Η συνταγή είναι απλή: αρκεί μια εγγενής διαστροφή έναντι των λέξεων, και ένα μαγικό συνονθύλευμά τους θα βάλει τα πράγματα σε μια σειρά. Πιο συγκεκριμένα, ένα βιβλίο είναι πολλάκις ικανό να συστηματοποιήσει, πάντοτε με τον δικό του τρόπο, αυτό που βιώνεις μία συγκεκριμένη περίοδο, είτε ως μονάδα είτε ως μέλος μιας ευρύτερης ομάδας.
Θα ήταν ενδεχομένως βαρετό και πιθανόν σκέτη θλίψη αν προσπαθούσαμε να αναλύσουμε τον καμβά πάνω στον οποίο παίρνει σχήμα η καθημερινή μας ζωή, όπως συνδιαμορφώνεται από τις εξωτερικές και τις εσωτερικές προσλαμβάνουσες – κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές, περιβάλλοντος. Ωστόσο, αυτό που παραμένει κοινό, καταπώς θέλει κανείς να φαντάζεται όταν για λίγο «ξεφεύγει», έστω με τρόπο τεχνητό, είναι η αναζήτηση της κοινής ανθρώπινης ελπίδας ως αποτύπωσης ενός ελεύθερου κομματιού του προσωπικού μας χάρτη.
Κάπως έτσι διαβάζω τους Χαμένους του Daniel Mendelsohn, όπως υπέροχα και υποδειγματικά μεταφράστηκαν από τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου (εκδ. Πόλις). Αρκεί ο υπότιτλος -«Αναζητώντας έξι από τα έξι εκατομμύρια»- για να σε κάνει να σκεφτείς πως μάλλον έτσι λειτουργεί το ταξίδι μέσα σ' αυτόν τον κόσμο, μέσα στο καλά κρυμμένο τεφτέρι του καθημερινού. Κι αυτό έχει τις συνέπειές του.
Ο Mendelsohn σκάβει βαθιά τα θεμέλια της προσωπικής και οικογενειακής του ιστορίας, αποσκοπώντας σε μια χαμένη αλήθεια, η οποία απεικονίζεται σε έξι χαμένα πρόσωπα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ποιητικότητα που διατρέχει το κείμενο θυμίζει τα λιγοστά μας όπλα ως ανθρώπων· οι βιβλικές αναφορές φέρνουν στον νου τ' αδιόρατα σκαλοπάτια που οδηγούν εκεί όπου κανείς ποτέ δεν έχει ξαναπάει· τα ντοκουμέντα μιας άλλης εποχής προτυπώνουν, θέλοντας και μη, την ασίγαστη επιθυμία γι' αντικειμενικότητα -έστω για μια πρόφαση αντικειμενικότητας-, προκειμένου να δοθεί μια εξήγηση που να μοιάζει λογική μες στο περιρρέον παράλογο.
Κι αυτό μπορεί να 'ναι ίδιον των απανταχού λεξιλάγνων. Τι θα 'μενε ωστόσο απ' τα βιβλία, αν όχι ο δρόμος που οδήγησε στο τέλος τους; Τι θα 'μενε, κι εδώ η απάντηση εκκρεμεί, αν η ανάγκη για λέξεις δεν οδηγούσε σε απρόσμενες πράξεις; Το βιβλίο αυτό δεν καταλήγει πουθενά. Θα φάνταζε τουλάχιστον παράταιρο, εν προκειμένω, αν δινόταν ένα οποιοδήποτε τέλος· όπως ακριβώς και το τέλος στη ζωή, που κανένας από μας δεν θα το ζήσει· και μιλώ για το δικό του. Εστω…