Καινοτόμους εφαρμογές στην υγεία και στη διαχείριση των φυσικών πόρων υπόσχεται να φέρει η πληροφορική. Αυτές τις εφαρμογές, αλλά και τους κινδύνους ή τις προκλήσεις που συνεπάγονται, περιγράφει στην «Κ» ο καθηγητής Ιωσήφ Σηφάκης, διευθυντής στο εργαστήριο VERIMAG του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) στην Γκρενόμπλ και στο εργαστήριο RISD του Πολυτεχνείου της Λωζάννης, και ένας από τους πλέον καταξιωμένους ερευνητές παγκοσμίως στον τομέα των υπολογιστών. Μαζί με τους E. Clarke και E. Emerson, ο κ. Σηφάκης ανέπτυξε τον «έλεγχο μοντέλων», μια μέθοδο επαλήθευσης της σωστής λειτουργίας των υπολογιστικών συστημάτων. Για αυτό το επίτευγμα τιμήθηκε το 2007 με το βραβείο Τούρινγκ, το αντίστοιχο του βραβείου Νομπέλ στην πληροφορική, ενώ τον περασμένο Σεπτέμβριο του απονεμήθηκε το μετάλλιο Leonardo da Vinci.
– Η πληροφορική επέτρεψε να δημιουργηθούν ιατρικά μηχανήματα που έχουν βελτιώσει δραστικά τις μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας. Πιστεύετε ότι η επιστήμη των υπολογιστών έχει να προσφέρει ακόμη περισσότερα στον τομέα της υγείας;
– Αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια είναι μια σύγκλιση της πληροφορικής με τη βιολογία, η οποία ανοίγει τον δρόμο για απεριόριστες εφαρμογές. Κάθε έμβιο ον είναι μια καταπληκτική και εξαιρετικά πολύπλοκη μηχανή, του οποίου η συμπεριφορά και τα γενετικά του χαρακτηριστικά είναι κωδικοποιημένα σε πληροφορίες. Ετσι, η κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού ως πληροφορικού συστήματος θα οδηγήσει στη θεραπεία πολλών κληρονομικών νόσων και θα δώσει τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε ηλεκτρονικά κυκλώματα για να βελτιώσουμε πολλά όργανα και λειτουργίες· τέτοια ηλεκτρονικά κυκλώματα, όπως οι τεχνητοί αμφιβληστροειδείς, δοκιμάζονται ήδη με θεαματικά αποτελέσματα.
Παράλληλα, ήδη γίνεται μια τεράστια προσπάθεια για τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου εγκεφάλου, είτε για να αντιμετωπισθούν ασθένειες είτε για να φτιαχτούν συσκευές που οι άνθρωποι με αναπηρίες θα ελέγχουν με τη σκέψη. Μεγάλη πρόοδος αναμένεται επίσης στον τομέα της ιατρικής τηλεπαρακολούθησης, ο οποίος θα αλλάξει τον τρόπο που περιθάλπονται υπερήλικες ή άνθρωποι με χρόνια νοσήματα, μειώνοντας έτσι σημαντικά τις δαπάνες των συστημάτων υγείας, όπως το ελληνικό.
– Από την άλλη μεριά, ποιες παραπάνω δυνατότητες θα δίνουν στο μέλλον τα κινητά τηλέφωνα, τα tablet PC και οι προσωπικοί υπολογιστές;
– Κατ’ αρχάς θα εμπλουτιστούν οι τρόποι αλληλεπίδρασης, αφού τα PC και τα smartphones θα μπορούν να «καταλαβαίνουν» τις φωνητικές εντολές και τις χειρονομίες του ιδιοκτήτη τους, όπως και να αναλύουν αυτά που θα γράφει ο χρήστης στην οθόνη με μια ηλεκτρονική γραφίδα. Παράλληλα, οι συσκευές όπως τις γνωρίζουμε σήμερα τείνουν να εξαφανισθούν: για παράδειγμα, το κινητό τηλέφωνο θα δώσει τη θέση του σε μια σειρά από ενσωματωμένους αισθητήρες.
– Μέχρι σήμερα, πάντως, η πληροφορική δεν έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τους τομείς που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας ή την κατανάλωση των φυσικών πόρων (π.χ. το νερό). Αυτό θα αλλάξει στο μέλλον;
– Ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την πληροφορική, με σκοπό να εξοικονομηθεί ενέργεια και φυσικοί πόροι χωρίς να υποβαθμιστεί η ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Ετσι, αναφορικά με τη διανομή και τη χρήση του νερού, θα αναπτυχθούν συστήματα που θα εντοπίζουν τις διαρροές στο δίκτυο ύδρευσης, όπως και δίκτυα αισθητήρων για τη γεωργία που θα κάνουν πιο αποτελεσματική την άρδευση.
Επίσης, το ηλεκτρικό δίκτυο θα γίνει «έξυπνο», για να βελτιστοποιεί τη διανομή του ρεύματος και να αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο την ενέργεια που παράγεται τοπικά, από ανανεώσιμες πηγές. «Εξυπνα» θα γίνουν όμως και τα κτίρια που ζούμε, με την έννοια ότι οι ηλεκτρικές συσκευές θα «συνεννοούνται» αυτόματα με το ηλεκτρικό δίκτυο για το πότε είναι καλύτερο να τεθούν σε λειτουργία, ενώ θα ενσωματώνουν τεχνολογίες αυτοματισμού που θα εξοικονομούν ενέργεια (κλείνοντας για παράδειγμα αυτόματα τα φώτα στους χώρους που δεν χρησιμοποιούνται).
Πάντως, θα πρέπει να είμαστε εξαρχής προσεκτικοί στον σχεδιασμό αυτών των υποδομών, ώστε κάποτε να μη βρεθούμε δέσμιοι των ίδιων των τεχνολογιών μας.
– Πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό;
– Υποδομές σαν το «έξυπνο» ηλεκτρικό δίκτυο θα λειτουργούν χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση και θα είναι εξαιρετικά πολύπλοκες – θα αποτελούν «συστήματα συστημάτων», όπως λέμε στην πληροφορική. Ετσι, αν δεν σχεδιαστούν από την αρχή με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούμε να παρέμβουμε σε ένα επιμέρους σύστημα, χωρίς να διαταράξουμε τα υπόλοιπα, τότε υπάρχει ο βάσιμος κίνδυνος στο μέλλον να μην είναι ελεγχόμενες και εξελίξιμες.
– Υπάρχουν επίσης τεχνικές δυσκολίες που θα πρέπει να ξεπερασθούν;
– Για να γίνουν πραγματικότητα οι παραπάνω εφαρμογές, χρειαζόμαστε δίκτυα «έξυπνων» αισθητήρων, τα οποία θα συλλέγουν τα απαραίτητα δεδομένα, και διαδικτυακές τεχνολογίες που θα διακινούν τις πληροφορίες. Το γνωστό μας Ιντερνετ όμως δεν θεωρώ ότι μπορεί να παίξει τον ρόλο αυτών των διαδικτυακών τεχνολογιών επειδή, όπως είναι φτιαγμένη η υποδομή του, δεν είναι αξιόπιστο και ασφαλές. Επομένως, θα χρειαστεί ένα «νέο Διαδίκτυο» που να πληροί αυτές τις προδιαγραφές, για το οποίο ωστόσο θα χρειαστούν μεγάλες επενδύσεις.
Συγκρίσιμο με την ανακάλυψη της γραφής το Ιντερνετ
– Το γνωστό μας Ιντερνετ έχει αλλάξει τον τρόπο που επικοινωνούν και ενημερώνονται δισεκατομμύρια άνθρωποι. Πιστεύετε ότι είναι διασφαλισμένο πως θα διατηρήσει και στο μέλλον τη σημερινή του φυσιογνωμία;
– Το Ιντερνετ αποτελεί ένα ορόσημο στην ιστορία της ανθρωπότητας, συγκρίσιμο κατά τη γνώμη μου με την ανακάλυψη της γραφής ή της τυπογραφίας. Ωστόσο, μεγάλο μέρος της υποδομής και των υπηρεσιών του ελέγχεται από σχετικά λίγες εταιρείες, με συνέπεια η ανάπτυξή του να βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο επιχειρηματικό μοντέλο, το οποίο θα μπορούσε μελλοντικά να μεταβληθεί. Συνεπώς, πιστεύω ότι τα κράτη και οι εθνικοί οργανισμοί θα πρέπει να κατοχυρώσουν νομικά και θεσμικά ότι η χρήση του θα παραμείνει για πάντα ελεύθερη και απρόσκοπτη, δίνοντας επιπλέον μεγαλύτερη έμφαση στα προβλήματα ασφάλειας και ιδιωτικότητας.
Εκσυγχρονισμός του κράτους με ψηφιακές τεχνολογίες
Αν και ο κ. Σηφάκης ζει και εργάζεται μόνιμα στην Γκρενόμπλ από την εποχή που αποφοίτησε από τη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, έχει κατά καιρούς συνεργαστεί με επιστήμονες, ιδρύματα και το υπουργείο Ανάπτυξης στη χώρα μας. Μάλιστα, την προηγούμενη εβδομάδα βρέθηκε στην Ελλάδα δίνοντας μεταξύ άλλων μία διάλεξη στον «Δημόκριτο» σχετικά με τις μεθόδους και τα εργαλεία ώστε, εκτός από «έξυπνα», τα υπολογιστικά συστήματα του αύριο να είναι και αξιόπιστα. «Η Ελλάδα διαθέτει ένα υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό στην πληροφορική, επομένως τα προβλήματα στην έρευνα είναι προβλήματα νοοτροπίας και δομών», σημειώνει. Χαρακτηριστικά, αναφέρει τον κατακερματισμό της έρευνας στη χώρα μας, «η οποία γίνεται αναποτελεσματική όταν για παράδειγμα μόνο στην Αθήνα υπάρχουν τρία ινστιτούτα πληροφορικής». Οπως επίσης και τις αδυναμίες στον διοικητικό μηχανισμό που εποπτεύει την έρευνα, με την έλλειψη αξιοκρατίας στον τρόπο που στελεχώνεται.
«Το γεγονός ότι δεν είναι οι κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις και ότι αυτές οι θέσεις είναι πάγιες έχει ως συνέπεια να μπορεί οποιοσδήποτε υπάλληλος να μπλοκάρει τις διαδικασίες», προσθέτει. «Μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση όταν, ως πρόεδρος επιτροπής, περίμενα τρεις ημέρες να πάρει αριθμό πρωτοκόλλου μία γνωμοδότηση που είχα ζητήσει από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας». Σύμφωνα με τον κ. Σηφάκη, η λύση είναι ο εκσυγχρονισμός του κράτους με τη βοήθεια ψηφιακών τεχνολογιών που θα εξασφαλίζουν αποτελεσματικότητα και διαφάνεια. «Νομίζω ότι, προς αυτή την κατεύθυνση, αποτελεί πολύ θετικό βήμα η πρωτοβουλία της κυβέρνησης να προβλέψει θέση συντονιστή για την καινοτομία».