Στη στάση Καλλιφρονά, η συνηθισμένη Πατησίων. Κίνηση, μαγαζιά, παρέες μεταναστών, τα τρόλεϊ που τσουλάνε πέρα-δώθε. Τόσα έγιναν, άλλα τόσα άλλαξαν κι όμως εδώ πέρα νιώθεις ακόμα ζωντανό τον παλμό της μεταπολεμικής Αθήνας. Δεν έζησα ποτέ στα Πατήσια, δεν πρόλαβα τις δόξες της Φωκίωνος Νέγρη, αλλά λίγο να αγαπάς την Αθήνα σ’ αυτούς τους δρόμους νιώθεις σαν στο σπίτι σου. Περίεργο συναίσθημα.
Σήμερα, αυτό το φθινοπωρινό Σάββατο, κατεβαίνω στη στάση Καλλιφρονά. Βυθίζομαι στο χρόνο και γίνομαι ένας άνθρωπος του 1950. Πώς θα έμοιαζε τότε η οδός Πατησίων, τι είδους ανθρώπους θα συναντούσα, πού θα έκανα στάση για να χαζέψω;
Σίγουρα θα ζούσα από κοντά ένα μικρό (πολεοδομικό) θαύμα. Το «πείραμα» της πλατείας Καραμανλάκη. Μια ξεφτισμένη πια ιστορία, που λίγοι θυμούνται σήμερα. Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Κονταργύρης είναι ένας από αυτούς. Χωρίς ιδιαίτερους συναισθηματισμούς δεσμούς με τη γειτονιά, ο κ. Κονταργύρης επισκεπτόταν την περιοχή στα νεανικά του χρόνια για να επισκεφθεί έναν συγγενή του. Από τότε επιστρέφει συχνά στην πλατεία Καραμανλάκη. Πάντα τον πλημμυρίζει η αίσθηση της τάξης, της ηρεμίας και της ευπρέπειας, που ο ίδιος αποδίδει στη μορφολογική ομοιογένεια και λιτότητα των κτιριακών συνόλων της.
Η περιοχή Καραμανλάκη βρίσκεται στα Κάτω Πατήσια, ανάμεσα στις πλατείες Αμερικής και Κολιάτσου. Αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι τα υποχρεωτικά προκήπια και στις 30 οικοδομές που οριοθετούν την πλατεία και η μορφολογική τους ομοιογένεια.
Τις πρασιές επέβαλε ένα Διάταγμα του 1939, που δυστυχώς βρήκε εφαρμογή μόνο στην περίπτωση της Καραμανλάκη. Τα χαρακτηριστικά μορφολογικά γνωρίσματα κληροδοτήθηκαν από την τυπολογία των ανώνυμων πολυκατοικιών της τελευταίας μεσοπολεμικής τριετίας, όπως μας εξηγεί ο κ. Κονταργύρης. Οι εξώστες είναι πάντα ανεξάρτητοι, μεμονωμένοι όγκοι, με σημαντικό ογκοπλαστικό ρόλο. Η επιφάνεια των όψεων καλύπτεται παντού με αρτιφισιέλ. «Η κάλυψη όλων, ανεξαιρέτως, των στοιχείων της όψης με το ίδιο υλικό και το ίδιο χρώμα παρέχει την εικόνα μιας ήρεμης, στιβαρής, μονολιθικής ογκοπλαστικής σύνθεσης κυβιστικού χαρακτήρα με πολύ ενδιαφέρουσες εναλλαγές φωτός και σκιάς», υπογραμμίζει ο κ. Κονταργύρης. Και μας κάνει να μελαγχολούμε όταν επιμένει πως ο συγκεκριμένος αυτός τύπος της ανώνυμης μεταπολεμικής αθηναϊκής πολυκατοικίας θα μπορούσε να επικρατήσει και αλλού στην Αθήνα τη δεκαετία 1955 – 1965, τα χρόνια της μαζικής ανοικοδόμησης. Στο εύλογο ερώτημα τι απέτρεψε άραγε την εξάπλωση του «πειράματος» Καραμανλάκη, επιχειρεί ο ίδιος να δώσει μια απάντηση. «Η παρακμή και η εξαφάνιση του συγκεκριμένου τύπου πολυκατοικίας συμπίπτει χρονικά με την εποχή της εντυπωσιακής δραστηριοποίησης της πρώτης μεταπολεμικής, δυναμικής γενιάς αρχιτεκτόνων. Στο διάστημα αυτό πρωταγωνιστικό ρόλο στην αναζήτηση και παρουσίαση ενός ανανεωμένου λεξιλογίου έπαιξε ο Νίκος Βαλσαμάκης με τις χαρισματικές, όσο και επαναστατικές καινοτομίες που εισήγαγε. Αξιοσημείωτη ήταν η ταχύτητα με την οποία έγιναν αποδεκτές οι καινοτομίες αυτές.
Αν, όμως, η επώνυμη αρχιτεκτονική επηρεάστηκε θετικά από τους αισθητικούς και άλλους νεωτερισμούς, δεν συνέβη το ίδιο με τη μαζική ανώνυμη αρχιτεκτονική, που αναπόφευκτα, με κάποια «διαφορά φάσης», προσπάθησε να μιμηθεί το νέο αυτό μορφολογικό λεξιλόγιο με τόσο αδέξιο τρόπο, ώστε, από αυτήν την ιστορία των καινοτομιών, προέκυψε, δυστυχώς, και γενικεύτηκε μόνο η ολέθρια λύση των συνεχών μπαλκονιών, με τα αναιμικά ή παραφορτωμένα στηθαία, που έζωσαν άκομψα όλη την πρόσοψη των κτιρίων. Παράλληλα, ο τύπος πολυκατοικιών της Καραμανλάκη θεωρήθηκε το σύμβολο του μορφολογικού και κοινωνικού συντηρητισμού».
Αυτά τη δεκαετία του ’60. Σήμερα μπορούμε απλά να εξασφαλίσουμε την επιβίωσή τους στο χρόνο, κάνοντας κάτι μάλλον απλό: το κράτος να κηρύξει το σύνολο των οικοδομών της Καραμανλάκη διατηρητέο.