Εχουν ήδη υποστηρίξει πολλοί ότι η εφάπαξ έκτακτη εισφορά του νόμου 3758/2009 παραβιάζει διατάξεις του Συντάγματος. Συγκεκριμένα την αρχή της αναλογικότητας, την αρχή της ίσης μεταχείρισης των πολιτών και τέλος την αρχή ότι δεν επιτρέπεται αναδρομική φορολόγηση.
Η παράγραφος 2 του άρθρου 78 του Συντάγματος ορίζει ότι: «Φόρος ή άλλο οποιοδήποτε οικονομικό βάρος δεν μπορεί να επιβληθεί με νόμο αναδρομικής ισχύος που επεκτείνεται πέρα από το οικονομικό έτος το προηγούμενο εκείνου κατά το οποίο επιβλήθηκε».
Η διάταξη αυτή περιελήφθη στο Σύνταγμα του 1975. Αναζήτησα στα Πρακτικά της Βουλής το σκεπτικό. Εισηγητής ο τότε βουλευτής Αθηνών Γιάννης Φικιώρης. Αξίζει να διαβάσει κανείς τις θαυμάσιες εισηγήσεις του. Η ανάγνωσή τους θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική για τους υπουργούς Οικονομίας.
Αντιγράφω με κάποια ελευθεριότητα από ομιλία του κ. Φικιώρη στη Βουλή: «Η διάταξη της παραγράφου 2 του άρθρου 78 διασφαλίζει όλες τις γνωστές αρχές της φορολογίας που γίνονται δεκτές από τα κράτη που θέλουν να βασίζονται στις αρχές της Δημοκρατίας. Ουδέποτε, μέχρι σήμερα (1975), είχε αποτολμηθεί η διάταξη αυτή να λάβει σάρκα και οστά και συγκεκριμένη έκφραση. Θα αναφερθώ, για το ενδιαφέρον του θέματος, στις συζητήσεις ενώπιον της Επιτροπής αναθεωρήσεως του Ψηφίσματος του 1946, για το ίδιο θέμα. Είχε κάποιος προτείνει τη θεσμοθέτηση ανάλογης διάταξης. Του απάντησε διαπρεπής βουλευτής: Καλά είναι όλα αυτά που μας λέτε, αλλά με τη σύγχρονη εξέλιξη των οικονομικών του κράτους θα πρέπει να ξέρουμε ότι το κράτος δεν μπορεί να πηγαίνει με την αγιαστούρα στο χέρι. Θεωρήθηκε, δηλαδή, με τις αντιλήψεις του 1946, ότι το να διασφαλιστεί ο πολίτης ότι το κράτος, το κράτος δικαίου, θα στεκόταν απέναντί του έντιμο παρέπεμπε σε κράτος αφελές που κρατούσε αγιαστούρα».
Ο Αλέξανδρος Βαμβέτσος το 1963 εξ αφορμής απόφασης του ΣτΕ είχε γράψει: «Ο πολίτης πρέπει να μπορεί να προβλέπει τις δυνατές, έναντι αυτού επεμβάσεις του κράτους και να συμπεριφέρεται αναλόγως. Πρέπει να μπορεί να εμπιστεύεται ότι, η σύμφωνος προς το ισχύον δίκαιο διαγωγή του, αναγνωρίζεται από την έννομο τάξη, με όλες τις από την αρχή συνδεόμενες με αυτή νομικές συνέπειες. Στην εμπιστοσύνη του αυτή προσβάλλεται ο πολίτης αν ο νομοθέτης συνδέει με ολοκληρωμένες πράξεις συνέπειες (φορολογικές π.χ.) δυσμενέστερες από εκείνες που δικαιούνταν ο πολίτης όταν ξεκινούσε και λάμβανε τις αποφάσεις του. Για τον πολίτη ασφάλεια δικαίου σημαίνει πρωτίστως εμπιστοσύνη. Η φορολογική νομοθεσία αξιώνει από τον πολίτη χρηματικές παροχές (φόρους) όταν πραγματοποιεί ορισμένα πραγματικά περιστατικά. Ως εκ τούτου ο πολίτης προσανατολίζεται κατά τη λήψη των αποφάσεών του από τους φορολογικούς νόμους που ισχύουν. Μια και οι φόροι συνδέονται με πραγματικά περιστατικά, πρέπει να προβλέπονται ήδη κατά τη στιγμή διενεργείας της πράξης που θα φορολογηθεί. Επεται ότι, κατ’ αρχήν, οι φορολογικοί νόμοι πρέπει να αναφέρονται σε πραγματικά περιστατικά, τα οποία επέρχονται ή συμπληρώνονται μετά τη δημοσίευση του νόμου. Συνεπώς στο κράτος δικαίου οι φορολογικοί νόμοι δεν επιτρέπεται να καταλαμβάνουν ολοκληρωμένα πραγματικά περιστατικά».
Είναι ενδιαφέρον ότι το 1975 οι τότε υπουργοί Συντονισμού και Οικονομικών, Παπαληγούρας και Δεβλέτογλου, είχαν καταθέσει τροπολογία με την οποία ζητούσαν να διαγραφεί η διάταξη περί μη αναδρομικότητας των φορολογικών νόμων. Ευτυχώς την εγκατέλειψαν.
Ο σημερινός υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, κ. Παπαθανασίου, επέβαλε έκτακτη εισφορά το 2009 στο εισόδημα από μερίσματα μετοχών που εισπράχθηκαν από τους φορολογούμενους το 2007 και δηλώθηκαν το 2008, αλλά αφορούν την εταιρική χρήση του 2006. Τα πραγματικά περιστατικά στα οποία αναφέρεται ο Βαμβέτσος ολοκληρώθηκαν το 2006. Συμμερίζομαι λοιπόν τη γνώμη ότι η ρύθμιση Παπαθανασίου σε ό,τι αφορά τα μερίσματα είναι αντισυνταγματική και μας επαναφέρει στη νοοτροπία του 1946 σύμφωνα με την οποία το κράτος δεν μπορεί να πηγαίνει με την αγιαστούρα.
Οι φόροι επιβάλλονται για την κάλυψη των κρατικών δαπανών. Είναι νομίζω προφανές ότι στη διάρκεια του χρόνου τα δύο μεγέθη -δαπάνες και φόροι- πρέπει να είναι ίσα. Θα ήταν μάλλον παράλογο να πιστεύει κάποιος ότι μπορεί στο διηνεκές να πραγματοποιούνται δαπάνες μεγαλύτερες από τα έσοδα. Και όμως η άποψη αυτή είναι αρκετά διαδεδομένη στον τόπο μας. Πιστεύουμε ότι οι συνθήκες είναι ώριμες να πιέσουμε την κυβέρνηση να συμμορφωθεί με κανόνες δημοσιονομικής υπευθυνότητας. Να περιορίσει τις δαπάνες αντί να αναζητεί συνεχώς νέους φόρους. Να συνειδητοποιήσει ότι η επιβολή φόρων χωρίς την τήρηση των κανόνων του κράτους δικαίου παραβιάζει την εμπιστοσύνη και τα δικαιώματα των πολιτών. Υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα όλων.
* Ο Στέφανος Μάνος είναι μέλος της διοικούσας επιτροπής της Δράσης.