Πείνα για παράταση ζωής

3' 16" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΧΕΡΤΑ ΜΥΛΕΡ

Ο Αγγελος της Πείνας

μετ. Γιώτα Λαγουδάκου

εκδ. Καστανιώτης

«Για την πυκνότητα της ποίησης και την ειλικρίνεια της πρόζας της», που στόχο έχει να απεικονίσει το σύμπαν των απόκληρων, η Σουηδική Ακαδημία απένειμε στη Χέρτα Μύλερ το Νομπέλ Λογοτεχνίας 2009. Η 57χρονη Γερμανίδα συγγραφέας ρουμανικής καταγωγής είναι η 12η βραβευμένη γυναίκα σε διάστημα 108 χρόνων απονομής του βραβείου, χωρίς το οποίο ωστόσο θα παρέμενε άγνωστη στο ευρύ κοινό. Παρά τις αντιρρήσεις που εκφράστηκαν για το κίνητρο της διάκρισης (πολιτικό, όχι λογοτεχνικό), η γνωριμία του αναγνώστη με τη Μύλερ δεν μπορεί παρά να τον ενθουσιάσει χάρη στην ιδιαιτερότητα και πρωτοτυπία της γραφής της.

Πηγή έμπνευσης του έργου της αποτελούν τα βιώματά της: Ως το 1987, που διέφυγε στο Βερολίνο, η Μύλερ έζησε στο καθεστώς Τσαουσέσκου και γνώρισε τη δράση της μυστικής αστυνομίας όταν απολύθηκε από το εργοστάσιο όπου εργαζόταν ως μεταφράστρια, επειδή αρνήθηκε να γίνει πληροφοριοδότης. Με πατέρα στα SS και μητέρα εκτοπισμένη σε σοβιετικό στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας (1945-49), η Μύλερ έζησε τον διπλό αποκλεισμό του μέλους της όχι ιδιαίτερα αγαπητής γερμανικής μειονότητας και του ανθρώπου που αντιτίθεται στο καθεστώς της χώρα του. Γι’ αυτό κυριαρχούν στη θεματολογία της η καταπίεση, η μοναξιά και η εξορία που βιώνονται σε δικτατορικά καθεστώτα ή στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο «Αγγελος της Πείνας» κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2009, λίγο πριν η Μύλερ τιμηθεί με το βραβείο. Εν μέρει αυτοβιογραφικό, το μυθιστόρημα εμπνέεται από γεγονότα που βίωσε στο οικογενειακό και φιλικό της περιβάλλον. Οπως εξηγεί η ίδια στον επίλογο, το θέμα του εκτοπισμού των Γερμανών συμπατριωτών της στα σοβιετικά στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, αν και αποτελούσε ταμπού επειδή θύμιζε το φασιστικό παρελθόν της Ρουμανίας, την απασχολούσε ιδιαίτερα και για τον λόγο αυτό άρχισε να καταγράφει συστηματικά τις εμπειρίες των εκτοπισμένων. Αργότερα, στη Γερμανία γνωρίστηκε με τον επίσης Γερμανο-ρουμάνο ποιητή και μεταφραστή Οσκαρ Παστιόρ.

Ο Παστιόρ ήταν και αυτός ένας από τις δεκάδες χιλιάδες Γερμανούς που εκτοπίστηκαν στην πρώην Σοβιετική Ενωση για να συνεισφέρουν στην «ανοικοδόμηση» της χώρας. Τα χειρόγραφα του Παστιόρ και οι σημειώσεις της Μύλερ επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν στην κοινή συγγραφή ενός μυθιστορήματος, που ωστόσο δεν συνέβη εξαιτίας του αιφνίδιου θανάτου του (2006).

Πρωταγωνιστής στον «Αγγελο της Πείνας» είναι ένας 17χρονος νεαρός από την Τρανσυλβανία, που, όπως ο Παστιόρ το 1945, αναγκάζεται να επιβιβαστεί σε βαγόνια προορισμένα για τη μεταφορά ζώων με κατεύθυνση κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ουκρανία. Ο,τι του ανήκει, το μεταφέρει σ’ ένα κουτί γραμμοφώνου που μετατρέπει σε βαλίτσα. «Ολα όσα έχω τα κουβαλάω μαζί μου», είναι η πρώτη πρόταση του μυθιστορήματος και ο τίτλος του βιβλίου στα αγγλικά. Ωστόσο, όπως αφηγείται ο ήρωας σε πρωτοπρόσωπη γραφή, αρχικά δέχεται με ανακούφιση την προοπτική του ταξιδιού για να απαλλαγεί από τον ασφυκτικό οικογενειακό κλοιό, έχοντας πρόσφατα ανακαλύψει την ομοφυλοφιλική του επιθυμία. Σύντομα όμως βρίσκεται αντιμέτωπος με την αμείλικτη πραγματικότητα του στρατοπέδου: διαβίωση σε άθλιες συνθήκες και ευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που προέρχεται κυρίως από την ακατανίκητη, χρόνια πείνα.

Ο δαίμονας της πείνας τον καταδιώκει, βασανίζει, τυφλώνει. Ομως, γίνεται και «ο άγγελος της πείνας» γιατί τον κρατά στη ζωή, γεμίζει το άδειο του μυαλό με λέξεις, γεύσεις, μυρωδιές και το γυμνό και παγωμένο τοπίο με χρώματα, χρήσιμα αντικείμενα και μικροσκοπικά ζωύφια, κατάλληλα για βρώση. Από την πείνα, τον φόβο και τη νοσταλγία, η αναπνοή του γίνεται ρηχή, σύντομη, φτωχή, επιζητώντας ν’ αρπάξει μικρή παράταση ζωής. Atemschaukel, όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος του έργου, είναι ένας νεολογισμός με γλωσσικούς και υπαρξιακούς υπαινιγμούς που δηλώνει την αιώρηση της αναπνοής, τον κυματισμό της ανάσας. Η πολυσημία του γερμανικού τίτλου στην οποία οφείλονται και οι διαφορετικές μεταφραστικές επιλογές στην ελληνική, αλλά και την αγγλική έκδοση, είναι ενδεικτική του προσωπικού-ποιητικού ιδιώματος της Μύλερ, το οποίο αντιστέκεται στην άμεση κατανόηση και καθιστά τη μετάφραση αδύνατη στην πλήρη απόδοσή της.

Παρ’ όλα αυτά, η Γιώτα Λαγουδάκου αντεπεξέρχεται έξοχα στις γλωσσικές ιδιαιτερότητες του μυθιστορήματος. Οπως ομολογεί η ίδια, κλήθηκε να αποδώσει εικόνες, αισθήματα, νοήματα, ακροβατώντας ανάμεσα στην ανατρεπτική ποιητική των λέξεων και στις καθιερωμένες γλωσσικές δομές. Αλλά κατάφερε με επιτυχία να μεταφέρει τον ρυθμό και την αίσθηση του κειμένου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή