ΑΧΜΕΤ ΟΥΜΙΤ
Μνήμες της Κωνσταντινούπολης
εκδ. Πατάκης
Εναν πρωτότυπο τρόπο, δίχως αμφιβολία, επινόησε ο Τούρκος συγγραφέας Αχμέτ Ουμίτ (1960), γράφοντας το μυθιστόρημά του «Μνήμες της Κωνσταντινούπολης». Επέτυχε να συνδυάσει την αστυνομικού τύπου ιστορία με την ιστορική διαδρομή της Κωνσταντινούπολης. Βιβλία του, όπως «Η ραψωδία του Πέρα», «Εγκλήματα με ονομασία προέλευσης» και «Ομίχλη και νύχτα», είχαν κυκλοφορήσει παλαιότερα στα ελληνικά, αλλά δεν είχαν κάνει αίσθηση. Τώρα όμως με το πιο πρόσφατο, «Μνήμες της Κωνσταντινούπολης», το καλύτερο μέχρι στιγμής μυθιστόρημά του, το οποίο έγινε μπεστ σέλερ στην Τουρκία το 2010, επανακάμπτει δυναμικά και προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ο Ουμίτ άλλωστε, μαζί με τους Τζελίλ Οκέρ, Μεχμέτ Μουράτ Σόμερ και Εσμαχάν Αϊκόλ, είναι από τους γνωστούς και ευρέως μεταφρασμένους Τούρκους συγγραφείς του αστυνομικού είδους.
Οπως σε πολλά έργα Τούρκων συγγραφέων πρωταγωνιστεί η Κωνσταντινούπολη, με πιο γνωστό το έργο του νομπελίστα Ορχάν Παμούκ, «Το μουσείο της αθωότητας», έτσι και «Οι μνήμες της Κωνσταντινούπολης» αποτίνουν φόρο τιμής στην πόλη που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στο πέρασμα πολλών αιώνων. Οι αναφορές από τον Βύζαντα στον Μ. Κωνσταντίνο, τον Ιουστινιανό, τον Θεοδόσιο Β, μέχρι τους Οθωμανούς σουλτάνους και τον Κεμάλ Ατατούρκ είναι πολλές και συνδεδεμένες με μία σειρά από εγκλήματα, τα οποία ερευνώνται από τον αστυνόμο Νεβζάτ και τους βοηθούς του, Ζεϊνέπ και Αλή. Εγιναν επτά φόνοι, όσοι είναι και οι λόφοι της πόλης, και αυτοί συνδέθηκαν με έξι μνημεία της πόλης, μιας και τα θύματα εγκαταλείπονταν σε γνωστά ιστορικά σημεία της. Τα μνημεία ήταν έξι, αν και οι φόνοι επτά, αριθμός σημαδιακός, γιατί το τελευταίο θύμα εντοπίστηκε εκεί όπου είχε βρεθεί και το πρώτο – μια αναφορά στις αρματοδρομίες του Ιπποδρόμου, οι οποίες κατέληγαν στο σημείο εκκίνησης. Στο τυπικό των φόνων συγκαταλέγονται και τα νομίσματα διαφόρων εποχών, τα οποία τοποθετούνταν στην παλάμη των θυμάτων. Οι ύποπτοι είναι μια αρχαιολόγος, διευθύντρια στο μουσείο του Τοπ Καπί, ένας γιατρός μέλος συλλόγου που ιδρύθηκε με σκοπό την προστασία των μνημείων της πόλης, αλλά και γνωστός επιχειρηματίας, ενώ τα θύματα έχουν ένα κοινό στοιχείο: είχαν συμβάλει με τις ενέργειές τους στην καταστροφή μνημείων της πόλης.
Το φυσικό κάλλος της πόλης και της ευρύτερης περιοχής σκιαγραφείται σε συνδυασμό με το αρχιτεκτονικό και οικιστικό μεγαλείο, οι προσωπικές μνήμες, οι μυρωδιές, οι ήχοι συναντούν τις ιστορικές συλλογικές στιγμές, ενώ η ποίηση μεταμορφώνει ακόμα και τις πιο άσχημες πλευρές της πόλης. Οχι, ο συγγραφέας δεν εξιδανικεύει, αλλά αντιθέτως με πλήρη επίγνωση και αντικειμενικότητα, με αυτοσαρκασμό ενίοτε, καταγράφει αδρά τους μεγάλους σταθμούς αυτής της πόλης συμβόλου, ανασύρει μνήμες, στήνει χρονικές γέφυρες, καθώς ξεδιπλώνονται οι πολιτιστικές διαστρωματώσεις της: ελληνικές, ρωμαϊκές, βυζαντινές, τουρκικές, αρμενικές, εβραϊκές. Με ποιητική διάθεση περιγράφονται οι γειτονιές στις οποίες κάποτε ακούγονταν ελληνικά, αρμένικα και εβραϊκά, όπως, παράλληλα, ηχεί ο θρήνος των πραγμάτων ακόμα και στις παρένθετες ενότητες.
Σ’ αυτό το σύνθετο έργο ξετυλίγεται η ιστορία της Κωνσταντινούπολης από τη στιγμή της ίδρυσης της πόλης Βυζάντιο από τον βασιλιά Βύζαντα, γενάρχη των Μεγαρέων, το 658/7, σύμφωνα με τον Στράβωνα, και φτάνει μέχρι τις μέρες μας, τη χαοτική πόλη, την πόλη «των κλεμμένων ονείρων, την πρωτεύουσα των λεηλατημένων αναμνήσεων, την πρωτεύουσα της λαφυραγωγημένης ευτυχίας…». Ενα ταξίδι μέσα στον χρόνο με πυξίδα την αγάπη για την πόλη και τα μνημεία της, με οδηγό τις τοποθεσίες και τα κτίσματα τα οποία την σημάδεψαν, την συνέδεσαν άρρηκτα με το παρελθόν και το παρόν: τα παλάτια, τις στήλες, τις εκκλησίες, τα τζαμιά, τα τείχη, τις φτωχογειτονιές.
Ο Θάνος Ζαράγκαλης επέτυχε να μεταφέρει στη γλώσσα μας τη νοσταλγία και την ποιητικότητα που έχει σε πολλά σημεία του το μυθιστόρημα.