992), Βραβείο Benois de la Danse (1996) και το Μετάλλιο Νιζίνσκι (1998).