ΠΑΤΡΙΚ ΝΕΣ
Το τέρας έρχεται
εικονογράφηση: Τζιμ Κέυ
μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εκδ. Πατάκη
«Ενας χαρισματικός τραμπούκος με άριστους βαθμούς δεν παύει να είναι τραμπούκος. Το πιθανότερο είναι πως κάποια μέρα θα καταλήξει πρωθυπουργός. Και τότε ο Θεός βοηθός». Υπάρχει άραγε αναγνώστης, νέος ή μεγαλύτερος που, ειδικά στη σημερινή Ελλάδα, δεν θα ένιωθε να γράφεται με ανεξίτηλο μελάνι στη συνείδησή του μια τέτοια φράση;
Τη συναντάμε στην αρχή του ευφάνταστου, ευαίσθητου αλλά και αφηγημένου έξω απ’ τα δόντια «Τέρατος», ειπωμένη από δασκάλα σε μαθητή. Ο 13χρονος πρωταγωνιστής Κόνορ έχει μόλις υποστεί σωματική και ψυχική κακοποίηση από τον τραμπούκο – συμμαθητή του, και η δασκάλα επιχειρεί να τον παρηγορήσει.
Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μυθιστόρημα κοινωνικού – πολιτικού περιεχομένου – τουλάχιστον όχι τυπικά. Κάθε άλλο: πρόκειται για τη δραματική ιστορία ενός εφήβου που μέρα τη μέρα παρακολουθεί τη μητέρα του να σβήνει, ευρισκόμενη στο τελικό στάδιο του καρκίνου.
Η επινόηση όμως του «Τέρατος», που κάθε τόσο τα μεσάνυχτα, στις 12.07, επισκέπτεται τον Κόνορ, επιχειρώντας να τον συμφιλιώσει με το μοιραίο που επίκειται, προσδίδει στο βιβλίο στοιχεία ψυχολογικού θρίλερ, ρίχνοντας εντελώς διαφορετικό καύσιμο στην αφήγηση.
Στον καθημερινό κόσμο ο Κόνορ, εξαιτίας της αρρώστιας της μητέρας του, της εγκατάλειψης από τον διαζευγμένο πατέρα που φτιάχνει δεύτερη οικογένεια στη μακρινή Αμερική, την ελαφριά και κάπως εξυπνακίστικη (η πλοκή εκτυλίσσεται κάπου στη βρετανική επαρχία) και της κακής σχέσης με τη δυναμική, απρόσιτη γιαγιά, καταλήγει απομονωμένος, σταμπαρισμένος ως ιδιόρρυθμος, θύμα ενδοσχολικής βίας (bullying).
Από την άποψη αυτή και όχι μόνον ο Κόνορ θυμίζει έντονα τον πρωταγωνιστή του εξαιρετικού φιλμ «Paranorman», που παρακολουθήσαμε στις κινηματογραφικές αίθουσες το φθινόπωρο.
Οπως ο (παρα-) Νόρμαν της ταινίας διαθέτει υπερφυσικές ιδιότητες, έτσι και ο Κόνορ δέχεται τις επισκέψεις του Τέρατος, που δεν είναι άλλο από το ήμερο έλατο της απέναντι πλαγιάς, που ζωντανεύει. Οπως ο Νόρμαν, έτσι και ο Κόνορ γίνεται περίγελως, απόβλητος, χωρίς αυτό καθόλου να τον αποθαρρύνει ή να τον αποκαρδιώνει.
Γιατί όπως οι βρικόλακες στο Paranorman, έτσι και το «Τέρας» της φαντασίας του Κόνορ είναι απολύτως ακίνδυνο και αθώο μπροστά στα πραγματικά ανθρώπινα δεινά: τη βία, την κακία, τη συναισθηματική ψυχρότητα, την οδύνη για τη απώλεια της αγαπημένης ανθρώπινης ζωής.
Είναι τόσο γεμάτη από αληθινά τέρατα η πραγματικότητα, που το αρχετυπικό μοντέλο καταλήγει αντεστραμμένο. Τα τέρατα της φαντασίας, οι κάτοικοι του υπερβατικού κόσμου επιδιώκουν τη λύτρωση («Παρανόρμαν»), ή, ακόμα περισσότερο, παρηγορούν και θεραπεύουν («Το τέρας έρχεται»).
Η φρίκη που συνήθως προκαλεί ο κόσμος του υπερφυσικού αποδεικνύεται ένα αθώο παραμύθι, που πασχίζει μάλιστα να μας συμφιλιώσει με την απτή, πραγματική, καθημερινή φρίκη.
Κι επειδή ο Πάτρικ Νες (ΗΠΑ, 1971, αργότερα μόνιμος κάτοικος Μ. Βρετανίας) είναι γερός αφηγητής, δεν αφήνει ευκαιρία να πάει χαμένη: στο περιθώριο του βασικού μύθου βρίσκει χώρο για τις ελάχιστες εκείνες λέξεις που θα χτυπήσουν κατευθείαν στην καρδιά τον αναγνώστη, όπως το καυστικό κοινωνικο-πολιτικό σχόλιο για τον «χαρισματικό τραμπούκο», στην αρχή του σημειώματος.
Μια μετάφραση όπως αυτή της Ζαχαριάδου δίνει αέρα στα πανιά της ανάγνωσης, που τρέχει με κινηματογραφική ταχύτητα, καθώς εσωτερικά και εξωτερικά πλάνα εναλλάσσονται διαρκώς.
Ο, τι επινοείται χάριν τού να μην κουραστεί, να μη διασπαστεί ούτε στιγμή η προσοχή του νεαρού αναγνώστη, η βροχή των εικόνων, τα μακρινά πλάνα που ζουμάρουν απότομα, οι κορυφώσεις της έντασης και της αγωνίας, η δυναμική αρπαγή και το απότομο χαλάρωμα του μίτου, οι ευφυείς και όλο χιούμορ ατάκες των διαλόγων – όλα αυτά προϋποθέτουν μεταφραστικές δεξιότητες που τις διαθέτει η Ζαχαριάδου, με το παραπάνω.
Δίκαια ο ήδη βραβευμένος για προηγούμενα έργα του Νες έγινε ένας από τους επτά συγγραφείς που απέσπασαν για δεύτερη φορά το Carnegie Medal in Literature και ο δεύτερος που το κερδίζει για δυο συνεχόμενες χρονιές, ενώ σάρωσε ήδη (με «Το τέρας έρχεται») και το γερμανικό φετινό Jugendliteraturpreis.
Δεν υπολείπεται της αφηγηματικής ποιότητας η ασπρόμαυρη, υποβλητική εικονογράφηση του Jim Kay, που και αυτή απέσπασε το ετήσιο companion Kate Greenaway Medal, καθιστώντας έτσι το βιβλίο μοναδική περίπτωση διπλής βράβευσης εδώ και πενήντα χρόνια.
Της έκδοσης αυτού του πραγματικά ιδιαίτερου αναγνώσματος υπόκειται μια συνταρακτική ανθρώπινη περιπέτεια. Η αρχική σύλληψη και η αρχή εκτέλεσης της συγγραφής ανήκει στην ιρλανδικής καταγωγής συγγραφέα και ακτιβίστρια Σιόμπαν Ντάουντ, στην οποία και είναι αφιερωμένο. Η Ντάουντ δεν πρόλαβε όμως να ολοκληρώσει.
Την πρόλαβε και αυτήν, όπως και τη μητέρα του Κόνορ, ο θάνατος από την ίδια ασθένεια. Ο εκδότης, με τον οποίο είχε ήδη έρθει σε συμφωνία για τη συγγραφή, ανέθεσε στον Νες τα περαιτέρω. Μολονότι η ελληνική έκδοση το χαρακτηρίζει βιβλίο για «νέους», δεν θα δίσταζα καθόλου να το προτείνω και σε νεότερους, δηλαδή έφηβους αναγνώστες καθώς και, εννοείται, σε ενήλικες.