Οι τελευταίοι του δίσκοι είχαν ένα βάρος, ένα παίδεμα. Εσωστρέφεια και κατά βάθος έναν απολογισμό. Ο Νίκος Πορτοκάλογλου έλυνε τους δικούς του λογαριασμούς. Δεν θέλησε να παραστήσει τον χαρούμενο, ούτε όμως τον πείραξε που δεν θέλησαν όλοι να μοιραστούν μαζί του αυτή την εσωστρεφή του περίοδο. Στο μεταξύ, τον χειμώνα που πέρασε κατέκτησε την Αθήνα και την επαρχία με το «Ρεμίξ». Μια παράσταση που δεν έγινε για να κάνει τα τραγούδια του πιο μπιτάτα, όσο για να βρει τη λιτή ματιά τους. Τα απάλλαξε από τα ηλεκτρικά όργανα και διάλεξε την πιο λαϊκή εκδοχή τους. Αυτό ακριβώς θα επιχειρήσει και στη Μικρή Επίδαυρο τις δύο πρώτες ημέρες του Ιουλίου.
Κι ενώ ετοιμάζεται για τις παραστάσεις, το παλιό και αγαπημένο «Τα καράβια μου καίω» έγινε ύμνος στις παρέες των 20άρηδων και το καινούργιο του single, «Βουτάμε γυμνοί», ακούγεται παντού. Το σημείο-κλειδί του τραγουδιού; «Μα τι είναι αυτά που φοράμε / και από ποια εποχή στη σκιά τα πετάμε / και βουτάμε γυμνοί».
Το έγραψε πέρυσι τέτοια εποχή στο Πήλιο σε μια ανάλαφρη στιγμή διακοπών με φίλους και τα πιτσιρίκια τους, αλλά και με την ένταση της κρίσης που ξεσπούσε. Η αναφορά σε αυτά που φοράμε, τα ρούχα μιας άλλης εποχής, δεν είναι άλλο από την ξεπερασμένη νοοτροπία της μεταπολίτευσης. «Ενας φίλος γιατρός μου έλεγε ότι ο νέος ορισμός που έδωσαν τα τελευταία χρόνια στην υγεία είναι μια φράση: «Η υγεία είναι η ικανότητα προσαρμογής»», λέει. «Εμείς ως κοινωνία αισθάνομαι ότι χάσαμε αυτή την ικανότητα να προσαρμοζόμαστε, να ρισκάρουμε, να τολμάμε. Κυριάρχησε η δύναμη της αδράνειας. Γι’ αυτό δεν συμφωνώ με τους «Αγανακτισμένους» που έχουν δαιμονοποιήσει τους 300. Μπούκωσε το μηχάνημα από μας τους ίδιους. Εκδηλώθηκε η φούσκα, το πρόβλημα, πόσο άρρωστος ήταν ο οργανισμός».
Διαφθορά
– Το θέμα είναι και η θεραπεία.
– Πρώτα πρέπει να καταλάβεις ότι είσαι άρρωστος. Εμείς είμαστε ακόμη στη φάση της άρνησης. Την αγανάκτηση με τους πολιτικούς την καταλαβαίνω, κι εγώ είμαι αρνητικός, αλλά το να τους ρίξουμε το βάρος αποκλειστικά είναι υποκρισία. Τα τελευταία χρόνια, όπως όλοι μας, ήρθα κι εγώ αντιμέτωπος με τη βρωμιά και τη διαφθορά, είτε σε ένα νοσοκομείο, που μου ζήτησαν φακελάκι, είτε στην πολεοδομία, στον δήμο, στην εφορία. Ακόμη και με τον δάσκαλο οδήγησης της κόρης μου, που της ζήτησε εν ψυχρώ 200 ευρώ για να πάρει το δίπλωμα. Ομως, αυτοί δεν ήταν μέσα στο Κοινοβούλιο, αλλά έξω απ’ αυτό.
– Και δεν ενοχληθήκατε με την εικόνα κάποιων βουλευτών να φεύγουν σαν λιποτάκτες μέσω του Ζαππείου για να μην αντιμετωπίσουν την οργή του κόσμου;
– Φυσικά φταίνε οι πολιτικοί, αλλά δεν ευθύνονται για όλα. Πήρε ο άλλος την επιδότηση για να αλλάξει καλλιέργεια στο χωράφι του και αγόρασε τζιπάρα, φταίει η κυβέρνηση γι’ αυτό; Αυτή είναι η συμπεριφορά του ανηλίκου: «Μα γιατί δεν μου είπες ότι έπρεπε να προσέχω». Εγώ, 30 χρόνια τώρα, ούτε σε κόμματα ανήκω ούτε επιδοτήθηκα ποτέ από το κράτος.
– Τι σας ενοχλεί περισσότερο στους «Αγανακτισμένους»;
– Δεν μπορεί να είμαστε μόνο αγανακτισμένοι, αλλά και μετανιωμένοι. Να κοιτάξουμε ο καθένας τι έκανε για να φτάσουμε ώς εδώ.
– Αγανακτισμένος είναι και ο Ανθιμος απ’ ό,τι διάβασα.
– Και όλοι οι υπερπατριώτες. Δεν πήγα στις συγκεντρώσεις αυτές, διότι πιστεύω ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι να βελτιωθούμε ο καθένας από την πλευρά του. Εγώ πάντα συμφωνούσα με το μότο του Γκάντι: Φέρε στη δική σου ζωή την αλλαγή που οραματίζεσαι για την κοινωνία.
– Χρωστάμε θετικά πράγματα στην κρίση;
– Τώρα είμαστε στη φάση που ανεβάζουμε πυρετό, σαν τον οργανισμό όταν θέλει να αμυνθεί. Είναι όμως σημάδι υγείας, ότι ο οργανισμός λειτουργεί. Εχουμε δρόμο μπροστά μας, αλλά σίγουρα άνοιξαν οι πληγές. Οι κρίσεις βγάζουν πάντα και θετικά πράγματα.
Αυτό που βιώνουμε θα μας ξυπνήσει
– Τι σας ενοχλεί πολύ;
– Το σύνθημα «δεν χρωστάω, δεν πουλάω δεν πληρώνω». Λένε ορισμένοι «δεν χρωστάω τίποτα, να τα πάρουν και να φύγουν από εδώ», όπως παροτρύνει ο εθνικός μας συνθέτης. Αυτά τα βρίσκω παιδαριώδη. Κανείς απ’ αυτούς που φωνάζουν δεν ξεκαθαρίζει τελικά: θέλει τα λεφτά ή την πτώχευση;
– Το μέλλον τι θα φέρει;
– Είμαι αισιόδοξος ότι αυτό που βιώνουμε τώρα θα μας ξυπνήσει από τον λήθαργο. Ημασταν αραχτοί σε μια σεζλόνγκ και περνούσαμε καλά με τα λεφτά που έρχονταν απ’ έξω. Από τη μεταπολίτευση και μετά, ζούσαμε σαν κακομαθημένοι έφηβοι – επειδή ταλαιπωρηθήκαμε με χούντα και εμφύλιο, θεωρούσαμε ότι μας τα χρωστάνε.
– Εχετε και για τον χώρο των καλλιτεχνών αυτή την εντύπωση;
– Οι πιο «επαναστάτες» καλλιτέχνες κατέληξαν οι πιο κρατικοδίαιτοι. Θεωρούσαν ότι το κράτος πρέπει να τους ζει. Δεν διανοήθηκα ποτέ ότι, επειδή έχω πάθος με τη μουσική, πρέπει να με επιδοτεί το κράτος.
– Το κράτος πρέπει να επιχορηγεί την τέχνη, αλλά να μη σπαταλά.
– Πάντως, τα καλύτερα πράγματα που έγιναν στην Ελλάδα, από τον Σολωμό, τον Θεόφιλο και τον Καβάφη μέχρι τον Τσαρούχη, τον Τσιτσάνη και τον Σαββόπουλο, δεν επιδοτήθηκαν. Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να παίρνει ο καλλιτέχνης επιδότηση; Αυτά πρέπει να τα ξαναδούμε για να έχουμε μέλλον. Διαβάζω για τις δυνατότητες που υπάρχουν στη χώρα μας, από τα αρωματικά φυτά και τις καλλιέργειες μέχρι τον τουρισμό, που κάποτε οι «πατριώτες» περιφρονούσαν φοβούμενοι μήπως γίνουν τα γκαρσόνια της Ευρώπης. Υπάρχουν τεράστιες ανεκμετάλλευτες δυνατότητες. Τώρα θα αναγκαστούμε να τις αξιοποιήσουμε. Η σωτηρία μας είναι ο σεβασμός στη δουλειά.
«Προοδευτικό είναι να κάνεις καλά τη δουλειά σου, δεν προσδοκώ τίποτα από την Αριστερά»
Η Αριστερά μοιάζει σαν να έχει βολευτεί στη διαμαρτυρία ή σαν να χάθηκε στον δρόμο. Προσδοκούσατε κάτι διαφορετικό;
– Δεν προσδοκώ απολύτως τίποτα εδώ και πολλά χρόνια από την Αριστερά. Είναι το πιο συντηρητικό κομμάτι της κοινωνίας. Περισσότερο από το εθνικοθρησκευτικό, που υπερηφανεύεται που είναι συντηρητικό. Το να δηλώνεις προοδευτικός και να είσαι συντηρητικός είναι χειρότερο. Η Αριστερά θέλει να μείνει για πάντα 14 χρόνων.
– Ποιος είναι ο προοδευτικός στις μέρες μας;
– Προοδευτικός είναι αυτός που κάνει καλά τη δουλειά του και πληρώνει τους φόρους. Η μεγάλη επανάσταση σήμερα θα ήταν η επανάσταση του αυτονόητου.
– Το πιο εύστοχο πράγμα που ακούσατε αυτό τον καιρό;
– Τα λόγια του Ράμφου, ότι ταυτίσαμε την έννοια του ορθολογισμού και του νόμου με τη χούντα. Εύστοχο ήταν ένα δημοσιογραφικό κείμενο που διάβασα και περιέγραφε μια σκηνή στη μετεκλογική ευφορία του 1981. Περπατούσε στον δρόμο ο δημοσιογράφος που δυστυχώς δεν θυμάμαι το όνομά του και είδε ένα μηχανάκι να μπαίνει στον μονόδρομο ανάποδα. Φώναξε αυθόρμητα στον οδηγό του: «Εϊ, πού πας;». Κι εκείνος του απάντησε: «Ακούστε να δείτε, αυτά που ξέρατε να τα ξεχάσετε, τώρα έχουμε δημοκρατία». Από εκεί ξεκινήσαμε. Οταν δηλαδή θεωρήσαμε ότι το να ακούς τον νόμο ήταν δουλοπρέπεια.
– Από την άλλη, η κρίση μάς χρεώνει πολλά.
– Οταν οι άνθρωποι χάνουν, χάνουν όλοι. Κι εμένα μειώθηκε το εισόδημά μου.
– Δεν νομίζω ότι έχουν όλοι τις ίδιες απώλειες, ωστόσο υπάρχει και το κοινωνικό ψυχικό βάρος.
– Πράγματι, ξυπνάς και κοιμάσαι με μια απειλή καταστροφής. Οτι από ώρα σε ώρα το καράβι θα βουλιάξει. Είναι φοβερό να ταξιδεύεις και να χτυπάνε συνέχεια οι συναγερμοί. Ειδικά στην Αθήνα βλέπεις την τάση για μαζική κατάθλιψη. Απ’ αυτή την άποψη, το γεγονός ότι ο κόσμος, οι αγανακτισμένοι βγήκαν στους δρόμους ήταν ένα θεραπευτικό μοίρασμα. Αλλά όταν αρχίζει και παίρνει χαρακτηριστικά αριστερίστικης οργάνωσης του 1975 ή συγκέντρωσης της Χρυσής Αυγής και των συνωμοσιολόγων, τότε το πράγμα ασχημαίνει.
– Βλέπουμε όμως και διαφορετικές συμπεριφορές. Ο Μίκης Θεοδωράκης, για παράδειγμα, κατέλαβε την πλατεία Αριστοτέλους και πρότεινε δάνειο από τους Ρώσους. Ο Διονύσης Σαββόπουλος πρότεινε να μεταφερθούν οι μετανάστες στην εγκαταλελειμμένη επαρχία και 32 διανοούμενοι είπαν να σοβαρευτούμε. Με ποιους νιώθετε πιο κοντά;
– Στη διακήρυξη των 32 είμαι πιο κοντά. Διαβάζοντάς την, έριξα σήμα ότι βάζω κι εγώ την υπογραφή μου, αν βέβαια είναι σε διαδικασία διεύρυνσης. Ως κείμενο βέβαια είναι γενικόλογο. Μιλάει όμως για συναίνεση, σοβαρότητα, κάνει την παραίνεση στους πολιτικούς να τα βρουν επιτέλους στη φάση που βυθιζόμαστε και να πάψουν να τσακώνονται προκειμένου να κερδίσουν νούμερα στα γκάλοπ.
– Τελικά, ποιοι είναι οι πιο αγανακτισμένοι, εκείνοι στο Σύνταγμα ή οι Γερμανοί με μας;
– Και στη μέση μια κυβέρνηση που τη βάλαμε να κάνει τη βρώμικη δουλειά υπό τον όρο να τη βρίζουμε. Το να δηλώνεις αυτή την εποχή θυμωμένος είναι must. Οταν σου τηλεφωνεί κάποιος και απαντάς ότι είσαι καλά, δεν είναι καθωσπρέπει.