Γιώργος Πασπάτης
«Τυφλή πορεία»
Απομνημονεύματα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Αιγαίο
Εισαγωγή: Πάτρικ Λη Φέρμορ
Εκδόσεις «Εστία», σελ. 312
Γιώργος Πασπάτης
«Τυφλή πορεία» Απομνημονεύματα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Αιγαίο
Εισαγωγή: Πάτρικ Λη Φέρμορ
Εκδόσεις «Εστία», σελ. 312
Ο Γιώργος Πασπάτης ανήκει σε εκείνη την πολύπαθη γενιά που η ενηλικίωσή της συνέπεσε με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρωτοετής φοιτητής τότε, δεν θα προλάβει να πάρει μέρος στο Επος της Αλβανίας, όμως αργότερα, κάμπτοντας τις αντιρρήσεις της εύπορης οικογένειάς του, αποφασίζει να περάσει κρυφά στην Τουρκία για να καταταγεί στην ελληνική δύναμη που στάθμευε στην Αίγυπτο. Για κακή του τύχη θα συλληφθεί από τους Ιταλούς, θα φυλακισθεί διαδοχικά στη Σύρο, τη Ρόδο και τη Σάμο, αλλά τελικά θα κατορθώσει να δραπετεύσει και να φτάσει στον αρχικό του προορισμό. Η ένοπλη δράση του ξεκινά όταν εντάσσεται στον αγγλοελληνικό στολίσκο καϊκιών, που επανδρωμένα με κομάντος παρενοχλούν τις γερμανικές φρουρές των νησιών του Αιγαίου. Ο Πασπάτης στα απομνημονεύματά του, διηγείται με χιούμορ και πρωτοτυπία τις επικίνδυνες αποστολές της ομάδας του, φέροντας στο φως ένα άγνωστο κεφάλαιο του Συμμαχικού αγώνα.
Τα πιο καλογραμμένα κεφαλαία του βιβλίου είναι αναμφισβήτητα αυτά που αναφέρονται στη φυλάκιση του αφηγητή στη Σάμο και την παραμονή του μετέπειτα στην Ιερουσαλήμ. Είναι γνωστό πως η «Ιερή πόλη», κατά τα έτη του πολέμου υπήρξε κέντρο πρακτόρων και κατασκόπων, καταφύγιο πάσης φύσεως ύποπτων εμιγκρέδων, διπλωματών και μοιραίων γυναικών. Σε αυτή λοιπόν την ανθρώπινη χοάνη καταφθάνει ο νεαρός Πασπάτης για να ζήσει «ηδυπαθείς βραδιές» παρόμοιες με εκείνες που περιγράφει στην αξιομνημόνευτη «Λέσχη» του ο Στρατής Τσίρκας.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει φυσικά και το κεφάλαιο στο οποίο ο αφηγητής περιγράφει την ανταρσία των κομμουνιστών (πιο γνωστό ως Κίνημα του Ναυτικού) που εκδηλώθηκε στον ελληνικό στόλο της Αλεξάνδρειας, τον Απρίλιο του 1944. Ο Πασπάτης συμμετέχει στην αιματηρή καταστολή του κινήματος και μας δίνει μια εικόνα εκ των «έσω», παραστατική αλλά ιστορικά αμφισβητήσιμη από τις μαρτυρίες των Στρατή Τσίρκα και Βασίλη Νεφελούδη, που μας μεταφέρουν μια διαφορετική εκδοχή των γεγονότων, τουλάχιστον ως προς τη συμμετοχή των Αγγλων και ιδιαίτερα των ναυτών του βρετανικού καταδρομικού «Αίας». Τέλος, εντύπωση προκαλεί στον καλοπροαίρετο αναγνώστη των σελίδων 272-278, η ένταση και η καχυποψία που επικρατεί κατά την πρώτη συνάντηση των ελληνικών πληρωμάτων των συμμαχικών καϊκιών, με αντάρτικες δυνάμεις στα παράλια του Πηλίου, λίγο πριν από την αποχώρηση των Γερμανών. Ηδη στο κεφάλαιο αυτό διαφαίνεται και από τις δυο πλευρές η πρόθεσή τους να εμπλακούν σε μια εμφύλια διαμάχη, με αβέβαιη έκβαση.
Από τα απομνημονεύματα του Γ. Πασπάτη περισσεύει ο ηρωισμός, απουσιάζει όμως ένας νηφάλιος λόγος για την τραγωδία που ακολούθησε. Θα επικαλεσθώ εδώ τη μαρτυρία του διπλωμάτη Γιώργου Σεφέρη που παρακολούθησε τα δρώμενα της Μέσης Ανατολής και τα Δεκεμβριανά, από πολύ κοντά. Στο πολιτικό του ημερολόγιο θα χαρακτηρίσει «ηλίθιους» τους εμπνευστές του κινήματος στο ναυτικό, αλλά και «βλάκες» όσους πολιτικούς διαχειρίσθηκαν την εν λόγω κρίση. Μνημονεύοντας τον Αισχύλο, μας δίνει τον σωστό τόνο για τις εμφύλιες συγκρούσεις. «Μνησιπήμων πόνος», γράφει, «ο πόνος που φέρνει την ανάμνηση του πόνου», ο πόνος που έθρεψε «γενιές φαρμάκι» ώς το 1974.