Λίγους μήνες νωρίτερα, ήταν το αινιγματικό, μα σαφές την ίδια στιγμή, «Βασανίζομαι». Υστερα ήρθε το «Λάθως». Με ωμέγα. Πάνω σε τοίχους, σε μάντρες, σε παλαιά βαγόνια, σε υπόγειες διαβάσεις. Εσχάτως, προστέθηκε και μια κλήση αφύπνισης: «Wake Up, Rise Up». «Ξύπνα, ξεσηκώσου», γραμμένο ψηλά στον τοίχο πολυκατοικίας των Εξαρχείων που βλέπει σε υπαίθριο πάρκινγκ, το οποίο βρίσκεται απέναντι από το Stigma Lab, επί της Α. Μεταξά (αριθ. 4). Ενα υπόγειο που φιλοξενεί την τέχνη του δρόμου, αυτή που βλέπουμε στην πόλη.
Street art δεν είναι όμως μονάχα τα γκραφίτι μα και ολόκληρες παραστάσεις, π. χ., το ιπτάμενο σπίτι-δέντρο στο σχολείο απέναντι απ’ το Αλσος Παγκρατίου, το τηλεοπτικό σήμα στο υπαίθριο πάρκινγκ της Κριεζώτου, τα πολυσυζητημένα «χέρια σε προσευχή» επί της Πειραιώς κ. ά. Κάποια από αυτά τα δείγματα της street art προήλθαν από ανάθεση έργου (όπως τα «Χέρια»). Αλλα τα τυλίγει μια μυστικότητα, όπως οι λέξεις «Λάθως» ή «Βασανίζομαι».
Τους δημιουργούς του «Λάθως» αναζητήσαμε στο Stigma Lab. Εκεί εκθέτουν οι street artists που υπογράφουν το «Λάθως», μαζί με άλλους νέους καλλιτέχνες. Η έκθεση ξεκίνησε την περασμένη Κυριακή και θα συνεχιστεί έως τα τέλη Ιουλίου.
Η ομάδα του «Λάθως» απαρτίζεται από νέα παιδιά που αρνούνται να φωτογραφηθούν, αρνούνται την όποια επωνυμία. Διεκδικούν το δικαίωμα του μυστηρίου, όπως μας είπαν. Θέλουν να φανούν τα έργα, όχι τα πρόσωπα. (Τίθενται και ζητήματα αυτοπροστασίας: όχι μόνο τα παιδιά του «Λάθως» μα και άλλοι καλλιτέχνες «του δρόμου» μας περιέγραψαν στο Stigma Lab την εμπειρία του αυτόφωρου και της επαφής με την αστυνομία.)
Προπαγάνδα όλα
Η αρχική επαφή μαζί τους ήταν ηλεκτρονική. Οταν τους ρωτήσαμε για το γκελ που έκανε το «λάθως» στον απλό κόσμο, η γραπτή απάντηση είχε ποιητική χροιά: «Το λάθως, ως ελληνική λέξη με λίγα γράμματα και μυστηριώδη ανορθογραφία, προκαλεί το ενδιαφέρον και μεταφέρει το μελάνι του στη μνήμη. Κυμαίνεται στα ίδια πλαίσια με αυτά της διαφήμισης, των σύντομων και εντυπωσιακών, κατανοητών «σλόγκαν». Τελικά προπαγάνδα είναι και αυτό. Το θέμα είναι να μην μείνει κανείς σε αυτό, αλλά να δει τι κρύβεται από πίσω».
Από κοντά μόνον σνομπ δεν είναι πάντως. Νέοι άνθρωποι, γελαστοί, με μια κάποια συστολή, κερνάνε μπίρα και περιγράφουν πώς συνήθως ένας έχει την ιδέα, τη συζητούν όλοι μαζί και την υλοποιούν ως ομάδα. Η δουλειά μπορεί να γίνει μεσημέρι, μπορεί στις εννιά το βράδυ ή στις τέσσερις το πρωί.
Οι πληροφορίες μου ήθελαν το «Λάθως» και το «Βασανίζομαι» να υπογράφονται από την ίδια ομάδα. Το αρνήθηκαν, αν και αρχικά δόθηκε η αίσθηση ότι το «Βασανίζομαι» προήλθε από μέλη της ομάδας, με τα οποία δεν συμπράττουν πλέον. Το «Λάθως», επέμειναν, έχει μιαν άλλη φιλοσοφία. Ισως όλο αυτό να είναι ένα παιχνίδι μυστικοπάθειας, αλλά δεν έχει και τόση σημασία. Σημασία έχει ίσως αυτό που μας είπε ένας άλλος street artist: «Τα περίφημα «Χέρια» στην Πειραιώς, ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας της Σχολής Καλών Τεχνών με τον Δήμο Αθηναίων. Εδωσαν στους καλλιτέχνες 18.000 ευρώ. Πολλοί από εμάς θα έκαναν κάτι ανάλογο με 5.000 ευρώ. Δεν χρειάζονται πολλά για να γίνουν ωραία πράγματα».
Δίνονται έναντι
Ενα μέρος του Stigma Lab είναι αφιερωμένο στους «Λάθως». Σύμφωνα με τον κατάλογο της έκθεσης, ένα έργο δεν πωλείται· άλλα δίνονται έναντι «παλαιών αλφαβηταρίων, παλαιών εφημερίδων» ή «αντιασφυξιογόνου μάσκας». Στην ερώτησή μας περί συσχετισμού αυτού που κάνουν με όσα ζούμε, είναι σαφείς: «Η σημερινή εξέλιξη των πραγμάτων συνεπάγεται της πορείας του συνόλου των τελευταίων δεκαετιών. Επίσης, δεν είναι απαραίτητο να διαχωρίζεται η αισθητική από την ηθική. Σε αντίθετη περίπτωση η ζωή γίνεται είτε βαρετή είτε ανούσια αντίστοιχα».
Κάθε σελίδα στον κατάλογο των άλλων καλλιτεχνών που συστεγάζονται (yiakou, Cleopatra Dros, Maria Trialoni, Mize) έχει το φορμά του Τοίχου του Facebook: με «φίλους», «ποσταρίσματα» κ. τ. λ. Ξανά η έννοια του «τοίχου». «Μετά το Βερολίνο», λένε κάποια παιδιά, «η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα του street art. Ποσοτικά και ποιοτικά». Οντως. Αρκεί, με το που ανεβείς απ’ το υπόγειο, να ρίξεις μια ματιά στα γύρω κτίρια. Δεν ξέρεις αν η πραγματική έκθεση είναι έξω ή μέσα στο Stigma Lab.
Ενα όραμα που βρήκε στέγη
Το Stigma Lab αυτοπροσδιορίζεται σαν «ένας βιομηχανικός χώρος που προάγει την κοινωνικοποίηση, τον πειραματισμό και την έκφραση του ατόμου μέσα από την τέχνη. Εργα και καλλιτέχνες που η τύχη τους στον δρόμο είναι αμφιλεγόμενη και εφήμερη βρίσκουν καταφύγιο και σεβασμό μέσα από το Stigma Lab».
Σαν όραμα γεννήθηκε κάπου το 2000 σαν «μια ιδέα που προσεγγίζει το Street Art και το Graffiti με μια συλλογική προοπτική, συγκεντρώνοντας διαφορετικούς ανθρώπους με διαφορετικό υπόβαθρο και τρόπο ζωής σε μια ίδια ανάγκη έκφρασης μέσα από την τέχνη, η οποία απορρέει μέσα από τους δρόμους που ζούμε, προέρχεται μέσα από τις εμπειρίες μας και όχι μέσα από αποστειρωμένα και «wannabe» περιβάλλοντα».
Από τον Απρίλιο του 2011 αυτό το όραμα φιλοξενείται σε ένα υπόγειο 130 τ. μ. μέσα στην καρδιά της Αθήνας. «Το Στίγμα θα συμμετάσχει σε διοργανώσεις φεστιβάλ, εκθέσεων και δωρεάν μαθήματα ζωγραφικής, για όσους θέλουν να μάθουν πώς να εκφράζονται μέσα από τη ζωγραφική».
Στο Stigma Lab κάθε μήνα μια καλλιτεχνική ομάδα επιλέγει θέμα και ύφος της έκθεσης. «Οικειοποιείται τον χώρο και προσαρμόζει το στυλ, τις ιδέες και τον χαρακτήρα της στην αναδιαμόρφωση του χώρου. Σκοπός είναι τα εγκαίνια της 1ης του μήνα να βρουν μεταμορφωμένο τον χώρο στα πρότυπα των καλλιτεχνών που εκθέτουν.
» Μέχρι σήμερα, τα σημαντικότερα project είναι η διοργάνωση του διεθνούς φεστιβάλ τοιχογραφίας Meeting Of Styles για πρώτη φορά στην Αθήνα. Γίνεται τα τελευταία 10 χρόνια κάθε βδομάδα σε διαφορετική χώρα. Είχαμε συμμετοχή πολλών καλλιτεχνών από τη διεθνή σκηνή. Επίσης, οι τοιχογραφίες και το Stigma Squad Workshop στις Ανδρικές και Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού σε συνεργασία με τις κοινότητες του ΚΕΘΕΑ και η ανάθεση τοιχογραφίας στον εσωτερικό χώρο του ιστορικού κτιρίου του Ωδείου Αθηνών. Γενικά, στη χώρα που ζούμε και την εποχή που διανύουμε είναι δύσκολο να κάνεις σχέδια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε και να κάνουμε αυτό που αγαπάμε».