ΕΛΠΙΔΑ ΒΟΓΛΗ
Το γνήσιον Μεταξά. Η ανάπτυξη μιας οικογενειακής επιχείρησης (μέσα 19ου – μέσα 20ού αιώνα)
πρόλογοι: Ηλίας Α. Μεταξάς, Γιάννης Σ. Κωστόπουλος
εισαγωγικό σημείωμα: Μάνος Χαριτάτοςεκδ. ΕΛΙΑ – ΜΙΕΤ, Α. Α. Λιβάνης
Η ιστοριογραφία για τις οικογενειακές επιχειρήσεις εμπλουτίστηκε με το νέο βιβλίο για την πασίγνωστη ελληνική ποτοποιία Μεταξά. Το βιβλίο από τη μορφή του κατατάσσεται στην κατηγορία των αναμνηστικών λευκωμάτων για το τραπέζι του καφέ (coffee table books) ή καλύτερα στην προκειμένη περίπτωση του κονιάκ. Η ιστορικός Ελπίδα Βόγλη, με γνωστικό αντικείμενο τη Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία από την ιστοριογραφική σχολή του ΑΠΘ, κατάφερε να δώσει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική καταγραφή και αποτίμηση αυτής της επιχείρησης που συνέδεσε το όνομά της με πανελλήνιες καταναλωτικές συνήθειες, αλλά και με την εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό. Δύο μεταναστευτικές κινήσεις ορίζουν καταρχήν την ιστορία της οικογένειας Μεταξά, πρώτα η αποδημία από το ανατολικό Αιγαίο (Ψαρά), με το όνομα Βρούλος, στη Χαλκίδα στις αρχές του 19ου αιώνα. Εκεί ο Αγγελής Μεταξάς ασχολήθηκε με το εμπόριο αγροτικών προϊόντων και του μεταξιού, ασχολία που τον οδήγησε και στην αλλαγή του επιθέτου, δηλωτικού της νέας επαγγελματικής απασχόλησης. Ο πατριάρχης της οικογένειας έστησε ως πρόσφυγας στη Χαλκίδα ένα προσωπικό δίκτυο με δύο γάμους και 12 παιδιά και με την ιδιότητα του εμποροκτηματία και του δανειστή. Μια τυπική οικονομική πορεία της εποχής του, που βασίζεται σε τοπικές δικτυώσεις και στο αλυσιδωτό σύστημα χρηματοδότησης των καλλιεργειών και του εμπορίου. Το 1872 ο θάνατος του Αγγελή Μεταξά οριοθετεί δύο τομές, μια ενδογενή τομή, αφού το οικογενειακό σύστημα διασπάται σε πολλούς κρίκους, και μια εξωγενή συγκυρία, που είναι η αγροτική κρίση του 1873. Το αποτέλεσμα είναι η δεύτερη μεταναστευτική κίνηση, του Σπύρου Α. Μεταξά από τη Χαλκίδα στον Πειραιά.
Στον Πειραιά
Στο νέο οικονομικό λιμάνι του ελληνικού κράτους ο νεαρός Μεταξάς θα ασχοληθεί με το εμπόριο των αποικιακών. Σε μικρό χρονικό διάστημα η αλυσιδωτή μετανάστευση των αδελφών Μεταξά και η επιχειρηματική οργάνωσή τους θα είναι εντυπωσιακή. Η ετοιμότητα του Σπύρου Α. Μεταξά και των αδελφών του θα τους οδηγήσει σε νέες εταιρικές συνεργασίες, σε κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις στον Πειραιά με την τοπική αυτοδιοίκηση και με την Εθνική Βουλή. Η ανοδική πορεία των αδελφών στον Πειραιά συμπαρέσυρε και αυτούς που είχαν μείνει στη Χαλκίδα. Ομως η ομόαιμη συνεργασία αποτελεί τον δυσκολότερο παράγοντα στην εταιρική οργάνωση. Αρραγής δημόσια έκφραση μαζί με ανταγωνισμούς και προσωπικές αντιζηλίες βρίσκουν στον οικογενειακό χώρο το πιο πρόσφορο έδαφος για να εκδηλωθούν και να συγκρουσθούν εξαιτίας ακριβώς της οικειότητας των σχέσεων. Η δεκαετία του 1880 έφερε τη χρεοκοπία των αδελφών Μεταξά στον Πειραιά και στη Χαλκίδα. Το 1888 οι δύο αδελφοί, Σπύρος και Ηλίας, στον Πειραιά συνέστησαν και πάλι ομόρρυθμη εταιρεία που ανταποκρίθηκε ξανά με επιτυχία στην ενδογενή κρίση των χρεοκοπιών και στην εξωγενή συγκυρία, την ανάπτυξη της ελληνικής ποτοποιίας. Η ανάπτυξη νέων αστικών καταναλωτικών συνηθειών, η νέα ζήτηση -από τα άσπρα οινοπνευματώδη ποτά της υπαίθρου στο κονιάκ και τα ηδύποτα- απαιτούσε νέα επιχειρηματική οργάνωση και νέες μεθόδους διακίνησης του προϊόντος. Οι αδελφοί Μεταξά ξεκίνησαν με το ίδιο εταιρικό σχήμα και το γνωστό τους δίκτυο διακίνησης προϊόντων στην ελληνική αγορά. Το οικογενειακό σχήμα της ομόρρυθμης εταιρείας διατηρήθηκε έως το 1963, ενώ η ανταπόκριση των αδελφών Μεταξά στην ανάγκη σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού του εργοστασίου τους στον Πειραιά ήταν άμεση από το ξεκίνημα. Η παραγωγική μονάδα ποτοποιίας απασχολούσε μικρό σχετικά αριθμό εργατών (30-50 άτομα). Γάλλοι παραγωγοί κονιάκ, μπουκάλια με ευφάνταστες ετικέτες και η επιμονή των ιδιοκτητών στην ποιότητα, μεταμόρφωναν την πρώτη ύλη που προμηθεύονταν αρχικά από τη Χαλκίδα σ’ ένα ελκυστικό ποτό που έφτανε στην παγκόσμια αγορά. Η παραποίηση του προϊόντος από τους «ψευδομεταξάδες» λειτούργησε μακροπρόθεσμα θετικά για το «γνήσιον Μεταξά». Το όνομα της επιχείρησης Μεταξά υποκατέστησε ουσιαστικά το διεκδικούμενο από τη Γαλλία κονιάκ και το άγνωστο μπράντι στον 20ό αιώνα.
Η ύλη του βιβλίου που αφορά τη διαφήμιση και διακίνηση των ποτών Μεταξά αποτελεί την πιο θελκτική ενότητα, αφού υπήρξε και η μεγαλύτερη επιχειρηματική καινοτομία τους. Πώς η δυναμική της διαφήμισης αυτού του καταναλωτικού αγαθού κατοχύρωσε την επωνυμία του και την εθνική καταγωγή του. Τελικά το «γνήσιον Μεταξά» ταυτίστηκε με την ελληνική αστικοποίηση και σηματοδότησε την ιστορία μιας ελληνικής οικογενειακής επιχείρησης, που ανταγωνίστηκε με μεγάλη επιτυχία διεθνή βιομηχανικά προϊόντα.
* Η κ. Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου είναι ιστορικός, ΙΝΕ/ΕΙΕ.