Είναι το Μπελβεντέρε της Θεσσαλονίκης. Εκεί ανεβαίνεις για να κλέψεις τη θέα της πόλης. Ή όπως λένε οι Θεσσαλονικείς, να δεις το ανατολικό τείχος. «Να φτάσει το βλέμμα σου μακριά». Η αλήθεια είναι ότι ο κυλινδρικός πύργος της βορειοανατολικής γωνίας των τειχών της Θεσσαλονίκης, ο λεγόμενος «Πύργος Τριγωνίου», μαζί με τον Λευκό Πύργο και τον Πύργο του Βαρδαρίου, αποτελούσαν τα ισχυρότερα οχυρά που έφτιαξαν οι Τούρκοι, προκειμένου να ενισχύσουν κρίσιμα σημεία της βυζαντινής οχύρωσης. Για δεκαετίες ολόκληρες, έκρυβε καλά τα μυστικά του. Ενα γνωστό – άγνωστο μνημείο, αφού όσο αγαπητό κι αν ήταν, παρέμενε απροσπέλαστο στο κοινό, αλλά και στους επιστήμονες που ήθελαν να το μελετήσουν.
Ευτυχώς, με πρωτοβουλία της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Μνημείων, αυτό το εξαιρετικό δείγμα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής στερεώθηκε, αποκαταστάθηκε με χρηματοδότηση από τα υπόλοιπα των διαθέσιμων κονδυλίων των ενταγμένων, στο Γ΄ ΚΠΣ, έργων. Με τέτοια ταχύτητα (σε 11 μήνες), που θα τη ζήλευαν πολλές δημόσιες υπηρεσίες. Η παραλαβή του έργου δεν έχει γίνει ακόμη από το ΥΠΠΟ, ωστόσο όταν με το καλό συμβεί κι αυτό, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να το ανακαλύψουν.
Ηδη, σε ένα μικρό ποσοστό, ο πύργος είναι επισκέψιμος. Στο βαθμό που οι άνθρωποι της Εφορείας μπορούν να εξυπηρετήσουν ένα σχολείο ή μια ομάδα επιστημόνων, συνήθως φοιτητές αρχιτεκτονικής.
«Κύρια επιδίωξη της πρότασης επανάχρησης είναι να καταστήσει το μνημείο επισκέψιμο. Στην παρούσα μελέτη, η τοποθέτηση στον πύργο μιας μόνιμης έκθεσης που αφορά την ιστορία του ίδιου του μνημείου, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, αλλά και στη θέση του στα τείχη και στον αστικό ιστό, ήταν το ζητούμενο», μας εξηγεί ο Βασίλης Κονιόρδος, αρχιτέκτονας από την αρμόδια Εφορεία, τονίζοντας πως τα εκθέματα περιορίζονται αποκλειστικά σε οπτικοακουστικό υλικό για την αποφυγή μεγάλων επεμβάσεων στο μνημείο.
Κτητορική επιγραφή ο Πύργος Τριγωνίου δεν έχει. Ούτε στοιχεία για τον χρόνο κατασκευής του. Ολοι ωστόσο γνωρίζουν πως πρόκειται για σπουδαίο οχυρωματικό έργο, το οποίο ανέγειραν οι τουρκικές αρχές μετά την κατάληψη του 1430. Σκοπός τους ήταν να ενισχύσουν με έναν πύργο του πυροβολικού, το ευαίσθητο εκείνο σημείο στο οποίο υπολόγιζαν τις περισσότερες εισβολές.
Στις ιστορικές πηγές τον συναντάμε ως Τζιντζιρλή-Κουλέ (Πύργος της Αλυσίδας) ή Κουσακλή-Κουλέ (Ζωσμένος Πύργος). Κι αυτό γιατί το κύριο γνώρισμα του είναι η ύπαρξη λίθινου κοσμήτη, που περιβάλλει τον κορμό του Πύργου σαν αλυσίδα. Το όνομα Πύργος Τριγωνίου οφείλεται στο κείμενο του Ιωάννη Αναγνώστου, στο οποίο κάνει λόγο για τη σκάλα που ακούμπησαν οι εχθροί στο Τριγώνιο και έτσι εισέβαλαν στην πόλη. Υπάρχει και η άποψη ότι Τριγώνιο ονομαζόταν ο τριγωνικός πρόβολος των βορείων τειχών της πόλης, πάνω στον οποίο είχε ανοιχθεί η πύλη της Αννας Παλαιολογίνας.
Τα μυστικά του Πύργου
Από τον Β΄ Παγκόσμιο που χρησιμοποιήθηκε ως ασφαλής χώρος στους βομβαρδισμούς, δεκαετίες ολόκληρες έμεινε έτσι. Η μόνη εξαίρεση ήταν η επετειακή χρήση του στις εθνικές γιορτές. Από εκεί ρίπτονταν οι κανονιοβολισμοί. Οι σεισμοί φόρτωσαν το μνημείο με νέα προβλήματα, μαζί με εκείνα του χρόνου.
Το εσωτερικό του είναι εντυπωσιακό, μας εφιστά την προσοχή ο Β. Κονιόρδος. Εχει τρία πυροβολεία, με τα οποία ήλεγχαν ανατολικά και βόρεια την πόλη. Τα κανόνια αυτά μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον εχθρό ώς τη θάλασσα. Εχει ενδιαφέρον ότι στη θέση του «Πύργου Τριγωνίου» υπήρχε ένας ορθογώνιος πύργος. Με την καταστροφή, αλλά και την αλλαγή της τεχνικής, που ήθελε πια κυκλικούς πύργους -οι οποίοι άντεχαν περισσότερο-, ο τετράγωνος διασώθηκε στο εσωτερικό. Αποτελεί, δηλαδή, τον πυρήνα του πύργου που γνωρίζουμε, με όλο το εσωτερικό του να μοιάζει με διπλό τείχος.
Στο μεταξύ, η στεγανοποίηση της στέγης γίνεται με στέγαστρο που εμποδίζει τα νερά της βροχής. Κι ακόμη τέλος δεν έχουν οι εκπλήξεις. Στο κάτω μέρος του, ίσως υπάρχουν και άλλα μυστικά από το παρελθόν. Αλλωστε υπάρχουν πολλές μαρτυρίες από κατοίκους, οι οποίοι επιμένουν πως εκεί υπήρχε ένα κλιμακοστάσιο, που κατέβαινε στο κάτω μέρος του πύργου.