Αυτοθεραπεία μέσω της ονειρικής διαδικασίας

Αυτοθεραπεία μέσω της ονειρικής διαδικασίας

3' 37" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΑΙΛΙΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ

Ιεροί λόγοι: Σώμα και γλώσσα στα όνειρα ενός ρήτορα

Εισ., μετ. Ελισάβετ Κούκη, Εκδ. Σμίλη, σελ. 374

Πρώτος αυθιστορητής της ελληνικής αρχαιότητας, συστηματικός καταγραφέας των ονείρων του, εκστατικός πιστός που αυτοθεραπεύεται από τις πάμπολλες ασθένειές του ακολουθώντας τις εν ονείρω επιταγές του θεού, ο Αίλιος Αριστείδης πλούτισε την ελληνική γραμματεία με ένα νέο λογοτεχνικό είδος: την αυτοβιογραφία. Οι «Ιεροί λόγοι» του που αποδόθηκαν για πρώτη φορά στη νέα ελληνική και σχολιάστηκαν από την ψυχαναλύτρια Ελισάβετ Κούκη -εγχείρημα ιδιαίτερα ευρύ, το οποίο πατάει εξίσου στη φιλολογία και τη θρησκειολογία, την ψυχανάλυση και την αρχαιολογία, την ανθρωπολογία και την ιστορία της ιατρικής- γνωρίζουν στον αναγνώστη έναν από τους πιο γοητευτικούς και ιδιόρρυθμους συγγραφείς της εποχής του Αδριανού και του Μάρκου Αυρηλίου.

Σημαντικός εκπρόσωπος της Δεύτερης Σοφιστικής, του ρεύματος που αποσκοπούσε στη σύζευξη φιλοσοφίας και ρητορικής και στην καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων κατά τον όψιμο 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ., ο Αίλιος Αριστείδης γεννήθηκε κοντά στη Σμύρνη στους κόλπους αριστοκρατικής οικογένειας, αλλά μεγάλωσε με τροφείς-παιδαγωγούς, που παίζουν σημαντικό ρόλο στις εξιστορήσεις του. Μαθήτευσε κοντά στον διάσημο γραμματικό Αλέξανδρο στη Σμύρνη, και στην Αθήνα κοντά στον Ηρώδη τον Αττικό· πριν καλά καλά κλείσει τα είκοσι χρόνια του ήταν δεινός ρήτορας και λαμπρός χρήστης του αττικίζοντος λόγου. Ομως ήταν φιλάσθενος. Στο πρώτο του ταξίδι στην Αίγυπτο αρρώστησε σοβαρά, ίσως λόγω των κακουχιών στην έρημο, ενώ όταν το 144 προσκαλείται από τον δάσκαλό του Αλέξανδρο στην αυτοκρατορική αυλή, στη Ρώμη, φτάνει στον προορισμό του σχεδόν ετοιμοθάνατος. Εκτοτε, η ασθένεια θα γίνει μόνιμη σύντροφος του βίου του. Καθώς κανένας γιατρός δεν μπορεί να τον θεραπεύσει, στρέφεται στον Ασκληπιό ζητώντας την εν ονείρω επίσκεψη του θεού, κι εκείνος συναινεί: του δίνει οδηγίες – κάποτε ιδιαίτερα σκληρές, του υποδεικνύει θεραπείες – αποτελεσματικές καθώς φαίνεται, τον βοηθάει να ξαναβρεί τη ρητορική. Η σχέση με τον Ασκληπιό και η στενή παρακολούθηση της ονειρικής διαδικασίας, μέσω της οποίας θα αντιμετωπίσει την ασθένειά του και όχι μόνο θα αυτοϊαθεί αλλά και θα προσαράξει στο λιμάνι της ποιητικής έμπνευσης και δημιουργίας, συνθέτουν τους «Ιερούς λόγους» του.

Ο Αίλιος Αριστείδης είναι πενήντα πέντε ετών όταν αρχίζει να γράφει αυτό το ιδιότυπο απομνημόνευμα. Βασισμένος στο «ημερολόγιο ονείρων» που τηρούσε συστηματικά -κατ’ επιταγήν του θεού- επί είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια, από το ογκώδες corpus των «τριακοσίων χιλιάδων γραμμών» που έχει συγκροτήσει, αντλεί υλικό για να συνθέσει πέντε λόγους και έναν ακόμη, ημιτελή. Πρόκειται, βέβαια, για μια θρησκευτική αυτοβιογραφία, που παρακολουθεί τα πάθη του βιολογικού σώματος σε συνεχή συνομιλία με τον θεό-σωτήρα του, τον Ασκληπιό. Οσο παράλογες και αν είναι οι επιταγές του θεού, ο Αίλιος Αριστείδης τις ακολουθεί κατά γράμμα: «Ενα απ’ αυτά που θυμάμαι», γράφει στον Πρώτο Ιερό Λόγο, «είναι μια απόσταση που έπρεπε να κάνω τροχάδην και ξυπόλυτος στην καρδιά του χειμώνα, κι ύστερα πάλι ιππασία, το πιο δύσκολο πράγμα (…) Ενώ ο λίβας είχε σηκώσει φουρτούνα στο λιμάνι και οι βάρκες ταρακουνιόνταν, έπρεπε να περάσω με μια βάρκα στην αντίπερα όχθη, να φάω μέλι και βαλανίδια και μετά να κάνω εμετό για να είναι τέλεια η κάθαρση».

Εκσταση

Υπακούοντας στην παράδοξη λογική του ονειρικού σύμπαντος, το βιολογικό σώμα, αποκαθαρμένο από τους άρρωστους χυμούς με συνεχείς εμετούς, γνωρίζει μιαν έκσταση αυτοβασανισμού ασκητικής τάξεως. Η πειθάρχηση στον «ιερόν λόγον» των ονείρων του δεν επαναφέρει σε τάξη μόνο τις σωματικές λειτουργίες του Αίλιου Αριστείδη, αλλά και τις πνευματικές. Κι έτσι, η ρητορική τον ξαναβρίσκει θριαμβικά, καθώς ο Ασκληπιός δεν του προτείνει μόνον «ιάματα» αλλά και τον παροτρύνει να «μην αφήσει τους λόγους του», του στέλνει ονειρικά «σημάδια έκδηλα και σαφή» που τον γεμίζουν εμπιστοσύνη για τις ρητορικές του ικανότητες, του προσφέρει την εισαγωγική παράγραφο μιας ομιλίας ή τους πρώτους στίχους ενός ύμνου, του παραστέκεται πολλαπλώς. Σε κάποιο όνειρο, ο Αριστείδης αντικρίζει το άγαλμα του εαυτού του και το βλέπει να μεταμορφώνεται σε άγαλμα του Ασκληπιού. Συμβολικό της ενότητας και της ταύτισης με τον θεό, το όνειρο αποτελεί την κορύφωση της θείας επιδοκιμασίας.

Γοητευτικό και παράξενο, το κείμενο των «Ιερών λόγων» προκάλεσε το ενδιαφέρον δεκάδων ερευνητών, από τον Σ.Α. Μπερ, που αφιέρωσε τη ζωή του στο έργο του Αίλιου Αριστείδη, ώς τον Ε.Ρ. Ντοντς που θεωρεί το κείμενο των «Λόγων» τεκμήριο ασκληπιακής λατρείας και λειτουργίας του θεραπευτικού ονείρου. Οσο για τον σύγχρονο αναγνώστη, εκείνος μπορεί να το διαβάσει σαν νοσογραφία, σαν ονειρογραφία, αλλά κυρίως σαν αυτοβιογραφία – ιδίως αν είναι πεπεισμένος ότι η αυτοβιογραφική πράξη αρχίζει με την αφήγηση των φευγαλέων εικόνων της νύχτας, όταν το πιο ευάλωτο κομμάτι του εαυτού απογυμνώνεται.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή