«Τι πιάνω να κάμω κι εγώ καλά καλά δεν ξέρω. Θα ήθελα, βέβαια, ένα μυθιστόρημα. Ασε όμως που καταλαβαίνω την τρομερή μου φτώχεια από την άποψη της τεχνικής, είναι και το ζήτημα του καιρού, η ανάγκη ν’ απορροφηθώ από το θέμα για να μπορέσω να δώσω κάποια συνοχή…». Ετσι ξεκινούσε τις ημερολογιακές του καταγραφές, στις 8 Αυγούστου του 1945, ο Στρατής Τσίρκας και, δεκαπέντε χρόνια αργότερα, μας έδωσε τον πρώτο τόμο της πιο σημαντικής τριλογίας στη νεοελληνική πεζογραφία, τη «Λέσχη», που ολοκληρώθηκε μερικά χρόνια αργότερα με την «Αριάγνη» και τη «Νυχτερίδα».
Η συμπλήρωση των 30 χρόνων από το θάνατό του, στις 27 Ιανουαρίου 1980, είναι μια καλή αφορμή για να ξαναπιάσουμε στα χέρια μας τα βιβλία του Στρατή Τσίρκα (κυκλοφορούν όλα από τις εκδόσεις Κέδρος). Και δεν είναι μόνο οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» στη νέα σχολιασμένη έκδοση που επιμελήθηκε η Χρύσα Προκοπάκη, δίνοντας στους νέους αναγνώστες όλα τα κλειδιά για να διαβάσουν ένα πολιτικό και ιστορικό μυθιστόρημα.
Τη διαδρομή αλλά και την οδύνη της γραφής αυτών των τριών βιβλίων περιέχουν «Τα ημερολόγια της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες», ένα καλό πρώτο ανάγνωσμα για να μπούμε όχι μόνο στο σύμπαν των τριών τόμων αλλά και στην εσωτερική διαδρομή του συγγραφέα τους. «Λέω πως αυτό δεν είναι τέχνη. Τέχνη είναι να δείξεις ζωή, ζωντανούς ανθρώπους». Αλλά και την αγωνία του όταν πλέον δόθηκε στο κοινό: «Το μυθιστόρημα -Η Λέσχη- γράφτηκε, τυπώθηκε, κυκλοφόρησε από τις 22 Δεκεμβρίου 1960. Και τώρα κάθομαι σαν τον κούκο -ο ανόητος! – και περιμένω γράμματα και κριτικές! Απελπίστηκα να περιμένω. Ο Μ. από τις 20 Δεκέμβρη δεν μου ξανάγραψε. Ενα σωρό γράμματα που περίμενα από διάφορους που τους έστειλα τη Λέσχη δεν ήρθαν – εκτός από του Β. και του Λ. και κάτι κάρτες (Π. Δ. Μ. Κ. Π.). Κάτι συμβαίνει. Ή μήπως εγώ νόμισα πως θα τους αρέσει κι έπεσα έξω;»
Και αν οι φιλομαθείς αναγνώστες θέλουν να μάθουν περισσότερα για τον Τσίρκα και την εποχή του, υπάρχουν και άλλα βιβλία του που κυκλοφορούν (και μερικά που έχουν εξαντληθεί και καλό θα ήταν οι εκδότες του να φροντίσουν για την ύπαρξή τους – όπως το χρονολόγιο «Στα ίχνη του Στρατή Τσίρκα» της Χρύσας Προκοπάκη ή το κριτικό του έργο «Ο Καβάφης και η εποχή του», για το οποίο βραβεύτηκε με κρατικό βραβείο δοκιμίου).
Σε όλα του τα κείμενα, πάντως, από τα πιο πρώιμα μέχρι τα πιο όψιμα, ο Στρατής Τσίρκας, «μελετώντας την ανθρώπινη μοίρα μέσα στον ιστορικό χρόνο, προβάλλει αξίες αναπαλλοτρίωτες. Προτάσσοντας την ελευθερία ως μέγιστο ιδανικό, υπερβαίνοντας τον μοναχικό βίο με τη συλλογική πράξη, δίνει ένα γνώμονα ζωής», όπως εύστοχα έχει συμπυκνώσει η μελετήτρια και μεταφράστριά του Χρύσα Προκοπάκη.