«Την τελευταία μέρα της ζωής του, ο πατέρας μου ήταν κατάπληκτος. Είχε γλιτώσει τόσες πολλές φορές τον θάνατο που είχε πιστέψει ότι δεν θα πεθάνει ποτέ. Κοίτα να δεις, θα πεθάνω, μου έλεγε. Εφυγε ήσυχα. Σε όλη του τη ζωή ήταν ευτυχισμένος μέσα στην αφέλειά του».
Ο πεζογράφος Ανδρέας Μήτσου κάθεται απέναντί μου στο καφέ Joke, μεσημέρι Μεγάλης Πέμπτης, και πάνω στο τραπέζι βρίσκεται το τελευταίο του βιβλίο, ο «Κίτρινος στρατιώτης». Ενα μυθιστόρημα που εδράζεται στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός αλαφροΐσκιωτου, αφελούς ανθρώπου – όπως ήταν και ο πατέρας του συγγραφέα. Πάνω του πατάει όλο το βιβλίο. «Οταν βγήκε απ’ τον πόλεμο, του έλειπε τμήμα από το οστό του ενός του χεριού, ενώ και το ένα του πόδι είχε ακρωτηριαστεί» λέει ο συγγραφέας και δεν ξέρεις αν μιλάει για τον ήρωα του βιβλίου ή τον πατέρα του. Μέλη και οι δύο της περίφημης Ταξιαρχίας Ρίμινι, που πολέμησε στην Ιταλία το 1944, για να γίνουν το 2012 ένα φανταστικό πρόσωπο στο μυθοπλαστικό σύμπαν του Ανδρέα Μήτσου.
Αλλόκοτος άνθρωπος
«Ο πατέρας μου κατατάχθηκε ως απλός φαντάρος και απολύθηκε ως ανθυπολοχαγός. Πήρε όλους τους βαθμούς επ’ ανδραγαθία διότι ήταν παλαβός. Γι’ αυτό και τραυματίστηκε. Αυτό που γράφω στο βιβλίο, ισχύει: στο χωριό τον είχαν για σκοτωμένο. Οταν επέστρεψε, δεν είχε την υποδοχή που περίμενε. Αυτός είχε εγκλωβιστεί σε έναν ακινητοποιημένο χρόνο, ενώ οι άνθρωποι στο χωριό είχαν συμπλεύσει με τον χρόνο. Οσοι φεύγουν από έναν τόπο κι επιστρέφουν κάποτε, θέλουν να βρούνε τα πράγματα όπως τα άφησαν. Επήλθε ένα χάσμα. Εξάλλου, παρά την εμπειρία του πολέμου, κι έναν δυνατό έρωτα που βίωσε στη Βηρυτό, και που τον θυσίασε για να πολεμήσει με την Ταξιαρχία, ο πατέρας μου, όπως και ο ήρωας του βιβλίου, επέστρεψε στην πρότερη αφέλειά του. Αφήστε που πλέον ενσάρκωνε πρότυπα εθνικοφροσύνης και όφειλε να είναι σοβαρός. Οντας όμως κάπως αλλόκοτος, γελοιοποιούσε το αξιακό σύστημα των γύρω του. Βρέθηκε στο περιθώριο».
Χειροβομβίδα
Το γεγονός που πυροδότησε τη φαντασία του συγγραφέα για να γράψει το βιβλίο ήταν μια πολύ συγκεκριμένη διήγηση του πατέρα του. «Επέστρεψε ακρωτηριασμένος και διεκδίκησε αναπηρική σύνταξη. Ηταν να περάσει από την αρμόδια επιτροπή όταν κάποιοι πρώην συνάδελφοί του είπαν ότι σε κάποιους βετεράνους η επιτροπή δεν έδωσε σύνταξη, παρότι τη δικαιούνταν. Ο πατέρας μου παρουσιάστηκε στην επιτροπή έχοντας μαζί του μια χειροβομβίδα. Αν δεν του έδιναν τη σύνταξη, θα τιναζόταν μαζί τους στον αέρα. Τελικά, του έβγαλαν αναπηρία 67% – δεν συμβαίνει το ίδιο όμως με τον ήρωα στο βιβλίο, ο οποίος χρησιμοποιεί τη χειροβομβίδα, επιβιώνει αλλά κλείνεται σε ψυχιατρείο».
Στο μυθιστόρημα περνάει και το αριστερό κίνημα της Μέσης Ανατολής, στο οποίο ο ήρωας δεν συμμετέχει. «Κι όχι μόνο αυτό: ο τραυματισμός του στο Ρίμινι θα τον κρατήσει έξω από την Ελλάδα. Οταν θα γυρίσει, τέλη του ’45, θα βρει μια χώρα διχασμένη. Αγνοεί τα Δεκεμβριανά. Οχι όμως και οι παλαιοί του συμπολεμιστές, κάποιοι από τους οποίους πήραν μέρος στο κίνημα της Μέσης Ανατολής. Περνάει πάλι στο περιθώριο λοιπόν. Είναι αστείο: όταν ήμουν μαοϊκός και μέλος του ΕΚΚΕ, ο πατέρας μου δεν μπορούσε να τα εννοήσει όλα αυτά. Για εκείνον, οι κομουνιστές είναι ανέντιμοι, «κατεργαραίοι». Η Αριστερά στον πόλεμο επέδειξε μιαν άγρια συμπεριφορά.
Μέχρι ο Στάλιν να τα σπάσει με τους Γερμανούς κρατούσε μια περίεργα ουδέτερη στάση, μετά, όταν πήγαν στη Μέση Ανατολή να πολεμήσουν, είπαν δεν πολεμάμε με τους Αγγλους.
Ο πατέρας μου δεν τα καταλάβαινε αυτά διότι ήταν μονοσήμαντος άνθρωπος και εξάλλου τότε στη Δεξιά υπήρχε κάτι που νομίζω δεν υπάρχει πια: υπήρχαν πατριώτες, με την έννοια του ανθρώπου που έχει μία πίστη και επιβιώνει βάσει αυτής της πίστης, κάτι που είναι καθαρό. Είχαν ένα καταστάλαγμα αστικής παιδείας».
Καθώς συζητάμε, καταλαβαίνω ότι ο «Κίτρινος στρατιώτης» είναι ένα βιβλίο που πάντοτε ήθελε να γράψει ο Α. Μήτσου. Επιβεβαιώνει την υποψία. «Η ειρωνεία είναι ότι ο πατέρας μου ήταν ένας μπακάλης με απολυτήριο δημοτικού. Διάβαζε όμως ό, τι έπεφτε στα χέρια του, χόρευε φοξτρότ και βαλς και φορούσε πάντα κοστούμι και γραβάτα – ο μοναδικός κοστουμαρισμένος μπακάλης σε όλη την Αιτωλοακαρνανία. Οπως είπαμε όμως, είχε και μιαν αφέλεια. Οταν ήμουν δεκαπέντε χρονών και διάβαζα Ντοστογιέφσκι, κάποιοι του είπαν, να τα κάψεις τα βιβλία του μικρού, του χαλάνε το μυαλό. Τα πήρε λοιπόν στην αυλή να τα κάψει. Εγώ χτυπιόμουν. Την τελευταία στιγμή, έκανε πίσω. Δεν είναι σωστό αυτό που πάω να κάνω, είπε. Και βάλθηκε να τα διαβάσει όλα για να έχει γνώμη».
Τελικά, ο «Κίτρινος στρατιώτης» είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που πασχίζει να διατηρήσει την εσωτερική του αλήθεια αντιμέτωπος με μια πραγματικότητα που δεν του το επιτρέπει. «Γι’ αυτό και ο ήρωάς μας θέλει να εκδικηθεί αυτή την πραγματικότητα.
Το βλέπουμε και σήμερα: ήταν τρελός ο άνθρωπος που αυτοκτόνησε στο Σύνταγμα τις προάλλες; Ο καθείς και η ερμηνεία του βέβαια, αλλά κάπου στο βιβλίο ο κεντρικός ήρωας λέει: «Πώς την κάνατε έτσι την πατρίδα; Πώς την καταντήσατε; Σαν την αρκούδα του γύφτου, την περιφέρετε, για να ρίχνουν στο δίσκο επάνω τα κέρματα οι ξένοι και να την κάνουνε χάζι». Το βιβλίο μιλάει για μια πατρίδα αλλά όχι με μια εθνικιστική θεώρηση. Ως τόπο συνάντησης με τις μνήμες σου. Ο ήρωας λέει ότι γι’ αυτόν πατρίδα είναι ένα δέντρο. Το δέντρο που μικρός κοιμόταν από κάτω. Πατρίδα είναι ο τόπος που συνιστά επιστροφή στον αθώο, παρθένο χρόνο. Ο χρόνος που πάντα σε δικαιώνει τελικά».
Το έργο του συγγραφέα
Ο Ανδρέας Μήτσου έχει εκδώσει επτά συλλογές διηγημάτων, τέσσερα μυθιστορήματα και μία νουβέλα. Το μυθιστόρημά του «Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου» τιμήθηκε το 1996 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος. Η συλλογή διηγημάτων του «Σφήκες» απέσπασε το Βραβείο Γραμμάτων Κώστα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών το 2002. Το 2007 η νουβέλα του «Ο κύριος Επισκοπάκης» τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών (ΕΚΕΒΙ-ΕΡΤ), ενώ την επόμενη χρονιά διασκευάστηκε για το θέατρο και ανέβηκε στο «104 Κέντρο Λόγου και Τέχνης» σε σκηνοθεσία του Στέλιου Μάινα. Εργάζεται ως σχολικός σύμβουλος φιλολόγων στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αθήνας.
Το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Ο κίτρινος στρατιώτης», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, όπως και όλα του τα βιβλία.