Χανς Φάλαντα
«Ο πότης»
Μυθιστόρημα
Μετάφραση: Εμη Βαϊκούση
Εκδόσεις Κίχλη σελ. 430
Ο Χανς Φάλαντα συγκαταλέγεται στους ευπώλητους Γερμανούς συγγραφείς του μεσοπολέμου, που η δημιουργική τους κορύφωση και η τεράστια εμπορική τους επιτυχία συνέπεσαν με τα χρόνια της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Οι περισσότεροι λογοτέχνες της γενιάς του, αντιδρώντας στους περιορισμούς του καθεστώτος διάλεξαν τον δρόμο της εξορίας, ο Φάλαντα πίστευε ότι δεν έπρεπε να αποκοπεί από τη γερμανική γλώσσα και το αναγνωστικό του κοινό, γι’ αυτό και παρέμεινε στη Γερμανία καθ’ όλη τη διάρκεια της χιτλερικής δικτατορίας και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην απόφασή του αυτή ίσως να έπαιξε ρόλο και ο χρόνιος αλκοολισμός του, που δεν του επέτρεπε να κινείται με άνεση στο εξωτερικό. Αν και βρίσκεται διαρκώς υπό παρακολούθηση από την γκεστάπο, ο Φάλαντα θα ολοκληρώσει τρία σημαντικά μυθιστορήματα, μεταξύ αυτών και το αριστουργηματικό «Ο πότης», ενώ ένα χρόνο μετά το τέλος του πολέμου, το 1946, θα δημοσιεύσει το «Μόνος στο Βερολίνο», ίσως το πιο στρατευμένο έργο του, αφού ασχολείται με την πραγματική ιστορία ενός ζεύγους εργατών που αντιστάθηκαν μόνοι τους κατά των ναζί. Είναι η χρονιά που ο συγγραφέας, παρά τις νέες επιτυχίες του στη διχοτομημένη πια Γερμανία, θα εισαχθεί σε νευρολογική κλινική του Βερολίνου, αληθινό ερείπιο από το αλκοόλ και λίγους μήνες αργότερα θα πεθάνει.
Ο Φάλαντα άρχισε να γράφει τον «Πότη» τον Σεπτέμβριο του 1944, ενώ ήδη είναι έγκλειστος σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Η κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας είναι θέμα μηνών και αυτό κάνει ακόμη δυσμενέστερες τις συνθήκες κράτησής του. Κι όμως, αυτός ο άρρωστος δημιουργός βρίσκει το κουράγιο να αποτυπώσει στο χαρτί την τραγική ζωή του Ερβιν Ζόμερ, ενός επιτυχημένου εμπόρου, που για να αντεπεξέλθει στη δύσκολη οικονομική πραγματικότητα της δεκαετίας του ’30 καταφεύγει όλο και πιο συχνά στο ποτό. Ο ανεξέλεγκτος αλκοολισμός του θα τον οδηγήσει στην αγκαλιά του υποκόσμου και αργότερα στη φυλακή, χωρίς ελπίδα επιστροφής στο αστικό περιβάλλον. Ο Ερβιν Ζόμερ έχει πολλά στοιχεία από την προσωπικότητα του Φάλαντα, αλλά δεν είναι ο συγγραφέας. Η παραβατικότητα του λογοτεχνικού του ήρωα έχει κάτι το ζοφερό, το ανοίκειο, το δαιμονικό, είναι η αλληγορική κάθοδος στην κόλαση του ναζισμού, αν και πουθενά στο βιβλίο δεν κατονομάζεται το καθεστώς ή το ιδεολογικό του πλαίσιο. Οπως και οι προτεστάντες πολιτικοί της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, έτσι και ο αλκοολικός πρωταγωνιστής του βιβλίου, από τον ενάρετο περίγυρο της πρωσικής ιδιαιτερότητας, θα κατρακυλήσει στον κόσμο των τυχοδιωκτών, των πληρωμένων δολοφόνων, που βρίσκουν στο κόμμα του Χίτλερ πεδίο δόξης λαμπρό. Η φυλακή όπου περιορίζουν τον Ερβιν, είναι μικρογραφία της ναζιστικής Γερμανίας. Τον πρώτο λόγο έχουν οι παλιοί ποινικοί, που αίφνης απολαμβάνουν απίστευτα προνόμια, παραγκωνίζοντας ακόμη και τους δεσμοφύλακες. Δεν έχουν άδικο όσοι διέκριναν επιρροές στη μυθοπλασία από τον Ντοστογιέφσκι και το ρωσικό κοινωνικό μυθιστόρημα, ωστόσο «Ο πότης» έχει περισσότερες συγγένειες με ένα άλλο αριστούργημα της εποχής εκείνης, το «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς» του Α. Ντέμπλιν. Η πυρετική γραφή και οι γκροτέσκο υπερβολές μάς υποχρεώνουν να θεωρήσουμε το έργο του Φάλαντα ένα αφηγηματικό «διαμάντι» του γερμανικού εξπρεσιονισμού.