Η «χρυσή» πατρίδα της Μήδειας

Η «χρυσή» πατρίδα της Μήδειας

5' 48" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Την έχουν χλευάσει περισσότερο από κάθε άλλη αρχαία ηρωίδα. Απαίσια παιδοκτόνος ή αδικημένη; Η Μήδεια έσφαξε τον αδερφό της, εγκατέλειψε τον πατέρα και την πατρική της γη. Παράφορη και ασυγκράτητη, ιέρεια και μάγισσα, συγγενής της Κίρκης και κόρη του Αιήτη, Βασιλιά της Κολχίδας για τον έρωτα έκανε τα πάντα. Πρόδωσε τον πατέρα της και βοήθησε τον Αργοναύτη Ιάσονα να κλέψει το χρυσόμαλλο δέρας. Τα φονικά της αινιγματικής Μήδειας ας τα αφήσουμε στον Ευριπίδη και στα θεατρικά ανεβάσματα τα καλοκαίρια στην Επίδαυρο. Ο μύθος της, όμως, το ερώτημα αν ήταν πράγματι βάρβαρη αυτή και ο τόπος της, θα απαντηθεί με λίγη φαντασία και πολύ προσοχή στο Μουσείο Μπενάκη. Η έκθεση «Από τη χώρα του χρυσόμαλλου δέρατος: Θησαυροί της αρχαίας Κολχίδας» που εκτείνεται σε 200 τ.μ. του κτιρίου της οδού Κουμπάρη 1, αποκαλύπτει με τον καλύτερο τρόπο τον πολιτισμό που ανακαλύφθηκε από τον 5ο έως τον 2ο αι. π.Χ., στα ανατολικά παράλια του Εύξεινου Πόντου.

Κι όπως όλα δείχνουν, η πατρίδα της Μήδειας, η Κολχίδα -η σημερινή δυτική Γεωργία- δεν ήταν καθόλου βάρβαρη. Αντίθετα, διέθετε εξαιρετικά ανεπτυγμένη τέχνη, υψηλό οικονομικό επίπεδο και ορυκτό πλούτο. Πολύχρυση δηλαδή, σε θέση που μαγνήτιζε πολλούς μνηστήρες. Οπως σήμερα, ο σύγχρονος κόσμος παλεύει για τον έλεγχο του πετρελαίου ή του φυσικού αερίου, τότε δελεάζονταν για τα πολύτιμα μέταλλα. Αλλωστε στον μύθο των Αργοναυτών αποκρυσταλλώνονται διαδοχικές προσπάθειες κατοίκων του ελλαδικού χώρου να αποκτήσουν τον ορυκτό πλούτο της Κολχίδας.

Με κέντρο το Βάνι

Τα 140 εκθέματα, τα οποία εδώ και δυόμισι χρόνια ταξιδεύουν στην Ευρώπη και την Αμερική, προέρχονται από τις ανασκαφές που διενεργήθηκαν στο Βάνι, το θρησκευτικό κέντρο της αρχαίας Κολχίδας. Τα περισσότερα είναι χρυσά και ασημένια κοσμήματα αλλά και χάλκινα και ασημένια σκεύη που εντοπίσθηκαν σε πλούσιες ταφές και ιερά κτίρια. Η εξαιρετικά ανεπτυγμένη χρυσοχοϊκή τέχνη στο Βάνι -όπως λέει η Ειρήνη Παπαγεωργίου (επιμελήτρια του Τμήματος Προϊστορικών Αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών Συλλογών)- «μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε την Κολχίδα δίπλα στα μεγάλα κέντρα κοσμηματοτεχνίας της Ελλάδας, της Κύπρου, της Αιγύπτου, της Βακτριανής και του Ιράν».

Η έκθεση που μας ήρθε από το Fitzwilliam Museum του Κέιμπριτζ, έχει παρουσιαστεί στα Κρατικά Μουσεία του Βερολίνου, στο Ασιατικών Τεχνών της Νίκαιας, στο Νομισματικό Μουσείο του Παρισιού, στο Ιδρυμα για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου του Πανεπιστημίου της Ν. Υόρκης κ.α. Το τελευταίο ανέλαβε τη διοργάνωσή της σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού, Προστασίας Μνημείων και Αθλητισμού της Γεωργίας, το Εθνικό Μουσείο της Γεωργίας και το Αρχαιολογικό Μουσείο στο Βάνι. Η διοργάνωση αυτή μας εισάγει στον κόσμο της Ανατολής με τον οποίο το ελληνικό κοινό δεν έχει μεγάλη εξοικείωση.

Τάφοι με πολυτέλεια

Το Βάνι θεωρούνταν σπουδαία θέση από τον 19ο αιώνα. Εφημερίδα του 1876 αναφέρει πόσο εύκολα έβρισκαν χρυσό εκεί: «Κάθε φορά που βρέχει, το νερό φέρνει στην αυλή των Akhvlediani (οικογένεια της εποχής) τόσο πλήθος κοσμημάτων, τόσες χρυσές αλυσίδες, τόσα νομίσματα και όλων των ειδών τα πράγματα… Οι κάτοικοι της περιοχής πουλούν λαθραία το ένα και το άλλο αρχαίο αντικείμενο. Κάποιος πούλησε ένα χρυσό κύπελλο, άλλος ένα χρυσό κόσκινο. Κάποιος άλλος αγόρασε μερικά χρυσά δαχτυλίδια…». Οι ανασκαφές εκεί, συνεχίζονται ώς σήμερα και όπως δείχνουν οι έρευνες, το Βάνι κατοικήθηκε αδιάκοπα από τον 8ο έως τον 1ο αι. π.Χ. Στο ελληνιστικό μάλιστα Βάνι ήταν αισθητή και η παρουσία του Διόνυσου. «Μέσα σε κτίριο έχει βρεθεί μια σειρά από χάλκινα ανάγλυφα κεφάλια (περιλαμβάνονται στην έκθεση) που αποτελούσαν επίθετα διακοσμητικά στοιχεία αγγείου και αναπαριστούν μέλη του διονυσιακού κύκλου – την Αριάδνη, τους Σατύρους, τον Πάνα, τις Μαινάδες».

Η περιοχή φημίζεται και για τις πλούσιες ταφές του 5ου και 4ου αι.π.Χ. Οι τάφοι των ευγενών που βρέθηκαν δείχνουν πως ο νεκρός στον τάφο φορούσε εκατοντάδες χρυσά, ακόμη και στη νεκρική φορεσιά, στην οποία είχαν επιρραφεί αναρίθμητα διακοσμητικά στοιχεία και χρυσές ψήφοι. Συνήθως τα κοσμήματα ήταν κολχικής τέχνης αλλά τα χρυσά βραχιόλια περσικής αχαιμενιδικής έμπνευσης ή εκτέλεσης. Από την άλλη ο νεκρός δεν πήγαινε… μόνος του στον άλλο κόσμο. «Σκλάβοι ή υπηρέτες και άλογα συχνά σκοτώνονταν και θάβονταν μαζί του, κάτι που συνέβαινε συχνά και στους Σκύθες, στα βόρεια του Μεγάλου Καυκάσου. Το έθιμο της ταφής των υπηρετών, αφού ενδεχομένως τους είχαν πρώτα θυσιάσει, βεβαιώνεται και σε άλλες περιοχές της Γεωργίας», υπογραμμίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Ειρήνη Παπαγεωργίου. Οσο για τα αντικείμενα ελληνιστικής μεταλλοτεχνίας που ανακαλύφθηκαν εκεί, έχουν σαφείς επιρροές από τις ελληνικές αισθητικές αναζητήσεις.

Μύθοι και αλήθεια

Η έκθεση «Από τη χώρα του χρυσόμαλλου δέρατος: Θησαυροί της αρχαίας Κολχίδας» (μέρος των εξόδων της καλύφθηκε από χορηγίες του Ομίλου Λαυρεντιάδη και της ασφαλιστικής εταιρείας Lloyds – Καραβίας & Συνεργάτες), περιλαμβάνει αντικείμενα τα οποία εκ των πραγμάτων ήταν δύσκολο να δούμε στη χώρα που φυλάσσονται, μας επισημαίνει η Ειρήνη Παπαγεωργίου. Το γεγονός ότι βρέθηκαν στον χώρο της αρχαίας Κολχίδας για την οποία γνωρίζουμε πολλά, είναι δέλεαρ για τον επισκέπτη. Εκεί κατέληξαν οι Αργοναύτες και υπάρχουν διαπιστωμένες εμπορικές επαφές ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. Η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας ανέκαθεν ενδιέφερε τους κατοίκους του ελλαδικού χώρου.

Υπάρχει όμως και το οικονομικό στοιχείο. Η προσπάθεια απόκτησης του ορυκτού πλούτου της περιοχής. Ισως και ο μύθος του χρυσόμαλλου δέρατος αυτό να απηχεί. «Αλλωστε και ο Τρωικός πόλεμος δεν έγινε για την ωραία Ελένη αλλά για την αναζήτηση πρώτων υλών. Εγινε σε μια χρονική περίοδο όπου ο μυκηναϊκός πολιτισμός ήταν ήδη σε παρακμή. Είχαν εκλείψει οι πρώτες ύλες. Η Τροία, όπως όλη η περιοχή της Μικράς Ασίας και της Μαύρης θάλασσας, ήταν πλούσια σε πρώτες ύλες» λέει η κ. Παπαγεωργίου.

Ειδώλια με μυστήριο

Εκτός από τα χρυσά αντικείμενα, που η αλήθεια είναι πως πρωταγωνιστούν στις προτιμήσεις όσων επισκέπτονται τα μουσεία, υπάρχουν κι άλλα αντικείμενα τα οποία αξίζουν την προσοχή μας. Τα μεταλλικά ειδώλια (3ος αι. π.Χ.) με την άτεχνη μορφή. Ορθιες γυμνές μορφές, επιμήκεις, με ασυνήθιστες αναλογίες και χέρια προτεταμένα. Το μυστήριο είναι πως δεν συνόδευαν ταφές νεκρών αλλά είχαν ταφεί επιμελώς μέσα ή κοντά σε κτίρια που είχαν ιερό χαρακτήρα. Σε μικρούς ορθογώνιους λάκκους, λαξευμένους σε φυσικό βράχο, ανάμεσα σε κεράμους καλυπτήρες που τα εγκιβώτιζαν δίκην λάρνακας. «Πρόκειται αναμφίβολα για απομίμηση σύγχρονων ταφών αλλά με απλούς κεράμους στη θέση των ξύλινων κατασκευών που χρησιμοποιούνται την περίοδο αυτή στους λακκοειδείς τάφους της Κολχίδας». Γι’ αυτό βρέθηκαν στολισμένα με διαδήματα, περιδέραια, βραχιόλια και σκουλαρίκια, όπως συνέβαινε στις ανθρώπινες ταφές. Κάποια είχαν και ίχνη υφάσματος, υπολείμματα χρυσής κλωστής και αυτά τα περίφημα διακοσμητικά στοιχεία που βρέθηκαν κοντά τους δηλώνουν ότι κάποτε ήταν ραμμένα επάνω σε ύφασμα. «Φαίνεται συνεπώς πως τα ειδώλια αυτά ήταν αρχικά τυλιγμένα με κατάκοσμα υφάσματα». Οπως και ο χάλκινος Σάτυρος του 3ου αι. π.Χ., από τον οποίο είχαν αφαιρέσει την ουρά και τα σύμβολα που κρατούσε στα χέρια, του φόρεσαν όμως χρυσό περιλαίμιο και χρυσά βραχιόλια τοπικής παραγωγής. Ηθελαν να το θάψουν όπως τα άλλα ειδώλια, ώστε να χάσει την υπόσταση που έφερε. Η ποικιλία των απόψεων που εξέφρασαν για τη χρήση τους οι Γεωργιανοί αρχαιολόγοι, τα κάνει ακόμη πιο ενδιαφέροντα για τον επισκέπτη. Λένε πως συνδέονται με μυστηριακές λατρείες χθόνιων θεοτήτων. Αλλοι υποστηρίζουν ότι απεικονίζουν ιερείς. Οσο για το τελετουργικό της ταφής τους συνιστά υποκατάστατο πραγματικών θυσιών. Μια πρόσφατη άποψη τα συνδέει με τη λατρεία των νεκρών. Πάντως, το τελετουργικό της ταφής τους ήταν μοναδικό στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή