Μεσημέρι, σε στενό της Αγίου Κωνσταντίνου. Λίγοι Πακιστανοί είναι μαζεμένοι σε κατάστημα -εν είδει παντοπωλείου- που ανήκει σε συμπατριώτη τους. Πάνω στον πάγκο της ταμειακής, μαζί με άδειες σακούλες και στοίβες από κονσέρβες, στέκει ένα χάρτινο κουτί με σχισμή στο πάνω μέρος, σαν κάλπη. «Χρήματα για ανέγερση τεμένους», γράφει η πρόχειρη επιγραφή στα αγγλικά, ενώ το ίδιο είναι μάλλον και το νόημα της φράσης στα αραβικά, ακριβώς από κάτω. Απρόθυμοι οι Ασιάτες, μετρούν τις κουβέντες τους. «Μαζεύουμε χρήματα για το τζαμί της γειτονιάς, να έχουμε κάπου να μαζευόμαστε, να κάνουμε την προσευχή μας», λένε. Σχεδόν 100 παρόμοια αυτοσχέδια τζαμιά λειτουργούν στην Αθήνα, κυρίως σε ισόγεια και υπόγεια πολυκατοικιών, που έχουν δικές τους εισόδους.
Τα περισσότερα από αυτά, μερικά χρόνια πριν, φιλοξενούσαν επιχειρήσεις ή αποθήκες επιχειρήσεων που έκλεισαν. Παρά την αρνητική στάση της γειτονιάς, οι ιδιοκτήτες τους νοικιάζουν τα κτίρια σε αλλοδαπούς, καθώς είναι πλέον λίγοι εκείνοι που επενδύουν στις «προβληματικές» περιοχές του κέντρου. Μπαίνοντας σε ένα τέτοιο «τζαμί», κοντά στην πλατεία Βικτωρίας, της αφγανικής κοινότητας, το πρώτο πράγμα που παρατηρούμε είναι τα δεκάδες ζευγάρια παπούτσια στην είσοδο του κτιρίου.
Το αμέσως επόμενο, η έντονη μυρωδιά που θυμίζει κλειστό γυμναστήριο. Στους τοίχους υπάρχουν επιγραφές στα αραβικά, γραμμένες ή σε κάδρα. Το ισόγειο είναι χωρισμένο έτσι ώστε να μη φαίνεται απέξω ο χώρος προσευχής, ενώ υπάρχει ένα υπόγειο, που λειτουργεί ως σχολείο για παιδιά, και ένα πατάρι. Εκεί βρίσκεται το γραφείο του προϊστάμενου του ναού, του Αμπντουλά, που φοράει λευκά ρούχα και κάλυμμα κεφαλής. Δίπλα στο γραφείο του υπάρχει ένα στρώμα, προφανώς το κρεβάτι του. Ο ίδιος λέει ότι ήρθε στην Ελλάδα πριν από 10 μήνες και παραμένει με υπηρεσιακό χαρτί, δηλαδή διοικητική απέλαση.
Το τζαμί αυτό, όπως και τα περισσότερα εξάλλου, λειτουργεί επίσημα ως «πολιτιστικό κέντρο». Προσευχή για τους άνδρες, μαθήματα για τα παιδιά. Ενήλικες γυναίκες μέσα στον χώρο δεν υπάρχουν. Σε περίπτωση θανάτου μέλους της κοινότητας, ο τελών χρέη ιμάμη οργανώνει έρανο για την αποστολή της σορού και την ενίσχυση της οικογένειας του θανόντος. «Τα παιδιά μας πρέπει να μαθαίνουν τη μητρική τους γλώσσα. Με όλες τις αδυναμίες που έχουμε, προσπαθούμε να συντηρούμε τον χώρο. Οταν ήρθα, έβλεπα τους συμπατριώτες μου μαζεμένους στην πλατεία Βικτωρίας και ήθελα να κάνω κάτι για να τους βοηθήσω», μας λέει ο Αμπντουλά. Ο ίδιος μιλάει για τη ζωή του και τις δυσκολίες της αφγανικής κοινότητας. Η συζήτηση διακόπτεται από συμπατριώτη του, που ζητάει ευγενικά να αναλάβει την ενημέρωσή μας, όμως περιορίζεται σε στοιχεία για τον αφγανικό πολιτισμό χωρίς να απαντάει ουσιαστικά σε ερωτήσεις σχετικά με τη λειτουργία του χώρου.
Πριν από έξι χρόνια
«Αρχισαν να λειτουργούν ως πολιτιστικά κέντρα, στην ουσία χώροι συνεύρεσης, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, πριν από έξι χρόνια, περίπου. Τα έξοδα μοιράζονται 200 – 300 άτομα που κάνουν χρήση των χώρων, ενώ ένα άτομο εκτελεί χρέη ιμάμη και αναλαμβάνει τη συντήρηση του χώρου», σχολιάζει η Αννα Τριανταφυλλίδου, καθηγήτρια στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Φλωρεντίας και κύρια ερευνήτρια του ΕΛΙΑΜΕΠ. Η ίδια θεωρεί ότι η λειτουργία τους έχει γενικά θετικές επιπτώσεις, καθώς -όπως εκτιμά- η θρησκεία στηρίζει αυτούς τους ανθρώπους σε δύσκολες συνθήκες και τους αποτρέπει από εγκληματικές ενέργειες. Πηγές της αστυνομίας αρνούνται ότι έχει διαπιστωθεί σχέση των τζαμιών με έκνομες ενέργειες. Αντίθετα, γείτονες των τζαμιών υποστηρίζουν στην «Κ» ότι εκτός από την όχληση που προκαλούν εξαιτίας της αθρόας συγκέντρωσης ανθρώπων σε ακατάλληλους γι’ αυτό τον σκοπό χώρους, συμβάλλουν και στην αύξηση της εγκληματικότητας. Εκτόνωση του προβλήματος ενδεχομένως θα υπάρξει με τη λειτουργία του τεμένους στον Βοτανικό, η διαδικασία για την ανέγερση του οποίου έχει παγώσει.