Σήμερα ένας στους δυο μετανάστες εργάζεται ανασφάλιστος. Στα τρία κύρια ταμεία (Ιδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων και Οργανισμό Ασφάλισης Ελεύθερων Επαγγελματιών) είναι ασφαλισμένοι 285.572 μετανάστες. Η συντριπτική πλειονότητα είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ (85,5%) και πολύ μικρότερος αριθμός στον ΟΓΑ (9,9%) και τον ΟΑΕΕ (4,6%). Αλλοι 4.264 είναι ασφαλισμένοι σε μικρότερα ταμεία. Συνολικά, λοιπόν, είναι ασφαλισμένοι 289.836 μετανάστες. Την ίδια στιγμή, οι αλλοδαποί που κατοικούν στη χώρα ξεπερνούν το ένα εκατομμύριο. Οι κ. Ζωγραφάκης, Κόντης και Μητράκος σε έρευνά τους το 2006 τούς εκτιμούσαν σε 1.021.000. Η κ. Αννα Τριανταφυλλίδου σε φετινή της έρευνα τους εκτιμά σε 1.247.000 ανθρώπους.
Ο αριθμός όσων εργάζονται εκτιμάται σε 537.200 – 644.700. Ο αριθμός των υπόλοιπων μελών οικογενειών που δεν εργάζονται εκτιμάται σε 462.700 – 555.300. Δεδομένου ότι ο συνολικός αριθμός των μεταναστών εκτιμάται σε 1-1,2 εκατ. ανθρώπους, στην έρευνα -που παρουσιάσθηκε σε ημερίδα του Γεωπονικού Παν. Αθηνών για την «Απασχόληση και ένταξη των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες»- διαπιστώνεται ότι οι ανασφάλιστοι εργαζόμενοι μετανάστες ανέρχονται σε 247.400 – 354.837. Οι ανασφάλιστοι είτε είναι παράνομοι -οπότε δεν μπορούν να ασφαλιστούν- είτε είναι νόμιμοι αλλά οι εργοδότες τους κρατούν σε καθεστώς παρανομίας με κίνητρο το χαμηλό κόστος εργασίας. Αυτό έχει αποτέλεσμα οι Ελληνες εργαζόμενοι, κυρίως ανειδίκευτης εργασίας, να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση έναντι των αλλοδαπών. Αλλά και μεταξύ των ασφαλισμένων μεταναστών, σε ορισμένους κλάδους όπως οι κατασκευές, οι καταβαλλόμενες εργοδοτικές εισφορές αντιστοιχούν σε πολύ λιγότερα ημερομίσθια από αυτά που πραγματικά κάνουν οι εργαζόμενοι. Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΚΑ, οι ημέρες ασφαλιστικής κάλυψης για τους Ελληνες το 2006 ήταν 210 έναντι 163 ημερών των μεταναστών. «Το μέγεθος της εισφοροδιαφυγής», σημειώνεται, «σχετίζεται και με την πλημμελή ασφαλιστική κάλυψη των οικονομικών μεταναστών».
Το χαμηλό κόστος εργασίας, σημειώνεται στην έρευνα, μπορεί να ωφελεί βραχυπρόθεσμα τους εργοδότες αλλά τους οδηγεί και σε αδράνεια διότι δεν κάνουν επενδύσεις. Οταν μάλιστα οι χαμηλοί μισθοί συνδυάζονται με μείωση απασχολουμένων σε περίοδο κρίσης, σταδιακά μειώνονται οι μισθοί για το σύνολο των εργαζομένων στη χώρα. Αντιθέτως, όταν το κόστος εργασίας είναι αυξημένο, μακροπρόθεσμα οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα κέρδη τους, επιλέγοντας πόσους εργαζόμενους θα προσλάβουν και κάνοντας επενδύσεις σε εγκαταστάσεις και εξοπλισμό.
Οι δυο ερευνητές προσπάθησαν να αποτιμήσουν πόσους μετανάστες μπορούμε να έχουμε στη χώρα μας, χρησιμοποιώντας ως «μονάδα μέτρησης» τον αριθμό μεταναστών που μπορούν να έχουν μια θέση απασχόλησης και ταυτόχρονα ασφαλιστική κάλυψη. Διαπιστώθηκε, λοιπόν, ότι με πλήρη ασφαλιστική κάλυψη από τον εργοδότη οι αλλοδαποί θα χάσουν μια στις τέσσερις θέσεις εργασίας που εν μέρει θα αναπληρωθούν από γηγενείς. Οι υπόλοιπες θέσεις εργασίας θα χαθούν. Εάν το βάρος των ασφαλιστικών εισφορών φέρει ο μετανάστης μπορεί να χάνεται μια θέση εργασίας στις οκτώ, αλλά ταυτόχρονα μειώνεται κατά το ένα τέταρτο και το εισόδημά τους.
Αυτό σημαίνει, εξηγεί ο κ. Ζωγραφάκης, ότι με 1,2 εκατ. αλλοδαπούς στη χώρα έχουμε πια αγγίξει το «όριο αντοχής» υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες. Ομως, η πλήρης ασφαλιστική κάλυψη δημιουργεί στον αλλοδαπό την εντύπωση -και αυτό συμβαίνει έως ένα βαθμό- ότι απολαμβάνει τα ίδια εργασιακά δικαιώματα με τους γηγενείς. Παράλληλα, προστατεύεται από νεο-αφιχθέντες που αμφισβητούν τη θέση απασχόλησής του.