Κοινωνικά αόρατος, μα ελεύθερος

Κοινωνικά αόρατος, μα ελεύθερος

3' 21" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΡΑΛΦ ΕΛΙΣΟΝ

Αόρατος άνθρωποςμετ. Αγορίτσα Μπακοδήμου

εκδ. Κέδρος

«Είμαι ένας αόρατος άνθρωπος»: έτσι αυτοσυστήνεται, από την πρώτη κιόλας αράδα του βιβλίου, ο ήρωας του ομώνυμου, εμβληματικού μυθιστορήματος του Ραλφ Ελισον. Δεν είναι εκτόπλασμα, δεν είναι φάντασμα, δεν είναι ανωμαλία της φύσης. Είναι αόρατος επειδή οι άλλοι αρνούνται να τον δουν. «Η κατάσταση στην οποία αναφέρομαι συμβαίνει λόγω μιας παράξενης προδιάθεσης που έχουν τα μάτια των ανθρώπων με τους οποίους έρχομαι σε επαφή. Είναι θέμα κατασκευής των εσωτερικών ματιών τους, με τα οποία, μέσω των πραγματικών ματιών τους, αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα», διαπιστώνει ο αφηγητής του Ελισον, φέρνοντας έτσι στο φως τις ανομολόγητες εντάσεις που έχουν προκαλέσει αιώνες ταξικών και φυλετικών διακρίσεων.

Ο «Αόρατος άνθρωπος» ενέχει στη ρίζα του ένα παράδοξο: επινοώντας ως χαρακτηριστική ιδιότητα του κεντρικού ήρωα την αορατότητα, ο συγγραφέας επιδιώκει να καταστήσει, επιτέλους, ορατή τη μαύρη φυλή· μιλώντας για έναν υπόγειο ήρωα, καταφέρνει να φέρει στο προσκήνιο την αφροαμερικανική εμπειρία. Σαν μυθιστόρημα μαθητείας, το βιβλίο σκιαγραφεί το πορτρέτο του αφηγητή σε νεαρή ηλικία, όταν πιστεύει «στη σκληρή δουλειά, στην πρόοδο και στη δράση». Τον παρακολουθεί σε όλη του τη διαδρομή, από μια μικρή πόλη του Νότου ώς τη στιγμή που ένα τρένο τον ξεβράζει στο Χάρλεμ, σε μια μακρά σειρά διαβατήριων μεταβάσεων – περιπέτειες απύθμενης σκληρότητας που αποτυπώνονται με σουρεαλιστικό, ονειρικό τρόπο και καταγράφονται πυκνά, έντονα και βίαια, διανθισμένες συχνά από μια δηκτικότητα που ακυρώνει οποιαδήποτε πιθανότητα μελοδραματικής εκτροπής και μια ειρωνεία που αποκλείει τον καταγγελτικό τόνο. Ταξίδι, Χάρλεμ, σκληρή δουλειά, πολιτική στράτευση, ωστόσο, δεν θα οδηγήσουν τον ανώνυμο ήρωα παρά σε μια «τρύπα στο έδαφος», στο υπόγειο ενός κτιρίου που το νοικιάζουν αποκλειστικά λευκοί.

Σκοντάφτοντας αδιάκοπα, από επεισόδιο σε επεισόδιο, από ματαίωση σε ματαίωση, σε τείχη, ο ανώνυμος Νέγρος του βιβλίου διαλέγει να γίνει αόρατος και υπόγειος ώστε να παραμείνει ελεύθερος. Αόρατος έτσι κι αλλιώς μέσα την κοινωνία των λευκών, θα γίνει αόρατος και για τους δικούς του, που μέσα στην αδιέξοδη απελπισία τους αλληλοϋποβλέπονται και αλληλοκαταργούνται· θύμα του παραλογισμού, λευκού ή μαύρου, καταλήγει στη μόνη επιλογή που του είναι διαθέσιμη. «Στην κοινωνία μας ο Αντρας έχει ειδωλοποιηθεί και λατρεύεται δημόσια, όμως το άτομο πρέπει να κρυφτεί στο υπόγειο και να προσπαθήσει να περισώσει τις επιθυμίες, τις σκέψεις του, την ψυχή του, μέσα στην αορατότητα», έγραφε ο Σάουλ Μπέλοου το 1952, παρουσιάζοντας στο περιοδικό Commentary το μυθιστόρημα του Ελισον.

Ο Αόρατος Ανθρωπος καταλήγει στην τρύπα για να αναστοχαστεί όσα τον διαμόρφωσαν και όσα τον προετοιμάζουν για την επόμενη φάση της ζωής του. Την ψηλαφεί, δεν τη γνωρίζει ακόμη. Ομως, όπως μας έχει δηλώσει από τον πρόλογο κιόλας του βιβλίου, «αν υπάρχει κάτι στο οποίο πιστεύει, αυτό είναι η δράση».

Επικό ως προς το εύρος, μυθικό ως προς το θέμα και κλασικό ως προς τη δομή, πυκνό σε λογοτεχνικές, φιλοσοφικές, πολιτικές και μουσικές αναφορές, το μυθιστόρημα του Ραλφ Ελισον συνομιλεί με τον «Μόμπι Ντικ» του Μέλβιλ, την «Ερημη χώρα» του Τ.Σ. Ελιοτ, την «Ανθρώπινη μοίρα» του Μαλρό, τον «Χάκλμπερι Φιν» του Τουέιν, τις «Αναμνήσεις από το Υπόγειο» του Ντοστογέφσκι, αλλά και με το αφροαμερικανικό φολκλόρ, την τζαζ, τα θρησκευτικά κείμενα. Και φυσικά, περιστρέφεται γύρω από το κατ’ εξοχήν αμερικανικό θέμα – την αναζήτηση ταυτότητας. Ομως, ο κεντρικός ήρωας είναι μαύρος και ανώνυμος, ταυτόχρονα καθένας και κανένας· είναι εκείνος που έχει αποστερηθεί και όνομα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Προβάλλοντας τη μαύρη ταυτότητα και ταυτόχρονα οικουμενικοποιώντας έναν χαρακτήρα σε αναζήτηση αυτοπραγμάτωσης, το κείμενο διαρρηγνύει τα όρια και ταυτόχρονα εμπλουτίζει το αρχέτυπο του Αμερικανού ήρωα, ενσωματώνοντας το στοιχείο της φυλετικής διαφοράς. Τολμώντας επιτέλους να ονομάσει την αθέατη συνθήκη μέσα στην οποία ζει ο ήρωάς του, ο Ελισον σπάζει τη σιωπή και αμφισβητεί τις παραδοσιακές αναπαραστάσεις των Αφροαμερικανών, προαναγγέλλοντας το κίνημα για τη φυλετική ισότητα της δεκαετίας του ’60.

Μολονότι η φήμη του βασίζεται σε ένα και μόνο μυθιστόρημα, καθώς από το 1952, που εκδόθηκε ο «Αόρατος άνθρωπος», ώς το θάνατό του, το 1994, δημοσίευσε μονάχα λίγα δοκίμια και διηγήματα και, μεταξύ 1960 και 1977 κάποια αποσπάσματα από ένα ακόμη εν προόδω μυθιστόρημα που δεν ολοκλήρωσε ποτέ, ο Ελισον διασφάλισε τη λογοτεχνική του αθανασία μιλώντας από αφροαμερικανική σκοπιά για την προσωπική ακεραιότητα σε ένα υπαρξιακά παράλογο σύμπαν.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή