ΜΑΧΜΟΥΝΤ ΝΤΑΡΟΥΙΣ
Κατάσταση πολιορκίας
μετ.: Γιώργος Μπλάνας
εκδ. Κοινωνία των (δε) κάτων
ΜΑΧΜΟΥΝΤ ΝΤΑΡΟΥΙΣ
Κατάσταση πολιορκίας
μετ.: Αγγελική Σιγούρου
εκδ. Μαΐστρος
Δύο μεταφράσεις του ίδιου σπονδυλωτού ποιήματος που εκδίδονται ταυτόχρονα σχεδόν σήμερα μας συστήνουν τον μεγάλο ποιητή του αραβικού κόσμου, τον Μαχμούντ Νταρουίς (1941-2008). Ηθελε να τον θεωρούν ποιητή της Παλαιστίνης και όχι Παλαιστίνιο ποιητή, της Παλαιστίνης της καρδιάς του, την οποία έχασε παιδί έξι ετών, μαζί με την παιδική του ηλικία: «Οι πυροβολισμοί μέσα στην καλοκαιρινή νύχτα του 1948 στο ήσυχο χωριό Αλ Μπιρουά δεν ξεχώριζαν μεγάλους και μικρούς. Ημουν δεν ήμουν έξι χρονών. Ετρεξα προς τους λόφους με τις μελανές ελιές, περπατώντας και έρποντας. Μετά από μια νύχτα αίματος, τρόμου και δίψας, βρεθήκαμε σε μια χώρα που λεγόταν Λίβανος», θα πει αργότερα. Οταν θα γυρίσει με τους γονείς του πίσω, θα βρει στη θέση του χωριού του ένα εβραϊκό κιμπούτς και όλοι τους θα ‘ναι «προσωρινά απόντες», Ισραηλινοί πολίτες που δεν έχουν δικαίωμα να διεκδικήσουν την περιουσία τους. Ετσι εισέβαλαν η πολιτική κι η Ιστορία στη ζωή του, ρίζωσαν κι έγιναν λόγος από τα μικράτα του, όταν στο σχολείο μάθαινε την Τορά αντί για το Κοράνι και τους Εβραίους ποιητές αντί για τους Αραβες. Κι ας χρωστάει σ’ αυτά ακριβώς τα εβραϊκά την επαφή του με όλους τους ποιητές που εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε να διαβάσει στα αραβικά, τον Μαγιακόφσκι και τον Χικμέτ, τον Ελιάρ και τον Αραγκόν, τον Λόρκα και τον Νερούδα.
Γύρω στα είκοσί του γράφει το διάσημο παλαιστινιακό ποίημα, την «Ταυτότητα», που ανοίγει με την προσταγή: «Γράψε. / Είμαι Αραβας.» Και κλείνει με την προειδοποίηση: «Φυλάξου. / Από την πείνα μου φυλάξου / κι απ’ την οργή μου» [ολόκληρο το ποίημα στην έκδοση www. poiein. gr/archives /12990/index. html» o «Ποίηση του λαού της Παλαιστίνης, (Μαχμούντ Νταρουίς, Ταουφίκ Ζαγιάντ, Σαχίμ αλ Κάσεμ), επιμέλεια μετάφρασης: Καμάλ Καττάν» Ποίηση του λαού της Παλαιστίνης, (Μαχμούντ Νταρουίς, Ταουφίκ Ζαγιάντ, Σαχίμ αλ Κάσεμ), επιμ. μετ. Καμάλ Καττάν, Ομάδα Νεανικής Πολυέκφρασης Αρκαδίας «Ελευσις», 2006]. Με αυτό το ποίημα αλλά και με όλη την πρώιμη ποιητική παραγωγή του, ο Νταρουίς τοποθετείται ως στρατευμένος ποιητής που διακηρύσσει ότι «δεν υπάρχει αισθητική / πέρα από την ελευθερία», όπως γράφει, έγκλειστος, στην «Κατάσταση πολιορκίας». Κι ας είναι η αισθητική όρος για την ουσιαστική απελευθέρωση του ανθρώπου, κι ας είναι η ποίηση αυτή που θα λύσει τελικά την πολιορκία: «Αυτή η πολιορκία θα κρατήσει / ώσπου να τους διδάξουμε να γράφουν / όμορφη ποίηση: την ποίησή μας».
Ο Νταρουίς προσχώρησε πολύ νέος στο Κομμουνιστικό Κόμμα του Ισραήλ, διώχθηκε, φυλακίστηκε, ενεπλάκη στα πολιτικά πράγματα ενεργά ως στέλεχος της PLO και αρνήθηκε ανυποχώρητος τα αξιώματα, ξενιτεύτηκε, έγραψε για την κηδεία του πολύ πριν αρρωστήσει και ξαναέγραψε για τον θάνατό του μετά τη «νεκρανάστασή» του στο πρώτο καρδιακό του επεισόδιο. Εγραφε για τη ζωή και τον έρωτα, την πατρίδα και τον θάνατο, τα λουλούδια της αμυγδαλιάς που επιμένουν, αφοσιωμένος όλο και περισσότερο στο πέρασμα του χρόνου στον ρυθμό και στη μελωδία του στίχου, στο σύμβολο που πρέπει να βαθαίνει, σαν τις ελιές και τα πορτοκάλια της γενέθλιας γης που συμβολίζουν ακόμα και τη νύχτα («Μολύβι όλη μέρα ο ουρανός / πύρινο τη νύχτα πορτοκάλι», μετ. Γ. Μ.), τον πανανθρώπινο μύθο που ενώνει πάνω από τον χώρο και τον χρόνο. Εφυγε από τη χώρα του για να έρθει, σαν τόσους άλλους ποιητές, ακόμα πιο κοντά της κι άνοιξε τους ορίζοντες της ποίησής του, και της σύγχρονης αραβικής ποίησης, στην ετερότητα του ήθους, του ύφους και του μέτρου, έχοντας πάντα επίγνωση της κοινής ανθρώπινης μοίρας κάτω από το αφόρητο βάρος της Ιστορίας – παρότι «λίγο απ’ το απόλυτο το μπλε το ατέλειωτο αρκεί / για να ελαφρύνει το φορτίο τούτων των καιρών» (μετ. Α. Σ.).
Υπήρξε ένας ποιητής λαϊκός, έντονα προφορικός, που απάγγελλε σε κάθε ευκαιρία τα ποιήματά του -σύμφωνα με τη ζώσα αραβική παράδοση- μπροστά σε χιλιάδες κόσμο. Ενας ποιητής που δεν ξεχώριζε τη ζωή και τον έρωτα από την πολιτική, που έψαλλε στην Παλαιστίνη ύμνους ερωτικούς και τραγουδούσε τη γυναίκα ως μητέρα-φύση, ως ομορφιά και συνέχεια, όντας βαθύτατα λυρικός ακόμα και στις πλέον επικές στιγμές του.
Βαθιά λυρικός
Ετσι και η «Κατάσταση πολιορκίας» είναι ένα λυρικό ποίημα, αποσπασματικό, ρομαντικό στη βαθύτερη ουσία του, βασισμένο όπως ωραία το τοποθετεί ο Γιώργος Μπλάνας στην ίδια εκείνη τη σολωμική αντίθεση ανάμεσα στον πειρασμό της διανθρώπινης επαφής και του φυσικού κάλλους και στο κάλεσμα του θανάτου που ηθικά ελευθερώνει. Κι είναι μαζί δραματικό, καθώς ο Νταρουίς δίνει φωνή στα πρόσωπα στα οποία μιλά, φίλους, εχθρούς κι αδιάφορους, όπως ο κριτικός που ασφαλής στο σπίτι και στη ζεστασιά του επιχειρεί να μετρηθεί με τη φλόγα της ποίησής του, φλόγα των πολυβόλων αλλά και της επιθυμίας για την πλέον απροϋπόθετη και καθολική ελευθερία, αυτή που επιτρέπει στον άνθρωπο να γίνει ένα με τον κόσμο, μέσα από τον λόγο που γίνεται τραγούδι. Ενα τραγούδι που προτρέπει να σκεφτόμαστε τους άλλους (βλέπε… Να σκέφτεσαι τους άλλους – 12 ποιήματα του Παλαιστίνιου ποιητή, μετ. Τζένη Καραβίτη, Νήσος, 2009), κι ας ξέρουμε μέσα μας βαθιά πως μόνοι πορευόμαστε στον κόσμο και στον θάνατο, αλλά προσωρινοί κι αιώνιοι στους κόλπους του παντός.