Ακόμα ένα βιβλίο-μαρτυρία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; Κατ’ αρχήν ναι, αλλά η ολιγοσέλιδη έκδοση (Το Ημερολόγιο της Rutka, μετ. Γιώργος Πάντσιος, εκδ. Πατάκης) κρύβει πολύ περισσότερα. Πρώτα πρώτα, τη μυθιστορηματική ιστορία του χειρογράφου που έμεινε «αμίλητο» για πάνω από εξήντα δύο ολόκληρα χρόνια, για να φτάσει μέσω της ετεροθαλούς αδελφής τής συγγραφέως στη δημοσιότητα.
Υστερα γιατί η 14χρονη συγγραφέας αυτού του ημερολογίου γράφει πολύ ωριμότερα απ’ ό,τι ένα παιδί στην ηλικία της – ίσως γιατί έζησε μέσα σε 14 χρόνια πολύ περισσότερα από όσα άλλοι ζουν σε μια ζωή. Κι έπειτα γιατί μέσα από τις γραμμές αυτού του ημερολογίου διαβάζουμε και στιγμές από την ιστορία των Εβραίων της διασποράς αλλά και τις πρώτες προσπάθειες ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ, πριν από τον πόλεμο ακόμα.
Η οικογένεια Laskier ζούσε στο γκέτο του Bedzin, σ’ ένα διαμέρισμα που ανήκε στη μη εβραϊκή οικογένεια της 20χρονης, τότε, Stanislawa Sapinska. Επισκεπτόταν κάπου κάπου το διαμέρισμα όπου ζούσαν οι Laskier και ανέπτυξε μια φιλική σχέση με τη Rutka, τη 14χρονη κόρη της οικογένειας. Η μικρή Εβραία τής εκμυστηρεύτηκε ότι κρατούσε ημερολόγιο, και έχοντας πλήρη συνείδηση της τύχης της, συμφώνησαν, αν έρχονταν τα χειρότερα, να το κρύψει κάτω από τη σκάλα του σπιτιού, για να το παραλάβει η Stanislawa και να το φυλάξει. Κι έτσι ακριβώς έγινε. Η οικογένεια Laskier εκτοπίστηκε και είχε τη μοίρα εκατομμυρίων Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο μόνος που διασώθηκε ήταν ο πατέρας της Rutka, ο Yaacov Laskier, που αργότερα πήγε στο Ισραήλ και έφτιαξε μια νέα οικογένεια. Το 2006, η ετεροθαλής αδελφή της Rutka, η Zahava Scherz, παίρνει στα χέρια της το ημερολόγιο της αδελφής της που ποτέ δεν γνώρισε.
Την γνώρισε μέσα από τις σελίδες αυτού του σύντομου ημερολογίου που άφησε πίσω της. Και σ’ αυτές συνάντησε μια ευαίσθητη, έξυπνη και ενημερωμένη έφηβη που είχε την ατυχία να ζήσει σε λάθος εποχή. Το ημερολόγιο της Rutka έχει όσα έχουν συνήθως τα ημερολόγια των κοριτσιών στην εφηβεία τους (ανομολόγητους έρωτες, αγωνίες, ευθιξίες, μελαγχολίες – πάντα με αφορμή ένα αγόρι), περιγράφει με αυτοπεποίθηση και φιλαρέσκεια την εξωτερική της εμφάνιση («επίσης, μου αρέσει μερικές φορές να ντύνομαι έξαλλα. Μια φορά, μάλιστα, βγήκα έξω φορώντας παντελόνι»), αλλά περιλαμβάνει και μερικές σπουδαίες πληροφορίες για την εποχή της και των συνθηκών που αναγκάστηκαν να ζήσουν.
Μοντέρνα οικογένεια
Οι Laskier «ήταν μια καλοστεκούμενη, μοντέρνα οικογένεια, που δεν ακολουθούσε τις θρησκευτικές παραδόσεις». Φαίνεται ότι ήταν μια πολιτικοποιημένη οικογένεια διανοουμένων της εποχής της, και μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον η μικρή Rutka είχε αναπτύξει μια αξιοθαύμαστη κρίση και είχε αποκτήσει μια παιδεία που δεν συναντά κανείς σε 14χρονα. Η Rutka κάνει κριτικές για βιβλία που διαβάζει και δεν σταματάει στιγμή να ονειρεύεται το μέλλον, παρότι γνωρίζει τα όσα συνέβαιναν στα στρατόπεδα: «Αχ, Θεούλη μου. Λοιπόν, Rutka, μάλλον τα ‘χεις χάσει τελείως. Επικαλείσαι τον Θεό λες και υπάρχει. Η λίγη πίστη που είχα χάθηκε εντελώς. Αν υπήρχε Θεός, σίγουρα δεν θα επέτρεπε να καίγονται άνθρωποι ζωντανοί σε φούρνους, κεφαλάκια μικρών παιδιών να συνθλίβονται με τα κοντάκια των όπλων ή να τσουβαλιάζονται άνθρωποι και να πεθαίνουν σε θαλάμους αερίων…» έγραφε στις 6 Φεβρουαρίου 1943. Αλλά παρά τη μελαγχολία της, παρά τον φόβο που «έχει γαντζωθεί πάνω σε όλους μας», η 14χρονη Rutka είναι σαφής: «Παρ’ όλες τις θηριωδίες, θέλω να ζήσω περιμένοντας το αύριο». Δεν τα κατάφερε. Αλλά κατάφερε στο ημερολόγιο που άφησε να περιγράψει γλαφυρά την πιο γκρίζα περίοδο του 20ού αιώνα.