Με ορόσημο το 1941, για την ακρίβεια την ημέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, και με στόχο την καλλιέργεια ενός κλίματος εθνικής ενότητας σε μια δύσκολη περίοδο για τη χώρα -τα χρόνια της επτάχρονης δικτατορίας-, ο δημοσιογράφος Σόλων Νεόκοσμου Γρηγοριάδης έγραψε την τρίτομη «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», που καλύπτει τις πιο γοητευτικές και ελπιδοφόρες αλλά και τις πιο σκοτεινές και οδυνηρές περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το έργο του Σόλωνα Ν. Γρηγοριάδη κυκλοφόρησε το 1973 από τις εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, αλλά ήταν εδώ και καιρό εξαντλημένο. Αυτές τις μέρες επανακυκλοφορεί από έναν καινούργιο αλλά δραστήριο εκδοτικό οίκο, τις εκδόσεις Polaris, με πρόλογο του καθηγητή Ιστορίας στο ΑΠΘ Γιώργου Μαργαρίτη, ο οποίος επιχειρεί να ερμηνεύσει τις αιτίες που γέννησαν το έργο του Σόλωνα Γρηγοριάδη, αλλά και να το εντάξει στη σύγχρονη ιστοριογραφία. Μέσα από αυτόν τον πρόλογο «διαβάζουμε» το περιεχόμενο, την αντίληψη και την προσέγγιση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας του Σόλωνα Γρηγοριάδη.
Ο συγγραφέας – ιστορικός
«Ο Σόλων Γρηγοριάδης είχε πολλά να διηγηθεί στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Δεν ήταν ένας από τους «ήρωες» της εποχής, τους πρωτεργάτες των καταστάσεων και των γεγονότων – η συμμετοχή του στα δρώμενα ήταν έμμεση και οπωσδήποτε όχι κεντρική», γράφει ο Γ. Μαργαρίτης. «Από την οικογενειακή του όμως τοποθέτηση και ιστορία, βρισκόταν σε σημείο απ’ όπου μπορούσε να παρατηρεί με διαύγεια τα όσα γύρω του συνέβαιναν. Από την επαγγελματική του θέση επίσης, ως δημοσιογράφου, προσλάμβανε πολύ περισσότερα απ’ όσα ο μέσος άνθρωπος μπορούσε ν’ αντιληφθεί. Ηταν μάλιστα κοινωνός, μέσα από πολυάριθμα δημοσιεύματα, ενός είδους ιστοριογραφίας που πολύ επηρέασε, αν όχι την ιστορική επιστήμη, τουλάχιστον την αντίληψη των πολλών για τα όσα κληροδότησε το ιστορικό χθες». Με αυτή τη σκευή, ο Σόλων Γρηγοριάδης αποφασίζει να αφηγηθεί, υποστηρίζει ο Γ. Μαργαρίτης, την πορεία της χώρας στον 20ό αιώνα, μια ιστορία συναρπαστική, «που μπορούσε να προσφέρει πλοκή αντάξια του πλέον ευφάνταστου μυθιστορήματος».
Το ορόσημο 1941
Γιατί όμως διάλεξε να ξεκινήσει την ιστορία του ο Σόλων Γρηγοριάδης από το 1941 και όχι από την κήρυξη του πολέμου στην Ελλάδα ή λίγο νωρίτερα από την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, για παράδειγμα; Ο Γ. Μαργαρίτης επιχειρεί να δώσει μιαν ερμηνεία: «Ισως με τον τρόπο αυτό να ήθελε να απομονώσει και να προβάλει μια ειδική περίοδο της ιστορίας αυτής, κάτι που έμοιαζε με τον κύκλο της δημιουργίας, έστω στην ανολοκλήρωτη εκδοχή της. Το συμπαγές σχήμα που ίσως ήθελε να αναδείξει, ξεκινούσε από το μηδέν, τη στιγμή της ήττας και του χάους, την ώρα του πρωταρχικού κενού». Ενα κενό που γρήγορα έδωσε τη θέση του σε μια κορυφαία ανάταση, την Εθνική Αντίσταση. Μια ανάταση που γρήγορα έδωσε τη θέση της σ’ ένα άλλο κενό, σε μιαν άλλη δίνη της ιστορίας, που άφησε ίχνη και συνέπειες για πολλά χρόνια μετά: τον Εμφύλιο. «Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν ο πρώτος σταθμός αυτού του κύκλου. Αγριότητα, αίμα και καταστροφή για πολλούς πολλούς μήνες, ένα σκηνικό ικανό να ακυρώσει και να ανατρέψει όλα τα σπουδαία που προηγήθηκαν. Οι μαύρες αυτές σελίδες προϊδέαζαν για τη συνέχεια: το καθεστώς υποτέλειας στον εξωτερικό παράγοντα, το πολιτικό σύστημα «εκτάκτου ανάγκης» με τις διώξεις, τους αποκλεισμούς, τα ποικίλα αδιαφανή κέντρα εξουσίας. Μια παρατεταμένη πτώση της δημοκρατίας και μαζί της χώρας ολόκληρης και του λαού της», λέει ο Γ. Μαργαρίτης. Και συνεχίζει, περιγράφοντας και την ιστοριογραφική διαδρομή του Σόλωνα Γρηγοριάδη: «Μια παρατεταμένη ανατροπή των όσων αποκτήθηκαν στους λαμπρούς χρόνους της Αντίστασης. Η πτώση οδήγησε στο ναδίρ. Αυτό ήταν η χούντα των συνταγματαρχών και το καθεστώς που επέβαλε στη χώρα. Στις αρχές του 1970, αυτή τη θλιβερή κατάσταση, την ολοκλήρωση του κύκλου της πτώσης, θέλησε να καταγράψει ο Σόλων Γρηγοριάδης. Και για να δώσει ολόκληρη την εικόνα, γύρισε πίσω στα 1941. Στην αφετηρία δηλαδή αυτού του επώδυνου κύκλου, του γεμάτου αντιφάσεις, συγκρούσεις, εξάρσεις και πισωγυρίσματα. Αυτό χονδρικά το σχεδόν «θρησκευτικό» σχήμα αναπτύσσεται και εξετάζεται στις σελίδες της παρούσας ιστορικής αφήγησης. Ενας συναρπαστικός κύκλος, όπου η ιστορία της έξαρσης και της ανόδου καταλήγει στον απόλυτο εκχυδαϊσμό και την ολοκληρωτική πτώση: από το τραγικό έτος της υποδούλωσης, το 1941, στο μεγαλείο της Εθνικής Αντίστασης και από εκεί στην κρίση του Εμφυλίου και στη συνέχεια στον πλήρη ευτελισμό της μετεμφυλιακής περιόδου και στα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών. Από το μηδέν στο μηδέν. Η ιστοριογραφία του Γρηγοριάδη είναι διδακτική με τον τρόπο ίσως που τα θρησκευτικά κείμενα είναι. Ακολουθώντας τις περιπέτειες της χώρας και του λαού της, θέλει να αποτιμήσει το σημείο όπου τα πράγματα είχαν φτάσει, στην αρχή της δεκαετίας του 1970. Μια αναγκαία εξήγηση, που απευθυνόταν σε όσους είχαν συνείδηση της κρισιμότητας των καιρών», λέει ο Γ. Μαργαρίτης στην εισαγωγή του στην «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας».
Ιστορική δημοσιογραφία
Ο Γιώργος Μαργαρίτης εξηγεί και τον τρόπο με τον οποίο δούλεψε ο Σόλων Γρηγοριάδης σε μια περίοδο που ούτε οι πηγές ήταν επαρκείς και προσβάσιμες ούτε ιστοριογραφικά κείμενα υπήρχαν, είτε ελληνικά είτε ξένα. «Τα απομνημονεύματα των επιφανών πρωταγωνιστών, μονόπλευρα και αυτά καθώς η πλευρά των ηττημένων δεν είχε το δικαίωμα να αναφέρεται στη δική της ζωή και ιστορία, κυριαρχούσαν με όλα τα προβλήματα που τέτοιου είδους πηγές εμπεριέχουν: την απολογητική υφή του λόγου τους, για παράδειγμα, θυσία στο βωμό της υστεροφημίας του γράφοντος». Ετσι, ο Σόλων Γρηγοριάδης στηρίχτηκε σχεδόν αποκλειστικά στο υλικό της δημοσιογραφίας και στη μέθοδο αυτής, τις συνομιλίες, δηλαδή, με μερικούς από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, που ήταν τότε σχεδόν όλοι εν ζωή. «Οι «δημοσιογραφικές» πληροφορίες αφορούσαν κάθε τομέα των προγενέστερων συμβάντων. Επρόκειτο για «πληροφορίες» με κάθε δυνατή έννοια του όρου. Περιελάμβαναν οτιδήποτε είχε δημοσιευτεί κατά καιρούς στον Τύπο, αλλά και όλα εκείνα τα οποία, χωρίς ποτέ να έχουν τυπωθεί, κυκλοφορούσαν ως φήμες, ως αντιλήψεις, ως βάσιμες υποψίες.
Ο πρώτος τόμος της «Ιστορίας της Σύγχρονης Ελλάδας» του Σόλωνα Γρηγοριάδη με υπότιτλο «Κατοχή – Δεκεμβριανά 1941 – 1945» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Polaris. Σελίδες 776 με 120 φωτογραφίες, τιμή 39 ευρώ.