ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
Δράμα 1941: Μια παρεξηγημένη εξέγερση
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 480
Η μονογραφία του βετεράνου δημοσιογράφου, ερευνητή και συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου για τα γεγονότα της Δράμας, το 1941, κινητοποιεί, τουλάχιστον, δύο σκέψεις. Πρώτον, τα λόγια του Β. Μπένζαμιν με τα οποία έκλεινε τον «Μονοδιάστατο άνθρωπο» ο Χ. Μαρκούζε: «Αν έχουμε ακόμη μια ελπίδα, τη χρωστάμε σε αυτούς που δεν είχαν καμιά». Δεύτερον, ένα παλιό γιουγκοσλαβικό γνωμικό: «Το μόνο πράγμα που μπορεί να είναι απολύτως βέβαιο είναι το μέλλον, μια και το παρελθόν μεταβάλλεται διαρκώς».
Η ανασύνθεση της ιστορίας της «παρεξηγημένης εξέγερσης» της Δράμας, τα ντοκουμέντα και οι μαρτυρίες πρωταγωνιστών εκείνης της εποχής (τους πρόλαβε εν ζωή ο Κουζινόπουλος) δείχνουν ότι επρόκειτο για μία πρόωρη μεν, πλην γνήσια ηρωική λαϊκή εξέγερση – η πρώτη που σημειώθηκε στην κατεχόμενη Ευρώπη. Η πράξη της αντίστασης ακύρωσε τα όποια επιχειρήματα της Βουλγαρίας περί εθνικών και πληθυσμιακών δικαιωμάτων στην περιοχή και αποθάρρυνε τους Βούλγαρους εποίκους να εγκατασταθούν σ’ αυτήν και να αλλοιώσουν την πληθυσμιακή της σύνθεση. Τέλος, συνέβαλε τα μέγιστα στη διατήρηση της ελληνικότητας της περιοχής.
Βία και εξέγερση
Ηταν μια εποχή που χαρίζονταν περιοχές και άνθρωποι. Η Ανατολική Μακεδονία ήταν ένα «δώρο» του Χίτλερ προς τον τσάρο της Βουλγαρίας Βόρις Γ΄, για τη βοήθεια και τις διευκολύνσεις που είχε προσφέρει ο τελευταίος στον στρατό του Γ΄ Ράιχ για την κατάληψη της Ελλάδας. Η Βουλγαρία προσπάθησε να την ενσωματώσει και η περιοχή αντιμετωπίστηκε ως τμήμα της βουλγαρικής επικράτειας με την ονομασία «Μπελομόριε» (Αιγαίο).
Οι μεταβολές που ακολούθησαν ήταν βίαιες. Σύμφωνα με μαρτυρίες, χιλιάδες Βούλγαροι έποικοι εγκαταστάθηκαν στις πόλεις και τα χωριά καταλαμβάνοντας τις περιουσίες που εγκατέλειψαν οι φυγάδες και οι εκτοπισμένοι. Καταστηματάρχες εκτοπίστηκαν, λεηλατήθηκαν και άλλοι υποχρεώθηκαν να προσλάβουν Βουλγάρους «συνεταίρους» στις επιχειρήσεις τους.
Στις 28 και 29 Σεπτεμβρίου 1941 μια φούχτα τολμηροί επαναστάτες άρπαξαν τα όπλα στον νομό Δράμας, ανατίναξαν το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού, επιτέθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό, χτύπησαν τους στρατώνες του πεζικού και του πυροβολικού μέσα στην πόλη εξουδετερώνοντας τις βουλγαρικές δυνάμεις, ενώ στα γύρω χωριά εκδίωξαν ή εκτέλεσαν τους διορισμένους Βουλγάρους προέδρους κοινοτήτων, κατέλαβαν δημαρχεία και αστυνομικά τμήματα και πήραν την εξουσία στα χέρια τους για λίγες ώρες, οργανώνοντας την πρώτη εξέγερση στην κατεχόμενη από τις δυνάμεις του Αξονα Ευρώπη, καταλύοντας τη βουλγαρική εξουσία.
Τα αντίποινα και το τέλος
Οι βουλγαρικές αρχές κατοχής αντέδρασαν με ένα ολοκαύτωμα και πραγματικό λουτρό αίματος στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.Εκτελέστηκαν, χωρίς δίκη, πάνω από 3.000 Ελληνες στην πόλη και την περιοχή της Δράμας, άλλοι υποβλήθηκαν σε σκληρά βασανιστήρια και οδηγήθηκαν στις βουλγαρικές φυλακές εκατοντάδες άλλοι, 67 χωριά πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ εξαπολύθηκε ένα απίστευτο κυνηγητό εναντίον κάθε ελληνικού στοιχείου.
Τα επόμενα χρόνια, η εξέγερση της Δράμας κατασυκοφαντήθηκε από πολλές πλευρές. Επρόκειτο, υποστήριζαν, περί μιας «προβοκάτσιας» που είχε στηθεί αριστοτεχνικά από τις βουλγαρικές αρχές κατοχής για εξανδραποδισμό της Ανατολικής Μακεδονίας και τον βίαιο εκβουλγαρισμό της. Αλλοτε πάλι, έλεγαν πως οι ηγέτες της εξέγερσης είχαν πέσει θύματα υποβολιμαίων φημών, τις οποίες διοχέτευαν οι Βούλγαροι κατακτητές. Ετσι, ρίχτηκε ο λίθος του αναθέματος στους πρωταγωνιστές της και η υπόθεση θάφτηκε στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.